[Işıldayan Safir]

"İyi bir kafaya sahip olmak yetmez; mesele onu iyi kullanmaktır."
RENE DESCARTES

Nöro-Asosiyatif Şartlanma biliminin sunduğu şey, sizi güçsüzleştiren paternleri kırarak davranış değiştirmeye yönelik, özel tasarımlanmış altı adımdır. Ama önce beynin nöro-asosiyasyonu nasıl yaptığını anlamak gerekir. Ne zaman önemli miktarda acı ya da zevk hissetseniz, beyniniz hemen bunun nedenini arar. Bunun için aşağıdaki üç kriteri kullanır.

1. Beyniniz tek ve benzersiz gözüken bir şeyi arar. Yani olabilecek sebepleri ararken beyin, sık rastlanmayan ya da o andaki duruma uymayan bir şey arar. Olağanüstü bir duyguyu yaşamakta olduğunuza göre, sebebin de olağanüstü bir şey olması doğaldır.

2. Beyniniz o anda yer almakta olan bir şey arar. Psikoloji çevrelerinde buna Yakın Geçmiş Kuralı denmektedir. Yoğun zevk ya da acı ânında ya da o ana yakın bir anda olan şeyin, bu acı ya da zevke yol açmış olabileceğini düşünmek mantıklı değil midir?

3. Beyniniz süreklilik arar. Eğer acı ya da zevk hissediyorsanız, beyniniz çevrede neyin farklı ya da neyin o anda olmakta olduğunu arar. Eğer bu iki kritere uyan şey aynı zamanda sürekliyse, yani siz ne zaman bu acıyı ya da zevki hissetseniz o olay da hep oluyorsa, o zaman beyninizin o olayı sebep olarak seçeceğinden emin olabilirsiniz. Tabii buradaki zorluk, yeterince acı ya da zevk hissettiğimizde süreklilik meselesini genelleştirme eğiliminde olmamızdır.

Eminim birisi size de, "Bunu hep yapıyorsun" demiştir, oysa siz onu ilk defa yapıyorsunuzdur. Belki bunu siz bile birine söylemiş olabilirsiniz.

Nöro-asosiyasyon oluşturmanın bu üç kriteri pek muğlâk şeyler olduğu için, yorum hatâlarına düşmek, benim sahte nöro-asosiyasyon dediğim şeyi yaratmak da kolaylaşır. İşte bu yüzden biz bağları, karar sürecimizi bilincimiz dışında etkilemeye başlamadan önce denetleyip değerlendirmeliyiz.

Yanlış sebebi seçtiğimize çok sık rastlanır, bu yüzden de mümkün olan çözümlere giden yolu kendimiz kesmiş oluruz. Bir zamanlar çok başarılı bir ressam hanım tanırdım. On iki yıldır bir erkekle ilişkisi olmamıştı. Yaptığı her şeyde çok ihtiraslı bir kadındı. Zaten büyük ressam oluşu da bundan ötürüydü. Ama bir ilişkisi sona erip de kendini büyük acılar içinde bulduğunda, beyni hemen bunun nedenini aramış o ilişkiye özgü bir şey bulmaya çalışmıştı. İlişkinin çok fazla ihtiraslı olduğunu bulabilmişti sonunda. Bunu o ilişkinin en güzel yanlarından biri olarak teşhis edeceği yerde, bu kadın ilişkinin bitmesinin nedenini o ihtirasa yorumlamıştı. Beyni aynı zamanda, acıyla eş zamanda olan bir şey aramış, tam ilişkinin bitmesinden önce yine büyük ihtiras sahneleri bulmuştu. Bitişten önce ihtiras, diye bir kayıt daha yapmıştı. Sonra süreklilik aradığında da yine suçlu olarak ortaya ihtiras çıkmıştı. İhtiras her üç kritere de cevap verdiğine göre, bu kadının beyni de, ilişkinin acıyla son bulmasına onu sebep seçmişti. Bunu sebep olarak seçip bağı kurunca, kadın bir daha hiçbir ilişkide bu düzeyde ihtiras hissetmemeye karar vermişti. İşte bu, sahte nöro-asosiyasyonun klasik örneklerinden biridir. Bu kadın yanlış bir sebebi bağlamıştı ve şimdi de davranışlarını o bağ yönetiyor, gelecekteki daha iyi ilişkilerin potansiyelini sabote ediyordu. Aslında ilişkisindeki gerçek suçlu, sevgilisiyle ikisinin değer yargılarının ve kurallarının farklı oluşuydu. Ama o, acısını ihtirasa bağladığı için, ne pahasına olursa olsun ihtirastan kaçıyor, bunu yalnız ilişkilerinde yapmıyor, sanatında da yapıyordu. Bu sefer eserlerinin kalitesi zarar görmeye başladı. Bu da kendimizi bazen ne garip biçimlerde bağladığımıza tipik bir örnek.

Sizin de, benim de anlamamız gereken önemli şeylerden biri, beynimizin bu asosiyasyonları nasıl yaptığıdır. Yeni kabul ettiğimiz ama hayatımızı sınırlayabilecek olan tüm bağları mutlaka sorgulamamız gerekmektedir. Yoksa kişisel ve profesyonel hayatımızda kendimizi doyumsuz ve çaresiz hissetme durumuna düşeriz.