Stoacı Epiktetus

[Berilce]

Stoacı Epiktetus

Bir Stoacı için deneyimlediğimiz her şey bir değerlendirme meselesidir. Her kötülük ya da hatanın kaynağı, bilgisizlik yüzünden dünyayı yanlış değerlendirmektir, öyle ki aslında, sorunlarımızı ve güçlüklerimizi kendimiz yaratırız. Uyguladığımız yargı ve kararlar ve dünya hakkındaki düşüncelerimiz bütünüyle zihnimizin içinde bulunduğu duruma bağlıdır. Stoacılar, bizim denetimimizde olmayan her şeyi kapsayan bir kavram tasarladı: Dışımızdakiler. Bunlar, bize göre dışarıdadır ve kafamızı meşgul etmemesi gerekir. Çünkü elimizde olmayan şeyleri denetim altına almak istediğimizde zarar görürüz. Bu düşünceye göre elimizde olmayanlar:

Bedenlerimiz
Eşlerimiz ve çocuklarımız
Dost ve iş arkadaşlarımız
Evlerimiz, giysilerimiz, bütün maddi eşyalarımız
Paramız
İşlerimiz ve dünyasal iktidarımız
Hakkımızdaki yargılar

Bunların tümünün elimizde olduğuna inandırılmışızdır. Stoacılar buna katılmaz. Örneğin; bedenlerimiz bizim denetimimizde değil çünkü, her ne kadar onları hareket ettirebiliyor, giydirebiliyor olsak bile, onları hastalanmaktan, yaşlanmaktan ve ölmekten kurtaramıyoruz.
Eşlerimiz bizi terk edebilir, evlerimiz yanıp kül olabilir, maddi varlığımız çalınabilir.
Bu koşullar bizim dışımızda gelişir. Varoluşun anhtarı ise, gerçekten bizim elimizde ve bizim isteğimize bağlı olan şeyleri denetim altına almaya çalışmakta yatar. Epiktetus’a göre bunlar:

Yaptığımız değerlendirmeler ve bunlardan türetilen görüşler
Arzularımız
Beğenme ya da bir şeye doğru yönelme yeteneği
Nefret etme ya da bir şeyden kendimizi uzaklaştırma yeteneğimiz

Bunların tümü de bizim irademiz tarafından denetlenir.
Stoacılar daha fazla arzu ettikçe mutsuzluğun da artacağını düşünmektedir. Eğer bir arzu tatmin edilirse, bu sefer başka bir arzu gündeme gelecektir.
Bizim denetimimiz altında olan şeylere karşı arzularımızı ve ondan uzak durma çabalarımızı sınırlamak bizi Stoacı mutluluk ve huzura götürecektir.
Epiktetus şöyle der:

“Şunu unutma ki, doğaları gereği başkalarına bağımlı olan şeylerin serbest olduğunu ve başkalarının denetiminde olan şeylerin de sana ait olduğunu sanırsan, tıkanır kalırsın, pişmanlık duyar, darmadağın olursun. Ama eğer yalnızca senin denetimin altındaki şeylerin sana ait olduğunu dikkate alırsan, başkalarının denetimindeki şeylerin de onlara ait olduğunu düşünürsen -ki gerçekten de bu böyledir- o zaman kimse seni engelleyemez, asla kimseyi suçlamazsın, iradene aykırı bir şey yapmazsın, hiç düşmanın olmaz, çünkü hiçbir şey sana zarar vermez.