Jeolojik zaman dizini
 

Jeolojik olayların tarihlendirilmesi konusunda fikirbirliğine varılması uzun tartışmalar sonucunda mümkün olmuştur.Joologlar başlangıçta,kayaçları oluştukları dönemlere göre kategorize etmeyi denediler.Ama sınır çizgilerini nerelere çekmeleri konusunda sık sık uzlaşmazlığa düşüyorlardı.Bu tartışmaların en önemlisi, Büyük Devoniyen İhtilafı olarak bilinir.





Roderick Murchison,bir kayaç katmanının Silüriyen Dönemde olduğunu söylemişti.Rahip Adam Sedgwick ise sözkonusu katmanın Kambriyen Döneme ait olduğunu ileri sürdü.Bu tartışma giderek şiddetlendi ve yıllarca sürdü.Martin J.S.Rudwick,bu ihtilafı konu alan bir kitap yazdı.Bu bilimsel kavga 1879 yılında Silüriyen Dönemle Kambriyen Dönem arasına yeni bir dönemin,yani Ordovisyen Döneminin eklenmesi ile sona erdi.



Jeoloji terminolojisinde İngiliz adları egemendir.





Devoniyen,İngilterede bir il olan Devondan türemiştir.





Kambriyen,Gallerin Latincedeki adıdır.





Ordovisyen ve Silüriyen eski Gal kabileleri Ordovislere ve Silürlere dayanır.





Jeoloji araştırmaları yaygınlaştıkça terminolojiye dünyanın diğer yerlerinden de adlar girmiştir.





Jura Dönemi,adını Fransa-İsviçre sınırındaki Jura Dağından alır.





Permiyen,Ural Dağlarındaki Perm bölgesi ile ilgilidir.





Terminolojiye giren adlar her zaman yer adları olmayabilir.Örneğin Kretase,tebeşir anlamındadır.



İlk başlarda jeolojik tarih dört zaman dilimine bölünmüştü:





Birinci





İkinci





Üçüncü (tersiyer)





Dördüncü (kuvaterner)





Bu sistem çok basitti,bu sebeple kalıcı olamadı.Jeologlar bazı kısımları elediler ve yeni eklemeler yaptılar. Birinci ve İkinci Dönemler tamamen kaldırıldı.Dördüncü Dönem bazı jeologlar tarafından kaldırıldı,bazılarınca korundu.





Charles Lyell,dinozorlar çağından bu yana geçen süreyi kapsamak için,bölümler ya da dizinler olarak bilinen ek birimler önermişti.Bunlardan bazıları şöyleydi:Pleistosen (en yakın) , Pliyosen (daha yakın) , Miyosen (az çok yakın) ve Oligosen (belki bir nebze yakın).Son ek olarak ta senkron terimini kullanmak istiyordu.Böylece Miyosenkron ve Pliyosenkron gibi terimler üretiyordu.





William Whewell,etimolojik gerekçeleri öne sürerek Charles Lyellin yöntemine itiraz etti, senkron yerine -eous modelini önerdi.Böylece Meioneous ve Pleioneous gibi terimler üretti.



Zaman,dönem ,bölüm ve zaman dilimi olarak, bugün kullanılan jeokronoloji şöyledir:





ZAMAN………….DÖNEM…...BÖLÜM……………….ZAMAN DİLİMİ (y.milyar yıl önce)





Prekambriyen………………………………………………………..4-570





Paleozoik (Birinci)………………………………………………….. 570-225





……………………… Kambriyen……………………………………………..570-500





………………………Ordovisiyen…………………………………………….500-430





……………………… Silüriyen………………………………………………..430-395





……………………… Devoniyen……………………………………………..395-345





……………………… Karbonifer……………………………………………..345-280





……………………… Permiyen………………………………………………280-225





Mezozoik (İkinci) ……………………………………………………..225-65





……………………… Triyas ………………………………………………….225-190





……………………… Jura…………………………………………………….190-136





……………………… Kretase……………………………………………….136-65





Senozoik (Yakın) …………………………………………………….65-günümüz





……………………… Tersiyer……………………………………………….65-2,5





………………………………….. Paleosen ……………………………………………65-54





………………………………….. Paleojen……………………………………………..54-26





………………………………………………. Eosen……………………………………………54-38





………………………………………………. Oligosen………………………………………...38-26





…………………………………..Neojen………………………………………………26-2,5





……………………………………………….Miyosen…………………………………………26-7





………………………………………………. Pliyosen…………………………………………7-2,5





……………………… Kuvaterner……………………………………………2,5-günümüz





………………………………….. Pleyistosen ………………………………………2,5-10 bin





………………………………….. Holosen……………………………………………10 bin-günümüz





Prekambriyen, Kambriyen Öncesi olarak kullanılır. Paleozoik,eski hayat anlamındaki sözcükten türetilmiştir. Mezozoik,orta hayat, Senozoik ise yeni hayat anlamına gelir.John Wilfordun,zaman ve dönem konusunda pratik bir önerisi vardır. Prekambriyen, Paleozoik, Mezozoik ve Senozoik olan zamanları yılın mevsimleri gibi, Karbonifer, Permiyen, Jura,vb. gibi dönemleri de mevsimlerin ayları gibi düşünmek kolaylık sağlar.





Yukarıdaki tabloya eklenmesi gereken katlar ya da çağlar diye bilinen ve adlarını Illinois,Des Moines,Croix gibi çeşitli yerlerden alan daha küçük altbölümler vardır.











Aslında bütün olarak ele alındığında jeokronoloji konusunda tam bir fikir birliği yoktur.Örneğin Kuzey Amerikadaki kat veya çağların,Avrupadakilerden farklı adlarla kullanıldığı olur.Çoğu da zaman içinde ancak tahminen çakışır. Kuzey Amerikadaki Cincinnati katı büyük ölçüde Avrupadaki Ashgill katına ve küçük ölçüde biraz daha önceki Caradoc katına denk gelir.





Ayrıca bu bilgiler kitaptan kitaba değiştiği gibi kişiden kişiye de değişebilir.Bazı jeologlar 7 tane yeni bölüm tanımlar,bazısı da 4 bölüm.Bazı kitaplarda Tersiyer (Üçüncü) ve Kuvaterner(Dördüncü) çıkarılmış,yerlerine Paleojen ve Neojen olarak adlandırılan farklı uzunluktaki dönemler konmuştur.





Prekambriyen Zamanı,çok eski Arkeyan Devir ve daha yakın Proterozoik Devir larak ikiye ayıranlar vardır.Bazen de Paleozoik (Birinci), Mezozoik (İkinci) ve Senozoik (Yakın) zamanları içine alan zaman dilimini tanımlamak için Fanerozoik Üstzaman terimi kullanılır.



Bütün bunlar sadece zaman birimleri içindir.Kayaçlar,kendi içlerinde sistemler,diziler ve katlar olarak bilinen farklı birimlere ayrılmıştır.Ayrıca zaman açısından geç ve erken,kayaç katmanları açısından alt ve üst birimler arasında da farklar vardır.





KAYNAKLAR:





A Short History of Nearly Everything





AnaBritannica