Edward de Bono; Yayına Hazırlayan: Gürol Koca; Tercüme: Ercan Tuzcular, Ömer Erduran
Remzi Kitabevi;
Bu kitabın Özeti:
KİTABIN ANA BÖLÜMLERİ:
1. Giriş
2. Rol yapmak
3. Bir şapka takmak
4. Niyet ve başarı
5. Rol yapmak
6. Melankoli ve diğer umut sınırları
7. Altı düşünme şapkasının amacı
8. Altı şapka, altı renk
9. Beyaz şapka
10. Kırmızı şapka
11. Siyah şapka
12. Sarı şapka
13. Yeşil şapka
14. Mavi şapka
15. Sonuç
16. Özetler
KİTABIN ÖZETİ:
Hadi gelin, ekip olarak bundan sonraki tüm toplantılarımızda altı değişik renkli şapka takarak daha iyi bir diyalog kuralım aramızda. Hangi renk şapkayı takıyorsak onun ruhuna uygun konuşalım. Böylece kendimizi daha iyi ifade eder, ne demek istediğimizi daha açık anlatırız. “ Ne demek altı renkli şapka takmak demek? ” diye soruyor musunuz?
Bakın; Edward de Bono denilen ve yaratıcı düşünme tekniklerinin doğrudan öğretimi konusunda uluslararası bir otorite olan doktor insanlar faydalansın diye düşünme teknikleri üretmiş. Aslında burada açıklanan her şeyi bilmekteyiz ama bunları bir teknik olarak uygulamaktan kaçınmaktayız, yada yanlış uygulamaktayız. Öncelikle şunu bilmeliyiz; bir düşünür gibi davranırsak; gerçekten bir düşünür olur çıkarız.
Şimdi Altı Şapkalı Düşünme Tekniğini kısaca anlatmaya çalışalım.
Beyaz şapka: Beyaz tarafsız ve objektifdir.Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir.
Kırmızı şapka: Kırmızı öfke tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir bakış açısı verir.
Siyah şapka: Siyah karamsar ve olumsuzdur, kötümserdir.Bir şeyin niçin yapılmayacağını görür.
Sarı şapka: Sarı güneş gibi aydınlık ve olumludur.İyimser umutlu ve olumlu düşünme ile ilgilidir.
Yeşil şapka: Yeşil bereket ve verimli büyüme demektir.Yaratıcılık ve yeni fikirlerle ilgilidir.
Mavi şapka: Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolu ile uğraşır.
Şapkalar işlevleriyle değil renkleriyle tanımlanır, bunun iyi bir gerekçesi vardır.Eğer bir kişiden bir konu hakkındaki duygusal tepkilerini ortaya koymasını isterseniz, ondan dürüst bir cevap almanız hemen hemen olanaksızdır. Çünkü; insanlar duygusal olmanın yanlış bir şey olduğunu düşünürler.Ancak”kırmızı şapka” terimi tarafsızdır. Birisinden bir süre için ”Siyah şapkasını çıkarmasını istemek”, ondan”Bu kadar olumsuz olmayı bırakmasını”istemekten daha kolaydır. Renklerin tarafsızlığı, şapkaların sıkıntı duymadan kullanılmalarını sağlar. Düşünme faaliyeti tasvip edilmeme ya da kınanma tehlikeleri olmayan kuralları tanımlanmış bir oyun haline gelir. Şapkalara doğrudan göndermelerde bulunur.
Senden siyah şapkanı çıkarmanı istiyorum.
Bir süre için hepimiz kırmızı şapkalarımızı takalım.
Sarı şapka düşünmesi için bu kadar yeterli, şimdi beyaz şapkamızı takalım.
BEYAZ ŞAPKA:
Beyaz şapka düşünürü bulduklarını masaya koyar –cebinden bozuk paralar, çignenmiş ciklet parçaları ve bir kurbağa çıkaran okul çoçuğu gibi zamanla beyaz şapka rolü doğal bir davranış biçimi haline gelecektir. Kişi artık tartışmaları kazanmak için cümle aralarına lehte ifadeler koymaya çalışmayacaktır.Böylece onda doğayı herhangi bir yan amaç gütmeden inceleyen bilimsel gözlemcinin veya kaşifin tarafsız objektifliği gelişecektir.Harita yapıcının görevi harita yapmaktır.
Beyaz şapkaca düşünmesinin amacı pratik olmaktır.Bu yüzden her türlü bilgiyi ortaya koymalıyız.Önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru bir biçimde belirtmektir.
KIRMIZI ŞAPKA:
Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke, nefret, şüphe, kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular yeralabilir.Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi sınırlar ve yönlendirir. Kırmızı şapka düşünmesinin amacı, bu arka planı görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin gözlemlemesini sağlamaktır.
Kırmızı şapka takmak düşünüre ”Konu hakkında duygularım bunlardır”deme olanağı sağlar. Duyguları düşünmenin önemli bir parçası olarak meşrulaştırır. Duyguları görünür kılar, böylece duygular düşünme haritasının veya harita üzerinde rotayı çizen değer sisteminin de bir parçası olurlar.
SİYAH ŞAPKA:
Siyah şapka değerlendirmesi özellikle olumsuz değerlendirmelerle ilgilidir.Siyah şapka düşünürü yanlış ve hatalı olan şeyleri düşünür.Neyin deneyime ya da doğruluğu kabul edilmiş bilgiye uymadığına işaret eder.Siyah şapka düşünürü birşeyin neden işleyemeyeceğini gösterir, risklere ve tehlikelere işaret eder. Tasarımdaki hataları gösterir.
Bu şapka eleştirme şapkasıdır.Ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına gelmediğini özellikle belirtmek isterim.Herhangi bir taraf tutma ve herhangi bir tartışma söz konusu değildir.Olumsuz durumların haritaya katılması için yapılan objektif bir girişimdir.Düşünme ve yöntemindeki hatalara işaret edebilir.
SARI ŞAPKA:
Sarı şapka düşünmesi olumlu ve yapıcıdır. Sarı renk güneş ışığının parlaklığını ve iyimserliğini sembolize eder.Siyah şapka düşünmesinin olumsuz değerlendirmelerine karşılık, .sarı şapka olumlu değerlendirmelerle ilgilenir.Bu şapkanın bir ucunda mantıklılık ve pratiklik öbür ucunda hayaller ve umutlar olan bir yelpaze vardır.
Sarı şapka düşünmesi değerli ve yararlı olan şeyleri arar ve araştırır.Daha sonra bu değerli ve yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır.Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya koymaya çalışır.Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir. Somut teklifler ve öneriler çıkar.
YEŞİL ŞAPKA:
Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı hale getirmez.Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir.
Bu şapkayı takan kişi yaratıcı düşünmenin kavramlarını kullanacaktır. Çevresindeki kişilerden onun yeşil şapka düşünmesi sonucu ortaya koyduğu fikirleri yaratıcı fikirler olarak ele almaları beklenir.En ideali hem düşünürün hem de dinleyicinin yeşil şapka takmasıdır.Verimliliği, büyümeyi ve tohumların değerini simgeler.
Yaratıcı duraksamayla düşünür. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır.Düşünür bu fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır.Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir unsurudur.Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına çıkmamız için kullanılır.
MAVİ ŞAPKA:
Mavi şapka kontrol şapkasıdır. Düşünürün düşünme faaliyetini düzenler. Konunun araştırılması için gereken düşünme faaliyeti üzerinde düşünce geliştirmektir. Mavi şapka düşünürü orkestra şefi gibidir. Diğer şapkaların kullanılması için çağrıda bulunur. Üzerinde düşünülecek konuları sorunları tanımlar ve soruları biçimlendirir. Yerine getirilmesi gereken düşünme görevlerini kapsar.
Mavi şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve harita türü düşünmede bulunulması konusunda ısrar eder. Disiplini sağlar.
SONUÇ:
A. KİTABIN ANA FİKRİ:
Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha zevkli ve daha etkili bir hale gelir.
B. KİTABIN GETİRDİĞİ YENİLİKLER:
Düşünen takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki şapka altında toplayarak, takım düşünmesini daha olumlu bir şekilde oluşturulması ve yönlendirilmesi.
C. KİTAP HAKKINDAKİ GENEL DEĞERLENDİRME:
Altı şapkalı düşünme kavramının iki ana amacı vardır. İlk amacı düşünürün her seferinde sadece bir şeyle uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini sadeleştirmektir.Altı şapkalı düşünme tekniği ile düşünür duyguların, mantığın, bilginin, umut ve yaratıcılığın hepsine aynı anda dikkat etmek yerine onlarla ayrı ayrı ilgilenebilme olanağı sağlar.
İkinci ana amacı gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş yapmayı sağlamaktır. Düşünme şapkalarının bir tür kısaltılmış talimatlar olduğu söylenebilir.
Altı şapka kavramından en fazla yararın sağlanabilmesi için herkesin oyunun kuralları hakkında bilgi sahibi olması gerektiği açıkça ortadadır. Altı şapkalı kavram, ancak insanlar arasında bir tür ortak dil haline geldiğinde verimli olacaktır.
(Kaynak: gata.edu.tr)