Kısırlığın nedenleri

[Bluesky24]

Testisler skrotum adı verilen yumurtalık torbalarında yerleşmiş bir

çift bezdir. Ferti-Jin Kadın Sağlığı ve Yardımcı Üreme Teknikleri Merkezi Klinik

Direktörü Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op.Dr. Seval Taşdemir yazdı.



Anatomi ve Fizyoloji



Testisler

(Yumurtalıklar)

Testisler erkek karakteristiklerinin gelişmesini

sağlayan testosteron hormonunun (erkeklik hormonu) salgılanmasından ve sperm

hücrelerinin üretiminden sorumludur. Testisler, seminifer tübüller olarak

adlandırılan sperm hücrelerinin üretildiği ipliksi tübüllerden ve bu tübüllerin

etrafında yerleşmiş testosteron hormonu salgılayan Leydig hücrelerinden oluşur.

Spermler epididimis adı verilen ve testislerin üst kısmında yerleşmiş yapı

aracılığıyla vas deferense (sperm kanalına) boşalır.



Erkeklik hormonunu

üreten Leydig hücreleri oldukça dayanıklı hücreler olmasına rağmen sperm üreten

seminifer tübüller çok hassas yapılardır. Bu yüzden infertilite problemi olan

bir çok erkekte sekonder seks karakterlerinin gelişimi ile ilgili bir problem

görülmez.



Sperm Üretimi ve Hormonal Kontrolü

Sperm

üretimini hormonlar kontrol eder. Beynin alt kısmında yerleşmiş olan hipofiz

bezi FSH ve LH hormonlorunu üretir.

FSH: Seminifer

tübüllerden sperm üretimini uyarır.

LH: Leydig hücrelerinden

testesteron üretimini uyarır.

Testosteron: Sperm üretimi ve

erkeksi karakteristiklerin gelişimi için gereklidir.

Seminifer tübüllerin alt

kısmında bulunan germ hücreleri gelişmeye başlar, spermatogenez olarak

adlandırılan 64 günlük süreçte sırası ile spermatogonia, spermatosit, spermatid

ve spermatozoa adı verilen hücreler oluşur. Sperm hücrelerini gelişip olgunlaşma

döneminde tübüllerde bulunan Sertoli hücreleri besler. Olgunlaşan sperm

hücreleri seminifer tübüllerin üst kısmına gelir ve epididimisten geçerken

hareketlilik kazanır.



Ejakülasyon öncesinde seminal

bezler ve prostat bezinden salgılan sıvılarda meniye karışır. Meninin ilk kısmı

çinko, yağlı bileşikler, amino asitler ve enzimler içerir. İkinci kısmı ise

spermlerin kadın üreme organları içinde ilerleyebilmeleri için rahim ve tüplerin

kasılmasını sağlayan, spermleri besleyen ve vajinanın asit ortamını nötralize

eden maddeler içerir.



Sperm hücresinin

yapısı

Uzunluğu 0.05 mm olan sperm hücresi üç kısımdan meydana

gelir. Sperm hücresinin baş kısmı genetik materyali içerir. Boyun sperm hareketi

için gerekli enerjiyi, kuyruk kısmı ise sperm hareketini sağlar.



Erkek

Kısırlığının Nedenleri

Erkek üreme sağlığını hormonlar, sperm

üretimi, sperm kanallarında spermin taşınması ve cinsel

fonksiyonlar etkiler. Bunlardan herhangi birindeki bozukluk infertiliteye neden

olur.



1- Kriptorşizm (inmemiş

testis)

Doğumda veya doğumdan sonra en geç bir yıl içinde testisler

skrotuma (yumurtalık torbasına) iner. Testislerin her ikisinin veya bir

tanesinin skrotuma inmemesi kriptorşizm olarak adlandırılır. Bu vakalarda karın

içinde yukarıda kalan testisler daha yüksek ısılara mağruz kaldıkları için sperm

üretimi bozulur. Çift taraflı inmemiş testis vakalarında azoospermi (menide hiç

spermin olmaması) görülebilir. İnmemiş testis vakalarında ileride testis tümörü

gelişme ihtimali de fazladır.

Testisler 1-2 yaşları arasında cerrahi ile

skrotuma indirilirse ileride üreme sağlığı olumsuz etkilenmez. Erken tedavi

edilmemiş vakalar yardımcı üreme teknikleri ile çocuk sahibi olabilir.



2- Testis Tümörleri

Testis tümörü nedeni ile

tedavi gören erkeklerde infertilite sık görülür. Kemoterapi için kullanılan

ilaçlar ve radyoterapi sperm üretimini olumsuz etkiler. Bu vakalardan tedavi

öncesinde alınan sperm örnekleri dondurularak saklanır.



3- Testiküler Travma (yaralanma)

Testislerde meydana

gelen yaralanmalar infertilite ile sonuçlanabilir. Travma sonrası testislerde

bulunan Sertoli hücreleri kan dolaşımına karışarak antisperm antikorlarının

oluşmasına ve infertiliteye yol açar.



4- Varikosel

Skrotumda testislerin etrafında

oluşan varisli damarlardır. Genişlemiş venler erkeklerin %15' inde görülür. Her

varikoseli olan erkek

infertil değildir fakat infertilite nedeni ile değerlendirilen erkeklerin

yaklaşık üçte birinde varikosel vardır. Spermatik venlerin (damarların)

kapakçıklarının olmaması veya çalışmaması nedeni ile kan geriye doğru kaçarak

göllenir. Vakaların %90'ında sol tarafta görülür.



Varikosel;

- Kan akımının yavaşlamasına bağlı olarak

skrotumda ısı artışına neden olarak,

- Sol böbrek üstü bezinden gelen ters

yöndeki kan akımı testislerin yüksek düzeyde toksik atıklara maruz kalmasına

neden olarak,

- Üreme hormonlarının dengesinin bozulmasına neden olarak

infertiliteye yol

açar.

Muayene sırasında varikoselden şüphelenildiğinde Dopler Ultrasonografi

incelemesi ile tanı kesinleştirilir.



5- Enfeksiyonlar

Üreme organlarındaki

enfeksiyonlar infertiliteye yol

açabilir. Gonore (bel soğukluğu), tüberküloz ve bazı bakteriyel enfeksiyonlar

sırasında meydana gelen iltihabi reaksiyonlar üreme kanallarında tıkanıklıklara

yol açar. Bakteriyel enfeksiyonlar sperm hareketini bozarak ve gelişmekte olan

sperm hücrelerine zarar vererek infertiliteye neden

olabilir.



Kabakulak özellikle geç yaşta

geçirildiğinde testis tutulumu görülür ve seminifer tübüllerde kalıcı hasar

oluşur.

Cinsel

temas yolu ile bulaşan ve oldukça yaygın olarak görülen klamidya, mikoplazma ve

üreoplazma enfeksiyonları da sperm kalitesine bozarak infertiliteye neden

olabilir. Bu enfeksiyonların erken tanı ve tedavisi

önemlidir.



6- Sistemik

Hastalıklar

Yüksek ateşli hastalıklar üreme sağlığını olumsuz

etkiler. Yüksek ateş birkaç saat içinde sperm hücrelerine zarar verir. Yüksek

ateşli hastalık geçiren bir erkekte yaklaşık 3–4 hafta sonra sperm sayısında ve

normal yapıdaki spermlerin oranında azalma görülür.

Böbrek ve karaciğer

hastalığı olan erkeklerde üreme hormonları azalır. Böbrek hastalarında impotans,

cinsel isteksizlik, sperm üretiminde azalma görülür. Özellikle sık diyalize

giren hastalarda hormonal dengesizlik ve sperm üretiminde azalma görülür. Bazı

alerjik reaksiyonlardan sonra da sperm kalitesinde bozulma görülmektedir.



7- Üreme Kanallarında Tıkanıklık

Üreme

kanallarında meydan gelen tıkanıklıklar spermin dışarı çıkışını engeller.

Enfeksiyonlar, yaralanmalar, cerrahi işlemler kanallarda tıkanıklıklara neden

olabilir. Bazı erkeklerde ise kanallar doğuştan yoktur. Her iki tarafta da tam

tıkanıklığın olduğu durumlarda menide hiç sperm bulunmaz. Bu vakalarda FSH

düzeyleri normaldir.



8-

Retrograd Ejakülasyon (Geriye Boşalma)

Ejakülasyon (boşalma)

sırasında meninin mesaneye doğru geriye akmasıdır. Bu vakalarda boşalma

sırasında bazen çok az meni dışarı akar bazen hiç akmaz. Bu durum diabet (şeker

hastalığı), multiple skleroz, mesane boynu yaralanmaları ve prostat ameliyatları

sonrasında veya hipertansiyon (yüksek tansiyon) ve depresyon tedavisinde

kullanılan bazı ilaçlara bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bu vakalardan alınan

idrar örneklerinden spermler ayrıştırılarak aşılama

yapılabilir.



9- Nörojenik

(Sinir Sistemine ait) Nedenler

Omurilik zedelenmeleri; ejakülasyonun

olmamasına, ereksiyon (sertleşme) problemlerine, cinsel ilişkinin

gerçekleşmemesine ve sperm üretiminin azalmasına neden olur. Elektrik uyarı ile

bu vakalarda ejakülasyon gerçekleştirilebilir.



10- Endokrin Bozukluklar

Üreme hormonlarının

üretimi ve salınmasını hipotolamus, hipofiz bezi ve testisler tarafından kontrol

edilir. Hipofiz bezinden LH (Luteinize edici hormon) ve FSH (Folikül stimüle

edici hormon) salgılanır. Bu hormonların salınımını hipotalamustan salınan GNRH

adı verilen hormon kontrol eder. Testislerde testosteron üretilir ve testosteron

genital organlar dışındaki dolularda androjenlere (erkeklik hormonu) ve

östrojenlere (kadınlık hormonu) dönüştürülür.

- Hipogonadotropik

Hipogonadizm; Genellikle doğuştan olan bu durumda GNRH eksikliğine bağlı LH ve

FSH düzeyleri düşer. Bu vakalarda koku

alma problemi de vardır.

- Kalman Sendromu; İzole GNRH eksiliğinin görüldüğü

bu sendromda koku alamama, küçük penis, inmemiş testisler ve yarık damak-yarık

dudak gibi orta hat defektleri de görülebilir.

- İzole LH eksikliği; Önük

sendromu olarak da bilinen bu durumda testisler büyük olmasına rağmen sekonder

seks karakteristikleri iyi gelişmemiştir. Vücuttaki tüy dağılımı ve sıklığı

ergenlik öncesi gibidir, iskelet sistemi gelişimi iyi değildir. Hipofiz bezinin

çalışmamasına bağlı görülen bu durumda LH ve testosteron düzeyleri düşüktür, FSH

düzeyi normal olabilir.

- Hiperprolaktinemi veya Postpubertal Gonadotropin

eksikliği; Hipofiz bezinde oluşan tümörlere bağlı göğüslerde büyüme, süt

gelmesi, impotans görülür, sperm üretimi azalır. Testisler küçülür, testosteron

düzeyi düşer. Bu tümörlerin tanısı tomografi ve magnetik rezonans incelemesi ile

konur.

Bunların dışında böbrek üstü bezindeki bozukluklar, nadir görülen bazı

sendromlar, hemakromatoz (vücutta demir birikimi olan bir hastalık), şişmanlık,

karaciğer hastalıkları, böbrek üstü bezi tümörleri hormonal bozukluklara neden

olabilir.



11- Genetik Bozukluklar

Genetik bozukluklara

bağlı testis gelişimi ve sperm üretiminde bozukluklar ve hormonal dengesizlik

görülebilir.

- Kleinfelter Sendromu; Beşyüz doğumda bir görülen bu durumda XY

cinsiyet kromozomlarının yanında ekstra X cinsiyet kromozomu bulunur. 47

kromozomu olan bu erkeklerde testisler küçük ve sert, sekonder seks

karakteristikleri de az gelişmiştir. Bu vakalarda sperm üretimi olmaz. Bu

hastalığın mozaik olarak adlandırılan daha hafif formunda sperm üretimi

olabilir.



Cinsiyet kromozomlarındaki birçok bozukluk

infertiliteye neden olur. Bu vakaların birçoğunda testisler ve sperm üretimi

olumsuz etkilenmiştir.

Cinsiyet kromozomlarını etkilemeyen genetik

bozukluklar da infertiliteye neden olabilir. Bazı kas hastalıklarında, orak

hücreli anemide, Akdeniz anemisinde ve mesaneye ait bozukluklarda infertilite

sık görülür. İnfertilitenin eşlik ettiği diğer bir hastalık olan kistik fibroz

vakalarında meni miktarı ve sperm sayısı azdır. Bu vakalarda sperm kanalları

gelişmemiştir.



12- Cinsel Fonksiyon Bozuklukları

İmpotans,

erken veya geç ejekülasyon gibi boşalma problemleri erkek

infertilitesi değerlendirilirken mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Erkek

İnfertilitesinde Rol Oynayan Risk Faktörleri

Çevresel faktörler ve yaşam

tarzı üreme sağlığını etkiler;

- Sigara sperm sayısını, hareketini ve

yapısını olumsuz etkiler. Sigara içen erkeklerin eşlerinde düşük ihtimalinin

arttığı belirlenmiştir.

- Alkol impotans ve sperm üretiminin bozulmasına

neden olur. Kronik alkolizm vakalarında testisler küçülür, testosteron üretimi

bozulur.

- Uyuşturucu maddeler sperm kalitesini ve üretimini olumsuz etkiler.

Bu maddeler hormonal dengesizliklere de yol

açar.

- İlaçlar birçok hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlar sperm

üretimini olumsuz etkiler, bu etki geçicidir. Antibiyotiklerin birçoğu, parazit

ilaçları, depresyon, mide ülseri, hipertansiyon ve alerjik hastalıkların

tedavisinde kullanılan bazı ilaçların erkek üreme sağlığını olumsuz etkilediği

gösterilmiştir.

- Kemoterapi kanser

tedavisinde kullanılan ilaçlar sperm üretimine zarar verir. Bu ilaçların bir

kısmının etkisi kalıcı olabilir. Kemoterapi öncesinde bu hastalardan ileride

kullanılmak üzere sperm örnekleri alınarak dondurulabilir.

- Radyasyon

testislerde sperm üreten hücreler radyasyona çok duyarlıdır. Meydana gelen

hasarın derecesi ve kalıcılığı radyasyon dozuna bağlıdır. Radyoterapi gören

hastalarda sperm üretimi 3-5 yıl içinde tekrar başlayabilir.

- Yüksek ısı

özellikle sauna ve sıcak su banyoları sperm üretimini olumsuz etkiler.

-

Haşere ilaçları da sperm üretimini olumsuz etkiler.



mynet