Sosyal fobi ve öğrenilmiş çaresizlik
 

Sosyal

fobiyi körükleyen bir duygu öğrenilmiş çaresizlik duygusudur. Daha önce

yaşadığı kötü tecrübeleri zihnine yazan kişi benzer durumlarda da aynı

şeyi yaşayacağına inanarak tedirgin olur ve sorunun üstesinden gelmek

için hiç çaba göstermez. Bu durum tekrar tekrar başarısız olma sonucu

vazgeçme duygusu ve eylemidir.



Bilimsel

bir araştırmada bu konuyla ilgili çok güzel bir örnek vardır: Bir

köpekbalığı ve başka bir balık aynı akvaryuma konulmuş, ancak araya bir

cam bölme yerleştirilerek birbirinden ayrılmış. Köpekbalığı acıkınca

karşısındaki balığa saldırmak istemiş fakat arada cam bir bölme olduğu

için cama çarpmış. Tekrar tekrar diğer taraftaki balığı yiyebilmek

amacıyla saldırıp dursa da her seferinde aradaki cam engele takılmış.

Karşındaki balığı yemek için 28 saat boyunca uğraşan köpekbalığı

sonunda denemekten vazgeçmiş. Bir süre sonra aradaki cam bölme

kaldırılmış, diğer balık yanına gelmiş ama köpekbalığı onu yememiş ve

bir süre sonra açlıktan ölmüş.



Aradaki engel kalkmış olsa bile

köpekbalığının yeniden deneme gücünü kaybedip başarısızlığı kabul

etmesini, yani başarısızlığa şartlanmasını “öğrenilmiş çaresizlik”

olarak adlandırabiliriz. Hepimiz zaman zaman karşımıza çıkan engellerle

mücadele etmeyip geri çekiliriz. Geri çekilmek bazen daha temkinli

olarak yeniden harekete geçmeyi sağlarken bazen de yeniden denememeye

sebep olur. Bazı insanlar bu durumu kimselere hissettirmez, bazıları

ortalıkta büyük bir kargaşa yaratır, kimileri ise böyle engellerle

karşılaşmamak adına hayatın içinde aktif olarak bulunmaktan kaçınır

hale gelir.



Yaşanan bazı olaylar ve birilerinin teşviki ya da

zorlaması ile yapılan hareketler insana farklı tecrübeler kazanabilme

ve dersler çıkarabilme imkanı veriyor. Yıllar önce başımda geçen bir

olayda bunun örneğini yaşayarak gördüm.



İşte, önemli olan

hayatta bazı şeyleri yaşamış olmanın kişiyi hedefinden vazgeçirmemesi

gerektiğini öğrenmek. Hedefler kişinin hayatını belirliyor. Bir iki

çelmeyle düşmemek, düşülürse de kalkmak gerektiğini insan daima beynine

kazımalı. Kaçmak değil “savaşmak” gerekli. Daha doğrusu, olayları

kabullenip zayıf yönleri kuvvetlendirmek, eksiklikleri azaltmak ve

fazlalıkları törpülemek en doğru çözüm. Ancak ufak tefek kötü olayların

birleşmesiyle kişi sosyal hayata çıkamamaya kadar gidiyor, sürekli

endişeli bir bekleyişe giriyorsa hele ki kişilik alt yapısında sosyal

hayata ilişkin endişeler varsa, sosyal fobinin zemini hazırlanmış

demektir. Bu zeminin üzerine eklenen her bir kötü tecrübe maalesef

kişinin etrafına yüksek duvarlar örer ve sonunda kişi kendisini eve

hapseder.



“Endişe, akılda dolaşan ince bir korku akıntısıdır, ne kadar uzun süre akarsa o kadar derin izler bırakır. İnsan

bazen de bu durumu kişiliğinin bir parçası olarak görmeye başlayabilir,

hatta bu duruma tahammül etmeyi öğrenmiş dahi olabilir. İşte bu

noktada, insanın kendi gerçek kişiliğini fark etmesine yardımcı olmak

üzere psikoterapistler devreye girmelidir. İnsan kendini kolayca

kandırabilir, yani kendine karşı objektif olamayabilir. Bu nedenle

sağlıklı bir kendini tanıma profesyonel bir yardımla daha kolay hale

gelebilir. İnsan bazen de bu durumu kişiliğinin bir parçası olarak

görmeye başlayabilir, hatta bu duruma tahammül etmeyi öğrenmiş dahi

olabilir. İşte bu noktada, insanın kendi gerçek kişiliğini fark

etmesine yardımcı olmak üzere psikoterapistler devreye girmelidir.

İnsan kendini kolayca kandırabilir, yani kendine karşı objektif

olamayabilir. Bu nedenle sağlıklı bir kendini tanıma profesyonel bir

yardımla daha kolay hale gelebilir.