Varant Nedir? Alım-Satımı Nasıl Yapılır? Avantajları ve Özellikleri

[hytarmagan]

Hem riskten korunmak hem de risk almak isteyen yatırımcılar için önemli alternatif yatırım araçlarından olan varantlar, kaldıraçlı ürünlerdir. Aynı zamanda borsadaki sigorta ürünleri olarak da bilinirler. Şimdi onları ve işlemlerini daha yakından tanıyalım:



Yatırımcıların ilgisini çeken ve birçok kişinin hakkında çok az şey bildiği varantlar, aslında mantığı kavrandığında iyi bir alternatif olabilecek yatırım araçlarıdır. Öncelikle bilinmesi gereken en önemli şey, varantların riskli yatırım araçları olduğudur. Çünkü varantlar, bir seans içinde yatırım yapılan paranın tamamının kaybedilebileceği gibi, birkaç katının da kazanılabileceği yatırım araçlarıdır.

Varantlar, yatırımcılar için alternatif bir yatırım kapısı olmakla birlikte hisse senetleri ve dövizlerden çok daha fazla risk içerir. Ayrıca, vade sonuna daha fazla gün olan ve kârda olan varantların seçilmesi, yatırımcının alacağı risk açısından önemlidir. Bu tarz varantlar vade sonuna az süre kalmış olan varantlara göre daha az risk taşır. Dolayısıyla, varantlar ile yatırım yapmadan önce çok iyi araştırılması gerekir.

Bu yazımızda; varantların ne olduğunu, nasıl alınıp satıldığını, fiyatlarının neye göre değiştiğini sizlerle paylaşacağız.

Varant Nedir?



Varantlar; bir dayanak varlığı, belirli bir vade sonunda ya da o tarihe kadar alma veya satma hakkı veren yatırım araçlarıdır. Elde edilen bu hak, kaydi teslimat veya nakit uzlaşı ile kullanılır. Yatırımcıya bir hak veren varantlar, yükümlülük getirmezler. Aynı zamanda menkul kıymet haline getirilmiş opsiyonlar şeklinde de tanımlanırlar.

Riskli ve kaldıraçlı yatırım araçları olan varantlar, kısaca borsadaki sigorta ürünleri olarak görülmektedir. Çünkü belli bir fiyattan alma veya satma hakkı vererek, o tarihteki beklenti dışı hareketlerden korunma sağlarlar. Yatırımcı aldığı hakkı vade içinde istediği zaman satabilirler ve piyasanın yönüne yatırım yapabilirler. Aynı zamanda menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası araçlarıdır.

Her varantın daha önceden belirlenmiş bir vade sonu tarihi vardır ve bu tarihe kadar borsada işlem görebilir. Varantın, işleme konulduğu tarih ile vade sonu tarihi arasında, dayanak varlığın fiyatı ve vade değeri ile fiyatları değişmektedir.

Dayanak varlık ifadesi, bir hisse senedi alım – satım hakkını temsil edenler için kullanılırken; dayanak gösterge, BIST pay endekslerinin alım – satım hakkını temsil eder. Dayanak varlık, bir hisse senedi sepetine dayalı olarak ihraç edilir. Dayanak göstergede ise fiziki uzlaşma mümkün değildir ve nakdi uzlaşma ile hak sahibi olunabilir.

Varantlar riskli olmalarına karşın risk, ödenen primle sınırlı kalmaktadır. Çünkü yatırımcı dayanak varlığın kendisine değil, alma veya satma hakkına sahip olmaktadır. Kaldıraçla işlem yapılmasına olanak sağladıkları için de riskli ürünler kategorisinde yer alırlar.

İlk aşamada BIST 30 endeksinde yer alan paylar, bu paylardan oluşan sepetler veya BIST 30 endeksine dayalı olarak işlem görmüştür. Daha sonra dövizler de varantlara konu olmuştur. BIST Pay Senetleri Piyasası’nda Kurumsal Ürünler Pazarı altında işlem gören varantların her biri için Borsa Yönetim Kurulunca bir piyasa yapıcısı yetkilendirilir.

Piyasa yapıcıları, sorumlu oldukları varantlarda, piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak, likiditeye katkıda bulunma gibi amaçlarla sisteme sürekli alım – satım kotasyonu girme faaliyeti göstermektedir. Şu anda İş Bankası ve Deutsche Bank bu görevi üstlenmiştir.

Varantların Özellikleri Nelerdir?



Varantların en önemli özelliği; belli bir fiyattan, belli bir tarihe kadar dayanak varlık için alma veya satma hakkı vermeleridir. Üstelik hak vermelerine rağmen, yükümlülük getirmezler. Yani yatırımcı ödediği fiyat karşılığında dayanak varlığı veya göstergeyi, alma ya da satma hakkına sahip olur. Vade sonunda bu hakkı kullanma ya da kullanmama serbesti bulunmaktadır.

Varantın dikkat çeken özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Dayanak varlığın fiyatından daha düşük bir bütçe ile aynı geliri elde etme imkanı verirler.
• Yatırımcının riski, sadece varanta yatırdığı para kadardır.
• Piyasa düşerken de kazanç elde etme verirler.
• Açığa satış işlemine izin verilmez.
• Ödünç ve kredili işlemlere konu olamazlar.
• Serbest marjla işlem görürler; ancak işlemler, kotasyon fiyat aralığı içinde gerçekleşir.
• Emir iptali her zaman serbesttir ve emir bölme hisse senetleri ile aynı kurallara göre yapılır.
• Özel emirlere izin verilir ve bunlar kotasyon aralığı dışında da olabilir.
• Piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz.
• Fiyat ve miktar iyileştirme veya kötüleştirme serbesttir.
• İşlemleri, Pay Piyasası sürekli müzayede seans saatleri içinde gerçekleştirilir.
• İhraççı tarafından belirlenmiş kullanım fiyatları bulunur. Kullanım fiyatı, doğan hakkın kullanılması durumunda, dayanak varlığın hangi fiyattan alınabileceği ya da satılabileceğini göstermektedir. Eğer kullanım tarihinde bu fiyattan işlemi gerçekleştirmek ekonomik yarar sağlayacaksa varant işleme konmaktadır.
• Önceden belirlenmiş vade tarihleri vardır ve ihraç esnasında belirlenir.
• Avrupa tipi olanlarda hak, sadece vade sonunda kullanılabilirken, Amerikan tipi olanlarda vade sonuna kadar istenen bir tarihte kullanım hakkı bulunur.
• Varantın fiyatını, içsel değeri ve vade belirler. Tıpkı opsiyonlar gibi hesaplamasında black and scholes modeli kullanılır.

Varantların yukarıda sıralamış olduğumuz özelliklerine ek olarak hisse senetlerinin sağladığı hakları sağlamadıkları da bilinir. Yani varantlar; kar payı, yeni pay alma (rüçhan) tasfiye bakiyesine katılma, şirket yönetimine katılma, oy kullanma ve bilgi hakkı içermezler.

Varantların Avantajları Nelerdir?



Yatırımcıların varant yatırımını tercih etmelerinin çeşitli nedenleri vardır. Bunların başında; hisse senedi, emtia ve dövizlerle kaldıraçlı işlem yapmak istenmesi gelir. Aynı zamanda hem yükselen hem de düşen piyasalardan gelir elde etmek isteyen yatırımcılar da bir alternatif olarak varantları tercih ederler. Hisse senedi yatırımlarını belli dönemler için koruma altına almak için de kullanılabilirler. Dolayısıyla ilgi çeken sermaye piyasası araçlarındandırlar.

Yatırımcıların varantları tercih etme nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Borsadaki sigorta ürünleri olarak görülürler. Çünkü yatırımcılara belli fiyattan alma veya satma hakkı verirler. Böylece o tarihte beklenmedik hareketlere karşı korunma imkanı sunarlar.
• Yatırımcılar aldıkları hakları, vade içinde istedikleri zaman satabilme özgürlüğüne sahiptir. Bu şekilde piyasanın yönüne yatırım yapabilirler.
• Kaldıraçlı ürünlerdir ve küçük yatırımlar ile yüksek getiriler elde etme imkanı verirler.
• Hem risk almak hem de riskten korunmak isteyen yatırımcılar için önemli türev araçlardır.
• Yatırımcılar varantlar sayesinde piyasada yön alabilir veya portföylerini söz konusu olabilecek zararlardan koruyabilirler.
• Hak vermelerine karşın yükümlülüğe sokmazlar. Bu sayede yatırımcıların maksimum kaybedecekleri miktar, varanta ödedikleri primle sınırlıdır. Kazanç potansiyelleri ise teorik olarak sınırsızdır.
• Yatırımları basittir ve birçok türev ürünün aksine teminat gerektirmezler.
• Hisse senetleri ile alınıp satılırlar.
• Piyasa yapıcılığı sisteminin ürünlerindendir. Bu sayede yatırımcılar istediği zaman elindeki hakkı satabilme imkanına sahip olurlar. Aynı zamanda satış sırasında alıcı bulamama sorunu yaşanmayan nadir ürünlerdendir.
• Sigorta poliçelerine benzer şekilde vadeli ürünlerdir. Bu şekilde yatırımcı belli bir vadeye kadar piyasa yönüne yatırım yapabilir. Aynı şekilde korunma hakkını da elde eder.

Varant Çeşitleri Nelerdir?



Varantlar birkaç farklı çeşide sahiptir. Birkaç farklı sınıflandırmaları söz konudur ve bunlar; varant fiyatlarına göre 3 tip, kullanım hakkına göre 2 tip, yapılan işleme göre 2 tip şeklindedir. Aynı zamanda dayanak varlığa göre de varant türleri oluşmaktadır. Bunlar ise endeks, pay, döviz ve emtia varantları şeklinde 4’e ayrılabilirler.

Bu türleri tanımlamak gerekirse;

Yapılan İşleme Göre Varantlar

Varantlar yapılan işleme göre alım ve satım olarak 2’ye ayrılırlar. Alım varantları, dayanak varlığın fiyatının artacağı düşünüldüğü zaman alınan türdü. Yatırımcıya, vadede dayanak varlığı alma hakkı verirler. Dayanak varlığın vade sonu değerinin, kullanım fiyatından büyük olması halinde kullanımı gerçekleşir.

Örnek:

• Vadesi 2 ay, kullanım fiyatı 10 lira, çarpanı 1:1 (yani 1 varanta 1 hisse alma hakkı) ve bugün fiyatı 0,40 lira olan bir alım varantı düşünelim. Yatırımcının 2 ay sonra 11 liradan 1 adet hisse alma hakkı vardır.
• Vade sonunda hisse fiyatının 10 liranın üzerinde olduğunu varsayarsak, ihraççı yatırımcıya spot ve kullanım fiyatı arasındaki farkı öder. Hissenin 10,80 liraya geldiğini düşünürsek; ihraççı varant başına 0,80 lira öder. Yatırımcının kazancı ise 0,80 – 0,40 eşitliğinden 0,40 lira olur.
• Vade sonunda hisse fiyatının 10 liranın altında olduğunu varsayarsak, varant değersiz olur ve sonlanır. Yatırımcının riski ise aldığı varant başına 0,40 lira ile sınırlıdır.

NOT 1: İşlemler vade sonunda gerçekleştiği için işleme dahil olmamıştır.
NOT 2: Yatırımcının kâra geçebilmesi için hisse fiyatının başa baş nokta olan 10,40 liranın üzerinde olması gerekir.

Alım varantı, dayanak varlığın fiyatının artmasıyla doğru orantılı hareket ederler.

Örneğin;

• XYZ hissesinin dayanak varlık olduğu bir alım varantı, hissenin fiyatının artmasıyla değer kazanacak, düşmesiyle de değer kaybedecektir.
• Hisse fiyatının 10 liradan 10,50 liraya yükseldiğini ve vade değerinin olmadığını varsayarsak, varantın fiyatında 0,50 lira (10,5 – 10 = 0,50) artış görülecektir.
• Varantın fiyatının ise 0,70 lira olduğunu düşünürsek, hissenin değer kazanması sonucunda alım varantının fiyatı 0,70 + 0,50 eşitliğinden 1,20 lira olacaktır.

Satım varantı ise dayanak varlığın fiyatının düşeceği öngörüldüğünde alınan türdür. Yatırımcısına vadede dayanak varlığı satma hakkı verirler ve dayanak varlığın vade sonu değerinin, kullanım fiyatından düşük olması halinde kullanımları gerçekleşir.

Örnek:

• Vadesi 2 ay, kullanım fiyatı 10 TL, çarpanı 1:1 (1 varanta 1 adet hisse satım hakkı) ve bugün fiyatı 0,20 lira bir satım varantı düşünelim. Yatırımcının 2 ay sonra 10 liradan 1 hisse satma hakkı bulunur.
• Vade sonunda hissenin spot fiyatı 10 liranın altındaysa, ihraççı yatırımcıya spot ve kullanım fiyatı arasındaki farkı öder. Hissenin 9,50 liraya geldiğini düşünürsek; ihraççı yatırımcıya 10 – 9,50 eşitliğinden 0,50 lira öder. Yatırımcının net kazancı ise 0,50 – 0,20 = 0,30 lira olur.
• Vade sonunda hissenin spot fiyatı 10 liranın üstündeyse varant değersiz olur ve sonlanır. Yatırımcının riski ise varant başına 0,20 lira ile sınırlıdır.

NOT 1: İşlemler vade sonunda gerçekleştiği için işleme dahil olmamıştır.
NOT 2: Yatırımcının kara geçebilmesi için hissenin fiyatının, başa baş noktası olan 9,80 liranın altına inmesi gerekir.

Kullanım Hakkına Göre Varantlar

İşlem görme tipine göre 2’ye ayrılmaktadır. Bunlar; Amerikan ve Avrupa tipi şeklinde isimlendirilmektedir.

• Amerikan tipi varantlar; vade başından sonuna kadar her gün alım ve satım yapılabilen tiptir.
• Avrupa tipi varantlar ise sadece vade sonunda kullanım hakkına sahip olan tiptir.

Fiyatlarına Göre Varantlar

Varantlar fiyatlarına göre 3 gruba ayrılırlar. Bunlar;

• Karda (in the money – ITM),
• Başa baş (at the money – ATM)
• Zararda (out of the money – OTM) şeklindedir.

Varantlar Nasıl Alınır ve Satılır?



Varantlar, birkaç önemli fark dışında hisse senetleri ile aynı şekilde alınıp satılırlar. Farklardan birisi, varantın ihraç eden kurumdan alınmasıdır. Hisse senedi, satış yapan bir başka yatırımcıdan alınır. Diğer bir fark ise hisse senedi, varanta konu olan bir üründür. Dayanak varlıkta hisse senedinin fiyatında öngörülen değişikliğe göre alım veya satım hakkına sahip olunacak varant alınır.

İhraççı kurumdan alınan varant, dayanak varlığın fiyatındaki değişime göre uygun olan türün alınması ile kazanç getirmektedir. Dayanak varlığın fiyatının yükseleceği öngörülüyorsa alım, düşeceği öngörülüyorsa satım varantı alınır.

Varantları ihraç eden kurum, anlık fiyat kademesinde gelen satışları ve alışları karşılamak zorundadır. Ama daha önceden alış veya satış emirleri girilmişse varant yatırımcılar arasında el değiştirebilir.

Varant İşlem Esasları Nelerdir?

İşlemler, Borsa İstanbul Kurumsal Ürünler Pazarı’nda bulunan Varant Pazarı’nda yapılmaktadır. İşlem görme şekilleri ise piyasa yapıcılı çok fiyat – sürekli müzayede sistemidir. Piyasa yapıcılar, likidite sağlamak amacıyla borsanın sistemine, almaya veya satmaya razı olduğu fiyat ile miktar bilgilerini içeren çift yönlü emir girerek kotasyonu sağlamaktadır. Aynı zamanda piyasa yapıcı üye, kotasyona girmeden, varantlara emir girişi yapılamamaktadır.

Verilen alış – satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sisteme kabul edilir. Daha sonra kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan karşı taraftaki uygun fiyatlı alış – satış emirleriyle veya kotasyon emirleriyle eşleşir ve işleme dönüşür. Baz fiyat uygulaması olmadığı için fiyat oluşumunda alt ve üst limit belirlenmez. Bunu yerine serbest marj uygulanır.

Bütün işlemler, piyasa yapıcının verdiği alım – satım kotasyonları aralığında gerçekleşmektedir. Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler sisteme kabul edilmesine karşın, işleme alınmazlar. Aynı zamanda açılış seansında emir veya kotasyon girilemezken, seans içinde emir iptali serbesttir.

Varantlarda Takas İşlemi

Varan konusunda önemli konulardan birisi de takas ve dönüşümdür. Takas, alım – satımı borsada gerçekleştirilen varantların ve yapılan işlemin karşılığı olan nakdin yatırımcıların hesapları arasında değişimini ifade eder. Dönüşüm ise doğan hakkın kullanımı sırasında gerçekleştirilen işlemleri tanımlamaktadır.

Takas işlemleri, tıpkı hisse senetlerinde olduğu gibi T+2 günde, BIST Pay Piyasası takas işlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

Dönüşümlerde ise önemli olan bazı varant özellikleri bulunmaktadır. Bunlar;

• Dayanak varlığın hisse senedi, sepet veya endeks olması,
• Amerikan veya Avrupa tipi olması,
• Alım veya satım türü olması,
• Nakdi veya kaydi teslimat olması,
• Kârda, başa baş veya zararda olmasıdır.

Vade sonunda varantı elinde tutan yatırımcı, dönüşüm koşullarında belirtilen şartları, dönüşüm tarihinde yerine getirmeyi taahhüt etmektedir. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde yatırımcı kaydının oluşması için son işlem gününde gerçekleşen işlemlerin takasının gerçekleşmesi gerekir. Buna bağlı olarak son işlem günü, varantın son hak sahipleri T+2’de belirlenmektedir. Hak kullanım işlemleri ise en erken T+3’te başlamaktadır.

Varant Fiyatlarını Etkileyen Faktörler Nelerdir?



Varant fiyatlarındaki değişimler, dayanak varlık fiyatı ve kalan vade süresi olarak iki önemli noktaya bağlıdır. Varantın fiyatı, dayanak varlığın fiyatı ile kullanım fiyatının farkı ve vade değerinin toplanmasıyla bulunmaktadır.

Örneğin; kullanım fiyatı 7,50 lira olan ve dayanak varlığı ABC hissesi olan bir satım varantını düşünelim. Kalan vade günü sayısının 15 olduğunu ve dayanak varlık fiyatının 7,40 lira olduğunu varsayalım. Bu durumda varantın fiyatı yaklaşık 0,25 lira olur. Varantın fiyatı, hisse senedi ile kullanım fiyatı farkı olan 0,10 lira ve vade değeri olan 0,15 liradan oluşur.

Bu fiyat değişimi ise geçen gün sayısına ve hissenin fiyatının artmasına veya azalmasına bağlı olarak yaşanmaktadır. Eğer ABC hissesinin fiyatı 2 gün süresinde değişmez ve aynı kalırsa, varantın fiyatı 0,23 liraya düşecektir. Eğer ABC hissesinin fiyatı 7,20 liraya düşerse varantın fiyatı; (7,40 – 7,20) + 0,15 eşitliğinden 0,35 lira civarına yükselecektir.

Bu 2 ana faktör dışında da varant fiyatını etkileyen konular vardır. Bunların başında faizler gelir. Faiz oranları arttıkça, alım varantlarının değeri artarken, satım olanların değeri azalacaktır. Faizler, taşıma maliyetine etkisi nedeniyle fiyatı etkiler. Yine de faizlerin çok etkisi bulunmamaktadır.

Bir diğer faktör ise volatilite yani oynaklıktır. Dayanak varlığın fiyatı ne kadar oynaksa hem alım hem de satım varantlarının değeri yükselecektir. Çünkü dayanak varlıkla ilgili bir yükümlülük olmaksızın bir hak sağlanmaktadır.

Temettüler de varant fiyatını etkileyen bir konudur. Varant yatırımcısı, hisse senedinin sağladığı temettü hakkından yararlanamaz. Bu yüzden temettülerde varant fiyatlanırken, beklenen temettüden daha yüksek bir temettü dağıtılması halinde dayanak varlığın fiyatı düşeceği için varantlardan alımın değeri düşerken, satımın değeri yükselecektir.

Varant Kodları Ne İfade Eder?



Hisse senetleri gibi varantlarında beş harften oluşan kodları bulunur. “OZIAC” gibi bir koda sahip olan varantın aslında bize anlatmak istediği şey; bir alım varantı olduğu, dayanak varlığının endeks olduğu ve ihraç eden kurumun İş Yatırım olduğudur. Peki, bu bilgileri nereden anlıyoruz?

Varantın sembolize edildiği kodunun ilk iki harfi dayanak varlığı, üçüncü harfi ihraç eden kurumu ve son iki harfi ise alım ya da satım varantı olduğunu ifade eder. Bir varantın alım veya satım varantı olduğunu anlamak için son iki harfin alfabedeki yerine bakmak gerekir.

A – O arasındaki harfler alım; P – Z arası harfler satım hakkı veren varantlar için kullanılır. Aynı zamanda alımlar için son iki harf AA ile başlayıp OO ile biter. Satımlarda ise son iki harf, PP ile başlayıp ZZ ile biter.

KAYNAK: https://borsanasiloynanir.co/varant-...linir-satilir/

[antakya111]

teşekkürler bilgi için