korkular ve sikintilar

[Bluesky24]

korkular ve sikintilar



Korkular ve Sikintilar



Anksiyete; nedeni bilinmeyen, içten gelen, belirsiz, korku, kaygi, sikinti, kötü bir sey olacakmis endisesi ile yasanan bir bunalti duygusudur. Yasami tehdit eden ya da tehdit seklinde algilanan bir çesit alarm duygusudur. Içten ya da distan gelen tehlikeler ya da tehlike beklentilerine karsi yasanan bir tepkidir. çok hafif gerginlik ve tedirginlikten panik derecesine varan degisik yogunluklarda olabilir. Anksiyetenin patolojik özellikleri yanisira uyuma dönük islevi de vardir. Iç ve dis tehlikelere karsi koruyucu, uyarici, önlem alinmasini saglayan bir yönü de vardir. Algilanan bu tehlikelere karsi benlik (ego) savunma düzeneklerini kullanarak basetmeye, önlem almaya, kendini korumaya çalisir. Eger benlik gücü yerindeyse sorun çözülür. Bu nedenle her zaman patolojik ve normal anksiyete arasinda ayrim yapmak kolay olmayabilir.

OLUS NEDENLERI

1. Psikolojik varsayimlar

Psikoanalitik varsayim: Bu görüse göre anksiyete temelde bir iç çatismanin (intrapsisik) ürünüdür. Buradaki çatisma benlik ile altbenlik, ya da benlik ile üstbenlik arasinda olusabilir. Altbenlikden haz ilkesi dogrultusunda doyum arayan dürtüler üstbenligin gerçekleri tarafindan engellenir. Benlik bunlar arasindaki çatismayi çözerek dürtüyü bastirirsa (represyon) sorun çözülür. Benlik çatismayi çözemezse, bastiramazsa bunu tehlike olarak algilar. Bütün bu süreç bilinç disinda yasanir. Bilinç alaninda ise ortaya anksiyete çikar. Buna serbest yüzen anksiyete denir. Eger bastirma ise yaramadiginda bu çatismayla basetmek için diger savunma düzeneklerini kullanirsa kullandigi savunma düzenegine göre diger anksiyete bozukluklarinin klinik tablolari gelisir.

Davranisçi varsayim: Davranisçi görüse göre anksiyete ögrenilmis bir süreçtir. Kosullu uyaranlar kosulsuz tepkilere neden olur. Ayrica sosyal ögrenme ile ailenin tepkileri de model olarak alinir.

Bilissel (kognitif) varsayim: Bu varsayima göre anksiyetenin nedeni olayin kendisi degil, bu olayin kisi tarafindan nasil yorumlandigi, nasil algilandigidir. Olaylarin çarpitilmis düsünce örüntüleriyle algilanmasi sonucunda anksiyete ortaya çikar.

2) Biyolojik varsayimlar: Anksiyete bozukluklarinda otonom sinir sisteminde sempatik etkinligin arttigi, buna bagli olarak fizyolojik belirtilerin ortaya çiktigi düsünülmektedir. Biyokimyasal olarak yapilan çalismalarda nörotransmiterler üzerinde durulmakta, noradrenalin ve serotonin düzeylerinin arttigi düsünülmektedir. Ayrica bazi nörokimyasal maddelerin (sodyum laktat gibi) verilmesiyle yapay olarak panik nöbetleri ortaya çikarilabilmektedir. Bunlarin disinda kalitimsal bir yatkinligin oldugundan da sözedilmektedir.

SINIFLAMA

Anksiyete bozukluklari DSM-IV'de alt basliklar olarak ele alinmistir. Bunlar:

1. Yaygin Anksiyete Bozuklugu

2. Panik Bozukluk- Agorafobi ile birlikte -Agorafobi ile birlikte olmayan

3. özgül Fobi

4. Sosyal Fobi

5. Obsesif-Kompulsif Bozukluk

6. Posttravmatik Stres Bozuklugu

7. Akut Stres Bozuklugu

8. Genel Tibbi Duruma Bagli Anksiyete Bozuklugu

9. Madde Kullanimina Bagli Anksiyete Bozuklugu

10. Baska Türlü Adlandirilamayan Anksiyete Bozuklugu

KLINIK öZELLIKLER

Temel olarak anksiyete bozukluklarinda belirtiler benzerdir. Ancak kullanilan savunma düzeneklerine göre farkli belirtiler eslik ederek farkli klinik tablolar olusur. Genel anlamda anksiyetenin 4 temel klinik özelligi vardir.

1) Bilissel belirtiler: Gerçeklik duygusunda degisme, çevrenin degisiyor gibi algilanmasi, dikkat daginikligi, konsantrasyon güçlügü, kontrolünü yitirme kaygisi, fiziksel zarar görecegi endisesi.

2) Affektif belirtiler: Korku,huzursuzluk, endise, çaresizlik, alarm duygusu, panik .

3) Davranissal belirtiler: Anksiyete yaratan durumlardan kaçinma davranisi, dona kalma.

4) Fizyolojik belirtiler:

Kardiovasküler sistem: çarpinti, kan basinci degisiklikleri, soluk renk ya da yüzde kizarma

Solunum sistemi: Nefes darligi, hava açligi, bogazda dügümlenme, bogulma hissi

Gastrointestinal sistem: Yutma güçlügü, buLanti, kusma, ishal, karin agrisi ),

Genitoüriner sistem: Sik idrara çikma, empotans, cinsel isteksizlik

Cilt belirtileri: Terleme, kizarma, sicak basmasi

Nörolojik: Tremor, parestezi, anestezi, basdönmesi, bayilma hissi veya bayilmalar, kas gerginligi, motor huzursuzluk

YAYGIN ANKSIYETE BOZUKLUGU

En az 6 ay süreyle, hemen her gün anksiyete ve endiseli beklenti, huzursuzluk, çabuk yorulma, gerginlik, konsantrasyon güçlügü gibi belirtilerle giden toplumsal ve mesleki islevselligi bozan bir durum olarak tanimlanir. Yayginligi %3-8 arasinda degisir. Kadinlarda sikligi 2 kat fazladir. Klinik özellikleri içinde yaygin ve yogun bir anksiyete, huzursuzluk, irritabilite, titreme, bas agrisi, terleme, çarpinti, mide yakinmalari, bogulma hissi, endiseli beklenti gibi belirtiler ön plandadir. Hastalarin çogu bedensel belirtiler nedeniyle psikiyatri disi hekimlere basvururlar, çogu kez yanlis taninirlar. Premenstürel dönemde yakinmalar agirlasir. Siklikla baslangiçta yasam zorlariyla karsilasmislardir. Süregen bir gidis gösterir. Streslerle karsilastikça alevlenme gösterir.

PANIK BOZUKLUK

Kendiliginden ve beklenmedik bir biçimde ortaya çikan panik ataklarla giden bir klinik tablodur. Panik atak aniden ve beklenmedik biçimde ortaya çikan , ½-1 saat süreli, bedensel belirtilerin eslik ettigi yogun bir anksiyete nöbetidir. Ataklarda çarpinti, terleme, titreme, nefes darligi, bogulma hissi, gögüs agrisi, bulanti, bas dönmesi, sersemlik, kontrolünü kaybedecegi korkusu, çildiracagi korkusu, ölüm korkusu, uyusma ve karincalanmalar, üsüme, ürperme, çevrenin degistigi duygulari gibi belirtilerden 4 ya da daha fazlasinin olmasi gerekir.

Ilk panik atak siklikla kendiliginden ortaya çikar. Herhangi bir uyarilma, fiziksel egzersiz, emosyonel travma, kafein, alkol, madde kullanimi gibi durumlar ilk atagi tetikleyebilir. Ataklar ani baslar, belirtiler ortalama 10 dakikada doruk noktasina ulasir. Ana belirti ölüm, kontrolünü yitirme ve çildiracagi korkusudur. Bu korkunun kaynagi belirsizidir. Birlikte anksiyetenin fizyolojik belirtileri yogun olarak görülür. Bulunduklari yeri terketme, yardim arama davranisi görülür. Ataklar disinda ataklarin yineleyecegi korkusu yani beklenti anksiyetesi vardir.

Siklikla geç ergenlik döneminde ya da 30'lu yaslarinin ortalarinda görülür. Yasam boyu yayginligi % 1,5-3 arasindadir. Kadinlarda 2-3 kat fazladir.

Panik atak eger kisinin kaçmasi ya da yardim almasi güç olan bir durumda ya da yerde ortaya çikiyor ve böyle bir durumdan kaçiliyorsa Panik bozukluk (agorafobili) olarak adlandirilir. Tipik olarak bu ortamlar evden disarida yalniz olma, kalabalikta kalma, otobüs, tren gibi araçlarda seyahat etme, köprü üstünde, asansörde olma gibi durumlardir. Kisi yogun bir sikintiyla bu ortamlara katlanir. çogunlukla böyle ortamlarda bulunmaktan kaçinir ya da birinin eslik etmesiyle dayanabilir. Kaçinma davranisi kisinin sosyal ve mesleki yasamini bozar. %20-80 depresif belirtiler eslik eder.

öZGüL (SPESIFIK) FOBI

özgül bir nesne ya da durumun varligi, ya da bununla karsilasacak olma beklentisiyle baslayan asiri, anlamsiz bir korkudur. Fobik uyaranla karsilasilinca birden baslayan anksiyete tepkisi ortaya çikar. Panik atak halini alabilir. Kisi korkunun asiri ya da anlamsiz oldugunu bilir. Yine de bu durumlarla karsilasmamak için kaçinma davranisina girer. Fobik uyaranla karsilasma ile ilgili kaçinma, korku ya da anksiyöz beklenti, kisinin olagan günlük islerini, mesleki islevselligini ya da toplumsal yasamini belirgin ölçüde bozar.

çocuklarda anksiyete, aglama, huysuzluk gösterme, donakalma, sikica sarilma olarak disavurulabilir.

6 aylik yayginlik %5-10 dolayindadir. Kadinlarda 2 kat fazladir.

Fobilerin olus nedenleri içinde temel psikodinamik görüs biliçdisi benlikçe kabul edilmeyen dürtülerin yer degistirerek (replacement) dis nesnelere aktarilmasidir.

Tipleri:

Hayvan tipi: Genelde çocukluk çaglarinda baslar.

Dogal çevre tipi: Firtina, yüksek yerler gibi ortamlardir. Siklikta çocuklukta baslar.

Kan-enjeksiyon-yara tipi: Genellikle aileseldir. çogu zaman vazovagal tepki görülür.

Durumsal tip: Tünel, asansör, uçaga binme, araba kullanma, kapali yerler gibi durumlarla karsilasilinca ortaya çikar. çocukluk çaginda ve yirmili yaslarda siktir. Diger tip: Bosluk fobisi, çocuklukta masal kahramanlarindan ya da yüksek seslerden korkma gibi.

Ayirici tanida agorafobili panik bozukluktan ayrimi yapilmalidir. Durumsal tip fobide korkunun odagi o ortamlarda ne olacagina iliskindir (düsecegi, yaralanacagi gibi). Agorafobili panik bozuklukta ise korkunun odagi yardim alamayacagi, kaçamayacagi ile ilgilidir.

Sagaltiminda TCA'lar, SSRI'lar, betablokörler yararlidir. Ayrica davranisçi yakalsimlardan (üstüne gitme) yarar görürler.

SOSYAL FOBI

Sosyal ortamlarda (özellikle tanimadigi kisiler, baskalarinin yaninda, kalabalikta ) bir eylem gerçeklestirecegi ( konusma, yemek yeme, telefon etme gibi) zamanlarda olumsuz degerlendirileceginden, asagilanacagindan, küçük duruma düseceginden asiri kaygi duyma ve korkma ile belirlidir. Korkulan sosyal ortamda kaldiginda her zaman anksiyete belirtileri çikar, panik ataga varabilir. Kisi bunun asiri ya da anlamsiz oldugunu bilir. Ancak böyle durumlardan kaçinir, bu da toplumsal ve mesleki islevselligini bozar.

Baslama yasi ergenlik dönemidir. 6 aylik yayginligi %2-3 dolayindadir. Kadinlarda erkeklere oranla daha fazladir.

Sosyal fobinin çekirdeginde baskalari üzerinde olumlu bir izlenim yaratma istegi ve bunu yapabilecegi konusunda güvensizlik vardir. Sosyal fobikler olumsuz degerlendirileceklerine iliskin düsünce ve inançlarina kanit bulmak için dikkatlarini seçici olarak olumsuz durumlara yogunlastirmalari da anksiyete durumunu arttirmaktadir. Baskalarinin, ellerinin ya da seslerinin titrediginin farkina varacaklari ile ilgili kaygilarindan dolayi toplum önünde konusmaktan korkabilirler ya da düzgün bir biçimde konusamiyor gibi görünmekten korktuklari için baskalari ile karsilikli konusurken asri anksiyete duyabilirler.

çekingen (avoidant) kisilik bozuklugu ve obsesif kompulsif kisilik bozuklugu ile sosyal fobi birlikte görülebilir. Kisilik bozuklugu ile birlikte sosyal fobide yüksek belirti sikligi, sosyal anksiyete ve islevde belirgin bozulma vardir, bu hastalarin sagaltima yaniti kötüdür.

Sagaltiminda MAO inhibitörleri (moklobemid), SSRI'lar, benzodiazpinler kullanilabilir. Ayrica bilissel ve davranisçi sagaltim yöntemleri, sosyal beceri gelistirme egitimi yararlidir.

3- ürkü (fobi): Aslinda korkulmamasi gereken bir durum, bir olay ya da bir itlevden korku duyma

a- özgül durumlar (sinek, yilan, böcek v.b.)

b- Sosyal Fobi : Topluma çikmaktan, konusma yada bir sey yapmaktan korku duyma

c- Yüksekten (acrophobia)

d- Açik alandan (agorophobia)

e- Agridan (algophobia)

f- Kandan, kirmizidan (erythrophobia)

g- Kapali alan (Claustrophobia)

h- Yabancidan (Xenophobia)

i- Hayvanlardan (zoofobia) korkulari gibi...

Agorafobi nedir?

Agorafobinin baslica özelligi bir panik ataginin ya da panik benzeri belirtilerin (birden bir bas dönmesi atagi ya da birden bir ishal atagi olacagi korkusu gibi) çikmasi durumunda yardim alamayacagi ya da kaçmanin zor olabilecegi yerlerde ya da durumlarda bulunmaktan endise duymadir. Böylece hastalar, evin disinda ya da evde tek basina kalma; kalabalik bir ortamda bulunma, araba, otobüs yada uçakla yolculuk etme ya da asansöre binme sayilabilir. Kisi, yaninda eslik eden biri oldugunda korktugu durumla karsilasmakla daha iyi basedebilir. Bu kisilerin söz konusu durumlardan kaçinmasi ise gitmelerini ya da ev isi sorumluluklarini yapmalari zorlastirabilir.

POSTTRAVMATIK STRES BOZUKLUGU

Hemen herkeste ciddi bir sikintiya yol açabilecek stresli bir olayla karsilastiktan sonra ortaya çikan; travmatik olayin düslerde ve düsüncede tekrar tekrar yasanmasi, travmayi hatirlatan olaylardan ya da durumlardan kaçinma, duygusal tepkisizlik, otonomik asiri uyarilmislik hali , tetikte olma, irkilme ile giden bir klinik tablodur. Bu duruma yol açabilecek travmalar savas, dogal afetler, yasami tehdit eden kazalar, saldiri ya da tecavüz gibi durumlardir. Kisi bu olaylarda ölüm ya da yaralanma tehditi yasamistir ya da tanik olmustur. Travmatik olayi çagristiran herseyden kaçar. Karsilasmak durumunda kalirsa yogun anksiyete yasar. Travmayi tekrar tekrar düslerinde ve düsüncelerinde yasar. Kaçinma davranisi nedeniyle insanlardan uzaklasir, islevselligi bozulur. Asiri irkilme, uyarilmislik durumu, uykuya dalmakta güçlük, konsantre olamama, irritabilite görülebilir.

Posttravmatik stres bozuklugu çocukluk dönemini de içine almak üzere herhangi bir yasta baslayabilir. Yayginlik %1-3 dolayindadir. Belirtiler travmatik olaydan sonra 3 ay içinde baslarsa akut, 3 aydan sonra baslarsa süregen olarak degerlendirilir.

Eger travmatik olaydan sonra ortaya çikan durum 1 aydan kisa sürerse Akut Stres Bozuklugu olarak tani konur.

Ahmet F. Yüksel

& Barbaros Yurdaisik

Istanbul - 05.03.2000

[b]