gotik

[bluemoon24]

ortaçağ avrupa sanatı *

bkz. gothic)



orta çağa ait anlamına gelir







orta çağda yüksek ve sivri mimari anlamına gelir ve karanlık havası verir.

bu sanatın kaynağında, yapıların iç mekanlarının çeşitli hacimlerini birleştirmek ve aydınlığı arttırmak isteği vardır.



xıı. yüzyıldan sonra rönesans'a kadar avrupa'da gelişen sanat ve mimarlık üslubu.

ortaçağdaki din baskısının etkilerinin görüldüğü sanat akımına verilan addır. birey küçük ve önemsizdir, baskılardan dolayı özgürlüğünden söz edilmez. korkaktır, düşünmeye cesareti yoktur. bunun doğurduğu bir sonuç olarak da heykeldeki insan tipi hep birbirine benzer kısa, biryerlerde sıkışmış, serbest ve açık harekette bulunamayan figürlerdir. gotik sanatta desenler de hep bir korku unsuru taşır, karamsar ve kasvetli hava sanatın her alanında etkisini hissettirir. mimaride de sivri kemerler, büyük gül pencereler gotik akımının belirleyici özelliklerindendir.

insanları baraka evlerde oturturken bir yandan da dev kuleli görkemli katedraller inşaa ederek insanlara dinin erşilmezliğini ve yüceliğini kabul ettirmeye çalışan akımdır. barbar orta çağ avrupasının kilise karşısındaki acizliğini temsil eder.

bu dönemde resim gerçekçilikten uzaktır. özellikle bu dönemin ressamları gerçekte cılız bir kadın olan meryem ana yı gürbüz ve güzel bir kadın olarak çizmeyi adet edinmişlerdir.

heykeller de kiliseleri süslemek için yapılmışlardır.



genel olarak insanlar üzerinde baskı kurmaa çalışan orta çağ kilisesini yüceltmeye dayalı bir sanat anlayışıdır. eski roma ve yunan paganistik sanat anlayışını dışlasa da etkilerini oldukça taşır..



günümüz gençliğinin sebebi bilinmeksizin oldukça özendiği bir akımdır.. yapmayınızdır , etmeyinizdir.. özenilecek bir tarafı yoktur...





bir akım



avrupa'da eski gücünü ve saygısını tekrar kazanmak isteyen fransa tarafından 14.yy'de resmileşitilmiş bir akım.

temeli ilk insana kadar dayanmaktadır.



bir akım olduğu için iki ana başlık altında incelenebilir



estetik : akımın sanatsal kısmını ihtiva eder. giyim-kuşam, müzik, tarz, mimari, sanat vb, bu alana dahil edilerek incelenebilir.

günümüzde sadece estetik anlayışını taklit ederek, gotik'i bir akım olarak değil de bir modaolarak kullanan tonla insan bulmak olasıdır.



felsefe : gotik, derin bir felsefe anlayışına sahiptir, şeytanla veyahut herhangi bir varlıkla ilgileri pek yoktur, inanmaktan öte bilmeyi seçen insanlardır.

hayatın her alanıyla ilgilenen kaliteli bir felsefeye sahiptirlerdir ki : altmış beş yaşındaki felsefeci komşu tarafından son bir yıldır araştırılmakta olan bir felsefe olduğunu düşündüğümüzde : bunalım takılan, kimi sembol ve unholy varlıklarla tapma ve karizma puanı toplama ihtiyacı olan bünyelerin asla ve katta anlayamayacağı bir felsefedir, diyebiliriz. bu sebeptendir ki bu güzide akımın felsefesi hakkında bu kadar bilgi hayli yeterli olacaktır.



vampirism gotik bir öge olarak nitelendirilebilir, ama :

her gotik vampirimsi değildir, her vampirimsi de gotik değildir, diyerek cümlenin pekiştirilmesinde fayda vardır.



kısacası : gotik, dünyayı güzelleştirmeye ve herkesin 'iyi' olabilmesine uğraşan bir felsefeye sahiptir. metal müzik gibi kaba estetik ögeleriyle pek alakası olmayan, daha yumuşak, daha asil, günümüzdekilerle pek fazla alakası olmayan, bir kavramdır gotik kavramı.

saygı duymak, adını lekelememek gerekir.

kökünde bulunan goth kelimesi, akımın goth kavmi tarafından yaratıldığı/taşındığına refere etmez. [buraya dipnot 1] çıkışı dönemin uygar tabir edebileceğimiz avrupa kültürlerinindir. [buraya dipnot 2]



sanat tarihi kronolojisinde üslup, hristiyanlık temelli akımlar dahilinde incelenir. bu akımlar, roma döneminin sona ermesi, hristiyanlığın yaygınlaşmasıyla başlayan hristiyanlık sonrası, romanesk, gotik, rönesans, manierizm vs. diye devam eder. görüldüğü üzre gotik, romaneskten hemen sonra gelir. gotik-rönesans geçişinin tersi olarak, romanesk-gotik geçişi bir devam ve ilerletmedir o halde bakalım romaneskin hazırladığı gotik felsefesi ne anlatıyor:



roma dönemi dediğimiz şey pagandır. hristiyanlık sonrası dönem, paganlıktan isa'ya alışma dönemidir. romanesk ise, kilisenin dinin ne kadar büyük bir güç olduğunu, ve sanatın siyaset için nasıl da rahat kullanılabileceğinin anlaşıldığı dönemdir. gotikte bu anlayış tavan yapar. gotiğin ana yaklaşımı, skolastik düşünce dediğimiz, incil'de yer alan kelimelerden başka kelimenin insanlara öğretilmeyeceği bir politikadır.



mimarisini inceleyelim :



-en önemli kural, binalar yüksektir. çünkü insan, kendini bir binada ölçeklendirirken iki şeyi kullanır, bina yüksekliği ve kat yüksekliği. aynı kuralı takiben, kat yükseklikleri de fazladır . içeride durursunuz ve kendinizi küçük hissedersiniz. çünkü din sizden üstündür. [aynı psikolojik oyunu sonradan başka bir dinamikle birlikte kullanacak olan başka bir akım için ]



-yükseklik vurgusunu arttırmak için, binaları yatayda çok uzatmazlar, parçalı yapı inşa edilecekse parçalar birleşik olur. cephede taşıyıcı olmayan yalancı strüktürler vardır [sonradan kime ilham vereceğini görmek için ].



-uçları sivri çan kuleleri vardır. sivrilen uç, daha da yükselen bir etki yaratır. sivri ucun gösterdiği gökyüzü, aynı kubbelerdeki gibi, hristiyan lord'un ikamet ettiği yeri işaret eder: there dwells our pentakrator lord. kubbe formlarında da aynı sembol vardır. kubbe şeklini aşağıdan tamamlarsak, bir küre elde ederiz. bu dünya'dır. dünya'nın üst kısmı gök, alt kısmı da yer olacaktır. kilisenin üzerine koyulan kubbe, gökselliği vurgular. göksellik insanlığın başlangıcından beri kutsallıktır, hristiyanlar da bu güzel simgeyi alıp gökyüzüne kendi tanrılarını oturtmaktan başka bir şey yapmamışlardır.



-dini yapılara ağırlık verildiğini söylememe gerek yok sanırım. konut yapılmıyor muydu, yapılıyordu. ama kaliteli taş ustaları asla kilise, katedral veya devlet binası dışında çalışmazdı. mevcut gotik konutlarda çok az süslemeye rastlanır.



-gotik felsefesine göre, gerçek sadece tanrı'nın kendisinde aranmalıdır, çünkü gerçekliğinden emin olabildiğimiz tek şey odur. bu nedenle, doğa veya pozitif bilimler hiçbir gotik dönem insanının ilgisini çekmez. bunu binalarda görürüz, peyzaj denen bir kavram gotik mimaride yer almaz.



-başka bir simge plan kompozisyonlarında görülür, gotikte üç nefli haç planlar vardır. haç artık metafor olmaktan çıkmış bir şekil olduğu için anlatmaya gerek yok sanırım. en azından hristiyanlık için. bir tek ayrıntı eklenebilir, haçı oluşturan bir yatay ve bir dikey çizginin kesiştiği yere heart of the christ denir. kubbe ve cemaatin toplanma yeri, isa'nın kalbinin olduğu yerde olur.



-ışık oyunlarına çok yer verilir. gotik mimarinin en tipik unsurlarında bir başkası da vitraylı gül pencerelerdir. ışık tanrısaldır ve kutsaldır, ama aşırı aydınlık insan için fazladır. bilginin kısıtlı olabileceği gibi, ışık da ancak kısıtlıdır ve dolaylı yollardan gelebilir insana bu yüzden gotik katedraller devasa pencelerle, ama aynı zamanda ışığı kıran renkli camlarla doludur.



-pointed arc dediğimiz mimari biçim, tamamen yükseklik sevdasının teknik bir sonucudur. yuvarlak kemerler, aynı açıklıkta o yüksekliğe erişemezler.



-süslemelerin en önemli parçasını heykeller oluşturur. gotik dönem plastik sanatlarında göze çarpan en belirgin tarz gargoyle'lardır. [gerekmiyor ama buraya da dipnot 3]. incil'deki korkunç yaratıklar cisimleştirilir ve fonksiyonel bir şekilde insanların tepelerine koyulur. diğer heykel türlerinin çoğunu ise ikonalar oluşturur, ikonalara bakarsak ne kadar basık oldukları göze çarpar. ezilmişlik duygusu diyerek kısa keselim.



-payandalar özellikle abartılmış mimari unsurlar olarak öne çıkar . aslında, notre dame örneğine bakarsak, bu kadar sık payanda yapılmasına statik anlamda ihtiyaç olmadığı görülebilir. ama bu payandaların psikolojik bir mesajı vardır: o kadar yüksek ve devasa bir bina, stratejik yerleştirilmiş payandalara dayanmış, onlar sayesinde ayakta duruyormuş gibi görünmektedir. aynı hissi insanlara da yerleştirir: kilise sayesinde ayakta durabiliyorsunuz, hasta ve güçsüzsünüz, biz sizin koltuk değnekleriniziz.



uzatmayalım, örnekler verelim toparlayalım: notre dame de paris, chartres, amiens, laon, bourges, köln, lincoln, reims güzel gotik katedrallerimizdendir.





---

ne öğrendik?



gotik mistik bir akımımızmış. insanları bilgiden ve şuurdan uzaklaştırmak için kullanılırmış. heybet ve insan algısını şaşırtacak, muğlaklaştıracak detaylar mühimmiş.

---





[dipnot 1] gothlar, sonradan daha yaygın olarak bildiğimiz vizigot ve ostrogot olarak ikiye ayrılan bir cermen kavmidir. tam olarak cermen demek o dönemde çok yanlış olur, norse'larla da köken olarak bağlantılı olduklarını belirtmek gerekir. gothland, göteland, bugün sweden dediğimiz yere tekabul etmektedir dersem anlaşılır sanırım. yerleşik değil göçebedirler, akınlar yapar yerleşik halkları yağmalarlar. şatoları olan avrupalıları bu nedenle korkutmuş, heybetli, korkutan imajın ismi bu yüzden goth olmuştur. dönemden sonra başka şeylere gothic denmesinin sebebi de goth'ların bu imajından başka bir şey değildir.



sağlıklı bilgi isteyenler için, jordanes'in gotica* isimli kitabı referans olarak gösterilebilir. ayrıca konuyla ilgili zaten başka kitap da okumadığımı belirterek saygılarımı sunarım .



[dipnot 2] buradaki göreceli uygarlığın kaynakları mühimdir. ilki, önceki dipnotta vurgulanan yerleşik düzendir. ikincisi ise güçlü, bereketli bir nehirdir. gotik üslup, rhine*** nehri kenarında doğmuş ve gelişmiştir. buraya dikkat çekmek isteme sebebim ise bu iki unsurun dünya tarihinin her döneminde karşımıza çıkıyor olmasıdır. gayet de makul: . önce karınlarını doyursunlar.



[dipnot 3] gargoyle, fransızca gargouille kelimesinden diğer dillere geçmiş bir isimdir. efsane der ki, bir avrupa kasabası varmış ve hristiyanlığı kabul etmekte direniyormuş. bu kasabaya musallat olan bir ejderha varmış. ejderha denen yaratığın en büyük zevki nedir, tabi ki canlı insan yemek. bu şekilde kasabayı kırıp geçiriyormuş ki, bir aziz gelerek kasabayla bir anlaşma yapmış: hristiyan olun ve ejderhayı öldüreyim. kabul edilmiş tabi ki teklifi anında. aziz ejderhayı boğazından kesmiş ve kurduğu kilisenin tepesine asmış kafasını.



Kaynak: İtüSözlük