Saadet Üzerine (Kutadgu Bilig)

[Berilce]

SAADET

Aydoldu hükümdarın huzuruna çıktı, Hükümdar sordu:
- Sen kimsin? Adın nedir; nereden geliyorsun?
Aydoldu sakin sakin söze başladı, yumuşak bir şekilde devam etti. Sükûnet ve zarâfet aklın vasfıdır; akılsız insanlar koyun sürülerine benzerler. Birine işin düşerse acele etme, ne söyleyeceksen sabırla söyle. Aceleyle yapılmış işler ileride pişmanlık getirir. Aydoldu:
- Ey devletli hükümdar, sana gelmek için uzun yollar yürüdüm, bu gün arzuma eriştim, beni, eleştirmeden ve benden usanmadan daîma çalışmamı sağlayın.
Bu sözü duyan hükümdar sevindi:
- Aydoldu, seni gördüm; senin tavır ve hareketlerin beni sevindirdi. Senden hizmet olsun, benden ihsan; hizmet yerinde olursa ikbâl kapılarını açar. Bu günden itibaren dürüstlükle görevine başla, dedi.

Beyler kime sözleriyle gülerek bakarlarsa, onun aklı ve gönlü yerinde olur ve kendisine güven gelir. Beyler kimi, kendine yakın tutarsa, bak ve dikkat et, herkes ona yakınlık gösterir.
Aydoldu, o günden sonra hizmetini eksiksiz yerine getirdi. Hükümdar da ona iyi davrandı. Liyâkatsiz bir kimse, ne kadar yaranmaya çalışsa da kapı eşiğini boylar. Aydoldu’nun yardımcıları ve malı çoğaldı, yükselişi devam etti. Bir gün hükümdar onu yanına çağırdı. Aydoldu makama geldi ve yanında getirdiği bir topun üzerine oturdu. Bu arada sohbete başladılar, bir ara hükümdar ona sevinçle bakarken Aydoldu gözlerini yumdu, bir sonraki anda ise başını çevirdi. Bunu gören hükümdar sinirlendi:

- Hey yiğit! Aceleyle hareket etmek insan için kötü bir şeydir. Seni tanımadan ve yeteri kadar denemeden seni kendime yakın tuttum.
Aydoldu:
- Ey hükümdarım niye hiddetlendiniz, kusurum varsa cezalandırın beni, dedi.
Hükümdar:
- Ey Ahmak! Bu küstahlık nerden geliyor? Sana mevki verdim, sen otururken altına bir top koydun, ben sana söz söyledim sen gözünü yumdun, sonra da başını çevirdin. Neden? Bilge insanlar der ki:

“ Beye yakın olursan, kendini iyi kolla! Beyler ateştir, ateşe yaklaşırsan yanarsın, bey sana fazla bakarsa, onun bakışından kork; eğer korkmazsan, o seni korkmaya mecbur eder!...

Aydoldu, gülerek cevap verdi:
- Bütün bu işleri bilerek yaptım, izah edeyim. Sen önce bana yer gösterdin, ben oturmadım,“benim için yer yoktur, sen bunu anla!” demek istedim. Söylediğimi teyit etmek için yere bir top koydum, dümdüz yerde nasıl ki top yuvarlanırsa saadet de öyle bir şeydir; ben sıyrılıp giderim. Sen sevgiyle bakınca ben gözümü yumarak, sana kendi tabiatımı göstermek istedim. “Tabiatım kararsızdır, bana inanma!” demek istedim. Ey Devletli! Sen bu boş devlete inanma! Akarsu, güzel söz ve devlet, bunlar durmadan dünyayı dolaşırlar. Saadete inanılmaz, o vefasız ve dönektir; yürürken hemen uçar, ayağı kaygandır.
Hükümdar:
- Anladım; affını istedin ve kurtuldun. Senin meziyetin nedir?
Aydoldu:
- Meziyetim çoktur, tabiatım yumuşak, yüzüm güzel, huyum mülayimdir. Huzur bendedir, sıkıntı benden kaçar, beni vurmak isteyen kendi vurulur, kim bana boyun eğerse, arzusuna kavuşur.
Hükümdar:
-Peki kusurun nedir?
Aydoldu:
- Kusurum vardır, o da şudur; insanlar kendi aralarında beni dönek diye suçlarlar. Ben daima yeni şeyleri severim, yoktan var olan şeyler yine yok olacaktır. Bütün eskimişşeyler yıpranmış olur, dikkat edersen tüm zevkler yenide olur. Bu hayat dediğin yel gibi geçer, tutmak olmaz, kaçar. Bu saadete güvenme, bir gün biter, bu devlete inanma, verildiği gibi alınır. Mutluluk gelip, tekrar gitmeseydi; bu aydınlanmış olan gün tekrar kararmazdı, dedi.
Hükümdar:
- Sebatsızlığının nedenini anladım, bırakıp gittiğin zaman, seni alıkoymanın çaresi var mı?
Aydoldu:
- Özüm ve tabiatım bir geyiğe benzer, seven ve isteyen beni kolay bulamaz; bulsa bile, tutamaz ve çabuk kaybeder. Eğer beni bulan alıp bağlarsa ondan kaçamam, dedi.
Hükümdar:
- Bağın nedir peki?
Aydoldu:
- Benim için bağ ve köstek olacak birkaç şey vardır; beni bulan kimse mütevazi, alçak gönüllü ve tatlı dilli olmalıdır. Hiçbir zaman aşırıya kaçmamalı, kendini gözetmelidir. İnsanın kalbi temiz olmalı, doğru yolda yürümelidir. Kötü ve çirkin işlere yaklaşmamalı, kendinden büyüğe saygı göstermeli, küçüğe ise şefkatle davranmalıdır. Kibir ve gururla başkalarını incitmemeli, kensini içkiye vermemeli, boş yere malını satıp, hebâ etmemelidir. El ve diliyle oyuna karışmamalı; tavır ve hareketlerinde dürüst olmalıdır. Dönek saadet’in kösteği bunlardır, saadet bu şekilde bağlanırsa sağlam olur. Saadeti insan için ürkek bir geyik farz et, eğer gelirse, sıkı tut, ayağına köstek vur. İnsan tutabilirse, saadet kaçamaz.
Hükümdar:
- Ey saadet, seni çok sevmiştim, fakat sen benden ayrılmak istiyorsun. Sen kararsız ve hercaisin, gün olur, anadan babadan daha merhametli olup, güler yüz gösterirsin, gün olur bazen görmemezlikten gelirsin. İlkin çağırırsın, gelince de kapıyı kapatırsın, dedi.
Aydoldu:
- Beni tutabilecek şeyleri söyledim, beni tutabilen tutsun yanında. Dinle tecrübeli bir kişi ne demiş bu konuda:

“Saadet gelir; bilmezsen tutmasını, elden gider;
Mal verir; bilmezsen yemesini, senden alır.”

(KUTADGU BİLİG’den “Mutluluk Bilgisi”- özetlenerek alınmıştır. Yazar: Yusuf Has Hâcib)