Ultrason nedir?
 

Ultrason ya da ultrasonografi modern tıbbın vazgeçemediği

görüntüleme yöntemlerinden birisidir. Ultrasonun insan

vücudunun içinde olup bitenleri anlamaya yarayan diğer

görüntüleme yöntemlerden en önemli farkı bu amaca ulaşmak

için X- ışınlarını kullanmaması yani radyasyon

içermemesi, bunun yerine insan kulağının duyamayacağı

frekansta ses dalgalarından yararlanmasıdır. Bir başka olumlu

özelliği de elde edilen görüntünün gerçek zamanlı olması

yani işlem yapıldığı sırada görüntünün monitör

ekranında izlenebilmesidir.



40 yıldan fazla zamandır tıp alanında kullanılan ultrason

günümüzde kadın doğum pratiğinde rutin uygulamaya girmiş,

jinekolojik muayene ve gebelik takiplerinin olmazsa olmaz

bileşeni haline gelmiştir.



Ultrasonun çalışma prensibi



Ultrason cihazı ses dalgalarının değişik yoğunlukta dokular

içinde farklı hızlarda ilerlemesi ve yansıması prensibine

dayanan bir mekanizma ile çalışır. Bu mekanizma aslında

doğaya yabancı bir mekanizma değildir. Yarasaların uçarken,

balinaların ise denizlerde yüzerken kullandıkları sistem de

benzer bir prensibe dayanmaktadır. Öte yandan denizaltıların

seyir sırasında ya da balıkçıların balık sürülerini

ararken kullandıkları sonar cihazları da aynı mekanizma ile

çalışırlar.



Ultrason cihazının bölümleri



Ultrason cihazları tıpkı bilgisayarlarda olduğu gibi farklı

parçalardan oluşur.



Prob:

Ultrason cihazının inceleme sırasında vücüt ile temas eden

en önemli kısmıdır. Prob ses dalgalarını üretir ve

yansımalarını algılar. Basit bir benzetme yapacak olursak

ultrason cihazının ağzı ve kulağı gibi görev yapar.



Ultrason probları ses dalgalarını 1880 yılında Pierre ve

Jacques Curie tarafından keşfedilen ve piezoelektrik etkisi

adı verilen bir sistemle üretirler ve algılarlar. Probların

içinde çok sayıda piezoelektrik kristali adı verilen quartz

kristal bulunur. Elektrik akımı uygulandığında kristaller

hızla şekil değiştirirler. Bu şekil değişikliği

titreşime ve sonuçta ses dalgası oluşmasına yol açar. Tam

tersi olarak kristallere herhangi bir ses dalgası ya da basınç

ulaştığında bu kez elektrik akımı üretirler. Bu sayede

aynı kristaller hem ses üretmek hem de sesi algılamak

amacıyla kullanılırlar. Probun içinde ayrıca kendi

ürettiği sesin oluşturduğu yansımaları ayıran bir bölüm

ve üretilen ses dalgalarını odaklamaya yarayan bir de akustik

lens bulunur.



Tipik olarak bir ultrason probunda yaklaşık 300 kristal

bulunur. Bu kristaller birbirlerinden bağımsız olarak ses

dalgası üretir ve kendilerine ulaşan yansımaları elektrik

akımına çevirirler. Sonuçta saniyede yaklaşık 30 görüntü

elde edilir ve bu 30 görüntü monitörde hareketli film gibi

izlenir. Bu olaya gerçek zamanlı ultrason adı verilir. Diğer

görüntüleme yöntemlerinde ise sadace tek bir kare görüntü

elde edilmektedir.



Ultrason probları çok değişik boyutta ve şekilde

olabilir. Probun türü elde edilecek görüntü alanını,

üretilen ses dalgalarının frekansını, doku içerisinde

ilerleyeceği mesafeyi ve elde edilen görüntünün

çözünürlüğünü belirler. Kadın doğumda en çok frekansı

1-10 MHz aralığında ses dalgası üretebilen vajinal ve

konveks abdominal problar kullanılır. Probun açısı inceleme

amacıyla taranan alanın da genişliğini belirler.



Üretilen ses dalgalarının doku içinde ilerleme hızı

saniyede yaklaşık 1540 metredir ancak aynı dalgaların gücü

dokunun direncine göre değişir. Probu terk eden ses dalgası

vücut içinde yansıyacağı, kırılacağı ya da emilip

ısıya dönüşeceği bir yere ulaşana kadar ilerler. Kırılan

ses dalgası yönünü değiştirerek ilerlemeye devam eder ve

sonuçta ya bir dokuya ulaşıp yansır ya da emilir.Yansıyan

ses dalgası proba geri döndüğünde kristallerde oluşan

elektrik akımı merkez üniteye iletilir ve görüntü olarak

işlenir.



Ses dalgasının frekansı ne kadar yüksek ise elde edilen

görüntünün çözünürlüğü yani kalitesi de o derece

yüksektir. Buna karşılık yüksek frekanslı ses dalgaları

dokular içinde çok fazla ilerleyemez. Vajinal prob ile

abdominal prob arasındaki farkın temeli bu özellikte yatar.

Abdominal prob ile inceleme yaparken ses dalgaları üreme

organlarına ulaşana kadar uzun bir mesafe katetmek

durumundadırlar ancak vajinal incelemede prob incelenmesi

amaçlanan dokulara çok yakın olduğundan ses dalgasının uzun

bir mesafe katetmesine gerek yoktur. Bu nedenle vajinal

incelemelerde daha yüksek frekanslı problar kullanılabilir ve

abdominal proba göre çok daha kaliteli görüntü elde

edilebilir.

Kaynak: Dr. Mumcu