Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

[rimdeng2121]

Dr. Seligman ve çalışma arkadaşları tarafından bulunan bir psikoloji terimi olan öğrenilmiş çaresizlik (learned helplessness), hayvanların ya da insanların, karşılaştıkları olumsuz olaylar üzerinde kontrollerinin olmadığını düşündükleri durumlarda ortaya çıkan apati (duygusuzluk) durumuna denir.

Bu rahatsızlığı olan kişi, daha önce yaşadığı olumsuzluklarla tekrar karşılaşmaktan kaçınmak için çaba sarfetmez. Seligman'a göre, bireyin olumsuz olaylara maruz kalmasıyla gelişen öğrenilmiş çaresizlik duygusu; motivasyonsuzluk, uyumsuzluk, pasiflik, depresyon, umutsuzluk, eylemlerin sebepleri ve sonuçlarıyla ilgili bir bağ kuramama gibi sorunlara neden olmaktadır.

[rimdeng2121]

ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK




Boğma ve dikenli tasmaların köpeklerde kullanımının fiziksel olarak zararlı olduğu bilinmektedir. Bunların dışında bu tasmaların köpek eğitimini ve negatif pekiştirmenin nasıl çalıştığını ve nasıl uygulanması gerektiğini bilmeyenler tarafından kullanılması köpeğin öğrenilmiş çaresizlik içinde olmasına neden olur.

Öğrenilmiş çaresizlik olumsuz davranışlardan kaçınma çabası yokluğuyla tanımlanan bir öğrenilmiş davranış yapısı; Seligman'ın, bireyin kontrol edemediği olumsuz olaylara maruz kalmasıyla ortaya çıkan çaresizlik duygusu ve motivasyonsuzluk için kullandığı bir terimdir.

Martin Seligman üç ayrı grup köpek ile laboratuvarda bir çalışma yapmıştır. Birinci grup köpekler kaçmaya eğitilmiş köpekler, ikinci grup çaresiz köpekler, üçüncü grupda kontrol grubu köpekler olarak ayrılmıştır. Bu üç grup köpeğe de aynı sayıda elektrik şoku uygulanmıştır. Birinci grup olan kaçmaya eğitilmiş köpekler şok verilirken serbest bırakılmışlardır. Bu gruptaki köpekler belli bir şoktan sonra kaçıp kurtulabilmişlerdir.
İkinci grupdaki çaresiz köpekler ise bulundukları alanda kaçamayacakları şekilde tutulmuş ve elektrik şoklarının hepsine maruz bırakılmışlardır. Üçüncü grup kontrol köpekleri ise bulundukları kutu içinde bir uyarıcı (ışık) verilerek şok geldiğinde bir mandala basarak şoku durdurmaları öğretilmiştir. Daha sonra her grup köpeğe, köpekleri hiçbir şekilde tutmadan serbest olarak bırakıp elektrik şoku verilmiştir. Sonuç olarak birinci grup kaçmaya eğitilmiş köpekler kaçarak kendilerini şoktan kurtarmışlardır. Üçüncü kontrol grubu köpeklerde mandala basarak gene şokdan kurtulmuşlardır. Fakat ikinci grup çaresiz köpeklerin büyük çoğunluğu kaçma imkanları olduğu halde kaçmayıp şoka maruz kalmışlardır.

Boğma ve dikenli tasmalar genellikle köpek sahipleri tarafından köpekleri tasmayı çektiği için kullanılmaktadır. Köpek sahipleri, köpeklerinin tasmayı çekmemesini sağlamaları için bunu onlara öğretmeleri gerekir. Fakat nasıl öğreteceklerini bilmeyen köpek sahipleri bu tasmaları köpeklerine takarak köpeklerinin tasmayı çekmiyeceklerini umarlar. Bazı köpekler boyunları acıdığı ve boğuldukları için tasmayı çekmeyi yavaşlatırlar ama gene de çekmeye devam ederler. Bu köpekden köpeğe değişen şiddetlerde olur ve köpek bu tasma boynuna takılıyken boynuna batan ve sıkan bu tasma yüzünden acı çeker. Bu acı ve boğmanın etkisinden kurtulması öğretilmeyen bu köpekler Seligman'ın deneyindeki çaresiz köpekleri gibi bu acıyla yaşamayı öğrenirler ve tasmayı çekmeye devam ederler. Fakat bu köpeklere gene Seligman'ın deneyindeki kontrol köpekleri gibi tasmayı çekmeyince bu acıdan kurtulacakları öğretilse köpekler tasmayı etkisinden kurtulmak için çekmeyi bırakırlar. Bunu yapabilmek için de negatif pekiştirmenin nasıl uygulandığını bilmek ve tecrübeli olmak gerekir. Amatör kişilerin bunu yapmaları köpeğe zarar verecektir.

Köpek eğitiminde negatif pekiştirme ve cezaların yanlış kullanımının olumsuz yan etkileri vardır. Depresyon, dikkat artımı ve akıldışı korku(hypervigilance), anhedoni (haz verici duygular uyandıran etkinliklerden haz alma yetisinin kaybetme.), en ufak tahrikde saldırganlık gibi. Bilinçsizce ve sık uygulanan cezada, köpek cezanın ne zaman geleceğini tahmin edemez, niçin uygulandığını algılayamaz ve bu durumda yukarıda anlatılan yan etkiler ve öğrenilmiş çaresizlik görülebilir.

[green tea]

Öğenilmiş çaresizliğe geçmiş aile yaşantısı, anne baba tutumu, okulda(ilkokul da olabilir, üniversite de olabilir) empati yeteneğinden yoksun bir hoca da sebep olabilir. Onlar sizin gözünüzde ulu insanlardır, onlar diyorsa doğrudur. Siz yapamazsınız, edemezsinizdir. Hatta bir babanın matematikten zayıf aldığında oğluna şöyle dediğini işittim: "Benim de matematiğim kötüydü, senin de öyle işte, çatlasan da patlasan da yapamazsın". Ya da bunu her şeye genelleştirenler var, matematikten zayıf aldığında "Senden hiçbirşey olmaz" diyenler... Nereden biliyorlar ki? Belki matematiği kötü ama o Picasso gibi, Mozart gibi yetenekli belki de. Ya da görmedikleri bir spor yeteneği var, ya da sözel zekası yüksek veyahut politikada başarılı olacak v.s.

Bu şartlandırmaları çoğunlukla kabullenirler. Aslında bunlar önyargılı düşüncelerdir. Çocuk bu ön yargılı düşünceyi benimser ve onu hayatı boyunca zihninde taşıyabilir. "Benden hiçbir şey olmaz, olmayacak, olmadı..."

Ama durumu farkedip kabullenmeyenler de var, benim adı bayağı duyulmuş, reklam ajansı sahibi, reklamcı grafiker hocama, üniversite hocaları senden bişey olmaz demişler. Gayet de olmuş işte... Daha pek çok örnekler var...

Öğrenilmiş çaresizliğin bir diğer ifade şekli de cam tavan sendromudur. Daha doğrusu birbirine paralel kavramlardır.

[maviinci]

Elinizde olmadan gelişen olaylar karşısında, elinizden bir şey gelmeden öylece bakakalmak. Çözüm üretememek. Seçeneklerinizin olmamasıdır çaresizlik. Bunun sonucunda ne olur? Aaklınızı binlerce düşünce basar, beyninizi binlerce basınç kemirir ve siz öylece durakalırsınız.
Neler karşısında çaresizdir insanoğlu?
Karşılıksız aşk karşısında çaresizdir, cebinizde beş kuruş yokken ay başında gelen ve ödenmesi gereken faturalar karşısında çaresizdir, tedavisi olmayan hastalıklarda karşısındakinin eriyip bittiğini görürüken çaresizdir ve en önemlisi ölüm karşısında çaresizdir. Bütün çaresizlikler onulmaz bir acı verir insana. Hayattan soğutur, yaşamdan zevk almak ne kelime kahredersiniz dünyaya geldiğinize ve sona yaklaştığınızı düşünürsünüz. İki tercihiniz vardır, ya sonu seçersiniz ya da çaresizliği öğrenirsiniz.
Peki çaresizliği öğrendiğiniz zaman ne olur? "Öğrenilmiş Çaresizlik" nedir?
Öğrenilmiş çaresizlik bir nevi kabullenme durumudur. Elinizden bir şey gelmeyeceğini bilme, kabullenme ve kendinizi pasivize etme durumudur. Kontrol edemediği çevre ve olaylarla durmaksızın muhatab olan insanlar, içlerinde bulundukları durumu değişireceklerine olan inançlarını yitirir ve özgüvenlerini kaybetmeye başlarlar. Özgüven kaybı da zamanla diğer insanlara olan güvenin yitirilmesi, isteseler değiştirebilecekleri çevre ve olaylar karşısısnda da pasif ve umutsuz bir hale bürünülmesi zamanla içe kapanıklık, sosyallikten soyutlanma , kendi kendine yetememe, depresyon gibi farklı boyutlara gidecek bir silsile haline de dönüşebilir.
Araştırmacılar bir köpekbalığını oda büyüklüğündeki bir cam bölmeye koymuşlar. Cam bölmenin diğer tarafında da balıklar var. Köpekbalığı ne tarafa gitse cam bölmeye çarpmış. Bir süre sonra cam bölmeye çarpmamayı öğrenmiş. Çünkü ne kadar uğraştıysa da diğer taraftaki balıklara ulaşamamış. Köpekbalığı 21. günden sonra cam bölmelere hiç çarpmamayı öğrenmiş. Bunun üzerine cam bölmeyi çıkarmışlar. Köpekbalığı oralı bile olmamış. Kendisinin sadece o bölme alanına kadar yüzebileceğini sanıyormuş. Artık diğer balıkları yiyemeyeceğini anlamış ve balıklara dokunamamış. Çünkü köpekbalığı çaresizliği öğrenmiş.
Öğrenilmiş çaresizlik, çaresizlikten daha tehlikeli bir durumdur. Çaresizken çaresiz olduğunuzu bilirsiniz. Fakat çaresizliği öğrendiğiniz zaman çaresizlik sürecini uzatmış olur ve yaşayan bir ölü haline gelirsiniz. Yapabileceğiniz tek şey kendi zavallılığınıza kanlı gözyaşı dökmek ve her şeye son verme isteği yaşamaktır.
Oysaki Necip Fazıl'ın dediği gibi "Ya çaresizsiniz Ya da çare SİZ siniz."
Her şey kendinizde bitiyor. Çaresizliğin girdabına kapılıp majör depresyon, manik depresif, şizofren vs. gibi bazı etiketleri gidip de bir yerlerden satın alıncaya kadar pozitif düşünerek ve "Ben istersem aşamayacağım engel yoktur!!!" düşünce yapısını beynimize yerleştirerek, pozitif komutlarla beynimizi besleyerek Çare BİZ olabiliriz.

[mumyy]

güzel paylaşım teşekkürler...

[disiplinlerarasıdisiplin]

öğrenilmiş çaresizlik = disiplinlerarası

[cadi_bm]

disiplinlerarasıdisiplin Nickli Üyeden Alıntı

öğrenilmiş çaresizlik = disiplinlerarası

Hala öğretmeye devam ediyorsun ama, bu güzel enerjini kendini daha mutlu etmek için harcamaya ne dersin ;))

[disiplinlerarasıdisiplin]

cadi_bm Nickli Üyeden Alıntı

Hala öğretmeye devam ediyorsun ama, bu güzel enerjini kendini daha mutlu etmek için harcamaya ne dersin ;))

temenni o yönde amma velakin insan bazı şeylere laf geçiremiyor , geçirmekte zorlanıyor :)

[marea476]

green tea Nickli Üyeden Alıntı

Öğenilmiş çaresizliğe geçmiş aile yaşantısı, anne baba tutumu, okulda(ilkokul da olabilir, üniversite de olabilir) empati yeteneğinden yoksun bir hoca da sebep olabilir. Onlar sizin gözünüzde ulu insanlardır, onlar diyorsa doğrudur. Siz yapamazsınız, edemezsinizdir.

Bu şartlandırmaları çoğunlukla kabullenirler. Aslında bunlar önyargılı düşüncelerdir. Çocuk bu ön yargılı düşünceyi benimser ve onu hayatı boyunca zihninde taşıyabilir. "Benden hiçbir şey olmaz, olmayacak, olmadı..."
.

cok dogru..anne baba olumsuzlugunu silmek gerek.