mai ve siyah

[bluemoon24]

halid ziya uşaklıgil'in batılı anlamda türk romanının başlangıcı sayılan ve tanpınar'ın türkiye'de nesli adına konuşan ilk eser diye tanımladığı roman. döneminin basın, edebiyat ve şiir hayatına ilişkin gözlemleriyle de ayrı bir öneme sahiptir.

-bir yerlere gitmek,

o kadar uzak ki fikrim şu geçen hayatıma yetişemesin...
bu roman 1896-1897 yılında yazılmıştır..servet-i fünun devrinin özelliklerini fazlaca ihtiva eden romanhayal -hakikat çatışmasını,yeni edebiyat ve eski edebiyat arasındaki çatışmaları konu alır..halid ziya'nın anılarında en çok beğendiğim roman tanımlaması bugün de ne kadar haklı olduğunu göstermektedir..edebiyatta yeni bir çığır açan roman her dönem ilgi görmüştür..eserde hakim olan ağır ve süslü dil,sonraları halid ziya tarafından sadeleştirilerek bertaraf edilmiştir..

eserin baş karakteri ahmet cemil yeni edebiyatı,raci ise eski edebiyatı temsil etmektedir..mavi bir gecede kurduğu hayallerinin gerçekleşmemesi,siyahbir gecede ahmet cemil'in istanbul'u terkiyle son bulur roman..servet-i fünun romanında çokça rastladığımız kaçışlar ve ölümler burada ahmet cemil'in istanbul'u terkiyle gene gösterir kendini..

ayrıca döneminin basın,edebiyat hayatına da eleştirel bir bakış söz konusudur..batılı anlamdaki ilk romanımız desek yanılmış olmayız..

servet- i fünun sanatçılarının sanat anlayışlarının teorize edildiği bir romandır aynı zamanda.



halid ziya uşaklıgil in türk edebiyatına hoş armağanlarından biridir.anılarında en beğendiğim romanım diye söz ettiği romantizm ve realizmin etkisi altında kalmış,batılı anlamdaki ilk romanımız.benimse henüz bitirmediğim ama hakkında biraz bilgi sahibi olduğum kitap mavi ve siyah..mavi hayallerin ve umutların aşkın sembolü,siyahsa hayal kırıklıklarının,üzüntülerin,gerçeğin.

mavi romantik yönü kitabın,siyah realist.henüz bitirmedim ama baya sardı diyebilirim..

bir başkası için



halit ziya uşaklıgilin kitabıdır. tatlı hayallerle acı gerçeklerin sergilendiği bu roman, 1896da servet-i fünun dergisinde tefrika edilmiştir. mai ve siyah, teknik bakımdan tanzimat dönemi romanlarına göre ileri bir düzeydedir. başarılı çevre betimlemeleri, psikolojik çözümlemeleri ile çağdaş bir roman niteliği taşır. ağır, anlaşılması güç bir dille yazılmış, sonraki baskılarında yazarı tarafından sadeleştirilmiştir.

roman, halit ziya uşaklıgil'in sanatında olgunluğa giden yolda bir dönüm noktasıdır.dilde söz dizimi açısından yenilikler ilk kez bu eserde görülmüş ve bu eser sayesinde türkçe'de roman anlatımı oluşmuştur.



eser realist olmakla beraber asıl kahraman ahmet cemil tam bir romantiktir.kusursuz bir insan olarak anlatılmıştır.iyi bir evlat, iyi bir öğrenci, iyi bir arkadaştır.bu yüzden diğer kahramanların yanında biraz sönük kalır.örneğin ahmet şevki yeşil şemsiyesi ve kızdığı insanlara çapkın demesiyle canlı bir karakterdir.



roman, mir'at-ı şuun dergisinin yayın hayatının 10.yılı şerefine verilen bir davetle başlar.derginin tüm yazarları kısa kısa anlatılır.daha ilk sayfalardan ahmet cemil'in diğer yazarlardan farklı olduğunu anlarız.kendinden emin bir şekilde şiir konusundaki fikirlerini açıklar.hemen ardından yeni edebiyat taraftarı olan ahmet cemil'in ağzından eski edebiyat taraftarı olan raci'yi dinleriz.



raci, ahmet cemil'e düşmandır.kendini beğenmiştir.örneğin ahmet cemil'in bir makalesinde yanlış bir tamlama cümlesi bulduğu için bir hafta onunla alay eder.fakat kendisi arapça bir gazetenin üç satırını bile tercüme edemez.ahmet cemil'in şiirlerini küçümser.oysa baş kahraman eski edebiyata karşı değildir.fuzuli, baki, nedim, nefi gibi şairlere dili özgün bir biçimde kullandıkları için hayrandır.fakat bu dahilerin elinde yoğrulan güzel dil cansız bir kütle haline gelmiş.dilin donukluğuyla ruhsuzlaşan divan edebiyatı veysi, nergisi gibilerin elinde oyuncak haline gelmiştir.



sayfalarca ahmet cemil'in tabiattan aldığı ilhamı okuruz.ahmet cemil askeri rüştiye'de yatılı olarak öğrenim görmüştür.burada arkadaşı hüseyin nazmi ile tanışır.iki arkadaşın yetişmeleriyle romanın yazarı halit ziya arasında büyük benzerlik vardır.halit ziya'nın da bulunduğu servet-i fünun neslini temsil eden ahmet cemil ve arkadaşı hüseyin nazmi önce askeri rüştiye'yi sonra da mekteb-i mülkiye'yi bitirirler.bu okulların en önemli özelliği farklı sosyal tabakalardan gelen öocukları aynı görüş etrafında birleştirmesidir.servet-i fünun neslinin de bir cephe oluşturmasını bu eğitim sistemi sağlamıştır.



iki arkadaş mekteb-i mülkiye'de edebiyatla tanışırlar.ellerine geçen fransızca dergilerle tercüme yapmaya başlarlar.ahmet cemil hissettiklerini yazmak isterken duygularını anlatacak ifadeyi bulmakta zorluk çeker.fransız edebiyatıyla tanıştıktan sonra iki arkadaş için okuma arsızlığı dönemi başlar.lamartine, victor hugo, goethe



babasının ani ölümü ahmet cemil'i hayallerin kucağından gerçeğin soğuk zeminine atacaktır.artık annesini ve kardeşini geçindirmek zorundadır.hüseyin nazmi ona fransızca kitap ve dergileri tercüme ederek para kazanacağını söyler.ahmet cemil raphael'in bir sayfasını bile uzun uzun düşünerek tercüme eder.tercümesinin ne kadar ruhsuz ve renksiz olduğuna kendisi bile inanamaz.hayatının en önemli ve en değerli parçası olan kitaplarını bir gün yalnız kendi zevki için değilyaşamak için okuyacak olduğunu hiç düşünememiştir.bir kitapçı için hırsızın kızı adlı bir hikayeyi tercüme eder.fakat yayıncı, ahmet cemil'in emeğinin sadece maddi karşılığını verir.tercümenin altına ahmet cemil'in ismini yazmayacaktır.



kitap evleri için üç kuruşa çeviri yaptıktan sonra yolu mir'at-ı şuun'a düşer.önceleri gazetede tercümeye başlar.gazeteden aldığı parayla ailesini rahatça yaşatır.fakat onun hayali vardır: bir matbaaya sahip olmak...gazeteden arkadaşı ali şekip ona bir hocalık işi ayarlar.gazetenin sahibi olan hüseyin baha efendide ahmet cemil'e mezun olduktan sonra yazar osman tayyar'ı çıkarıp kendisine bir köşe ayarlayacaktır.



romanda, eski edebiyat taraftarı olan raci'de her türlü pislik vardır.zavallı karısı çocuğunu da alarak sık sık gazeteye kocasını aramaya gelir.raci, bir alman şarkıcıya tutulmuş, onun peşinden sürüklenmektedir.sağlığı da bozuktur çok içer, bitmek bilmeyen kuru bir öksürüğü vardır.ahmet cemil ve ahmet şevki, raci'nin oğlu nedim'e gazetede ufak bir iş verirler.

servet-i fünuncular abdülhamit devrinin o baskısından bunalmışlardır.kendi nesillerinden ümidi kesmişlerdir ama umut çocuklardadır.çocuklara acırlar ama yeni nesillerin kurtuluşunu da onlarda görürler.



ahmet cemil, raci'ye acırken raci ahmet cemil ve hüseyin nazmi'yi alaya almaya devam etmektedir.çeşitli dergilerde iki arkadaşın şiirlerini yerden yere vuran eleştiriler yazar.bu sayede biz ahmet cemil'in şiir anlayışının nasıl bir şey olduğunu anlarız.tabiş-i lerzende, kisve-i müşemmes gibi ifadeleri kullandığı şiirleri servet-i fünun şiirinin tipik örneklerindendir.ahmet cemil, şiirinde ahenge önem verir.mesela şiir, faûlün faûlün faûlün vezniyle hüzünlü bir tarzda giderken mefâîlün fâilâtün mefâîlün fâilün vezniyle coşkulu bir şekil alsın ister.batının şiirlerinde veznin değişmesiyle şiirin nasıl bir müzikale dönüştüğünü söyler.ayrıca tek kafiyeyle kaside söylemenin hayalleri ve fikirleri nasıl baskı altına soktuğunu anlatır.kelimelerin ahenklerine önem verir.naliş kelimesini hüzünlü, feryat kelimesini yırtıcı bulur.



ahmet cemil, annesini ve kız kardeşini kimseye muhtaç olmadan yaşatmayı başardığı için yıllardır yazmayı planladığı eseri hakkında uzun uzun düşünmektedir.ne yapıp edip bu eseri yazacak, bastıracak ve şöhrete kavuşacaktır.



servet-i fünun sanatçıları zavallı insanlara büyük bir yakınlık göstermişlerdir.veremli kızlar, fahişeler, sakatlar onların şiirlerinin başlıca konularındandır.ahmet cemil ve ahmet şevki beyoğlu'na gezmeye gittikleri gece uzun uzun avrupa ülkelerinden istanbul'a çalışmaya gelen güzel müzisyenlerin acıklı öykülerinden bahsederler.



bu arada ahmet cemil'in kız kardeşi ikbal'e görücü çıkar.matbaanın sahibi tevfik efendi'nin oğlu vehbi...



bu olay ahmet cemil'in bunalımlı yapısını derinden etkiler.servet-i fünun şairleri gibi o da her şeyi abartır ve her şeye üzülür.vehbi'nin hayırsız olması ve ikbal'i üzmesi ahmet cemil'i yıkımlara sürükler.bir hayal kırıklığı daha...



ahmet cemil'in hayalperrest yapısına bir de aşk musallat olur.hüseyin nazmi'nin kız kardeşi lamia'ya aşık olur.ahmet cemil, kızın her hareketinden bir mana çıkarır.lamia'nın da onu sevdiğine öyle inanır ki eserini lamia'dan aldığı ilhamla yazar.



vehbi, ahmet cemil'e matbaaya ortak olmayı teklif eder.ahmet cemil hemen kabul eder.sevmediği eniştesine hayalleri uğruna katlanmayı göze alır.bir gün gelecek ahmet cemil, matbaasında kendi eserlerini basacaktır.bu hayali uğruna süleymaniye'deki baba yadigarı evi bile rehin bırakacaktır.



ahmet cemil'in eseri sıkı bir çalışma sonrasında biter.eser, hüseyin nazmi'nin evinde küçük bir davetle okunacaktır.davetliler ahmet cemil'i tebrik ederler.raci hariç herkes eseri çok beğenir.gözden düşen raci'nin intikamı acı olacaktır.bir dergiye ahmet cemil'in eserini rezil eden bir makale yazar.bunun üzerine matbaanın diğer ortağı vehbi, ahmet cemil'i dergiden ve matbaadan kovar.



buna benzer bir olay da servet-i fünuncuların başına gelmiştir.eski edebiyat taraftarlarından ahmet mithat efendi, servet-i fünuncuları hedef alan dakedanlar makalesini yazmış ve ekibin moralini bozmuş, onların yaratıcılıklarına darbe vurmuştur.ekip, bu makalenin ardından bir süre toparlanamaz.



vehbi, ahmet cemil'e ikinci büyük kötülüğü yapar.ikballe kavga ettikleri bir gece hamile karısını hiç acımadan döver ve evi terk eder.ikbal düşük yapar ve hummadan ölür.tıpkı ahmet cemil gibi, servet-i fünun şairlerinin de hayatları bunalımlar içinde geçmiştir.



kardeşinin ölümü, eserinin beklenen ilgiyi görmemesi, matbaadan kovuluşu...bunlar yetmezmiş gibi bir de lamia'nın nişanlanması ve hüseyin nazmi'nin yurt dışına çıkışı onu alt üst eder.yıkılmış ümitleriyle istanbul'da yaşamaya dayanamaz.ve arabistan'a kaymakam olarak tayin edilmek ister.servet-i fünuncular da devrin bunalımlı havasından kaçmak için yeni zelanda'ya kaçmayı düşünürler.başaramayınca manisa'nın sarı çam köyüne yerleşmek isterler.onu da yapamazlar.fakat ahmet cemil başarır ve istanbul'u terk eder.



kişisel edit:bu giri yeni türk edebiyatı sınavım için hazırladığım ödevin birebir aynısıdır.kaynak olarak zeynep kerman'ın yeni türk edebiyatı incelemeleri kitabından yaralanılmıştır.



Kaynak: İtüSözlük