Nitratın Sağlığa Etkileri

[Bluesky24]

Sularda ve sebzelerde yüksek miktarda nitrat bulunması bir çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke için ciddi bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Özellikle bazı Avrupa ülkelerinde 75 mg/Lnin altında nitrat içeren su kaynağı bulmak imkansız hale gelmiştir [6]. Şu anda kullanılan denitrifikasyon yöntemleri oldukça pahalıdır ve ileri derecede teknik bir işlemdir. Dolayısı ile bu konuda en etkili yöntem, etkenin oluşmadan yok edilmesidir, yani nitrat kirliliğine neden olan kaynakların kontrol altına alınmasıdır.Yenidoğan dönemindeki methemoglobiden sonra, diyetteki nitrat ve nitritin meydana getirebileceği en önemli etki şüphesiz kanser oluşumudur. Bu konudaki veriler çelişkilidir ve endojen nitrozasyon olayında nitrat ve nitritten ziyade başka faktörlerin belirleyici olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte nitrozamin türevlerinin vücudun hemen her yerinde kanser oluşturabildikleri kesin olarak bilinmektedir [10]. Bu olasiligi ortadan kaldirmak için diyetteki nitrat ve nitritin azaltilmasi konusunda gerekli teknolojik çalişmalar yapilmali ve endojen nitrozasyonu inhibe eden askorbik asit veya alfa - tokoferol gibi bileşikler de besinlere eklenmelidir.Nitrat ve metabolitlerinin insan sağlığına etkilerini iki grupta inceleyebiliriz: yenidoğan döneminde görülen etkiler ve yetişkinlerde görülen etkiler. Yenidoğan döneminde nitrat alımına bağlı gelişen methemoglobinemi hakkında yeterince bilgi sahibi olduğumuz halde, nitratın yetişkinlerdeki etkileri konusundaki bilgiler tam değildir ve çoğunluğu hayvan deneylerine dayanmaktadır.Akut ToksititeNitratın akut toksititesi çok seyrek görülmektedir; çoğu olguda meydan gelen bulgular nitratın nitrite indirgenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Yetişkinlerde 8 - 15gr sodyum veya potasyum nitrat alınmasını takiben aniden ortaya çıkan şiddetli gastroenterit, karın ağrısı, idrar ve gaytada kan, halsizlik ve kollaps görülebilir [9, 10].Nitratın aksine nitritin akut toksititesi sıktır ve buna bağlı çok sayıda ölüm bildirilmiştir. Bu genellikle sodyum nitritin yanlışlıkla alımına veya besinlerde kontrolsüz kullanımına bağlı olarak gelişmektedir. sodyum nitrit toksititesine bağlı ölümler methemoglobinemi nedeni ile olmaktadır [3, 9, 10].Methemoglobinemiİnsanlarda nitratın bilinen en yaygın toksik etkisi yenidoğanlarda meydana getirdiği methemoglobinemidir. Çocuklarda methemoglobinemiye neden olan birçok madde arasında nitrat ve bizmut subnitrat sıklık bakımından ilk iki sırayı almaktadır [3]. Yetişkinlerde nitrat alımına bağlı methemoglobin gelişimine rastlanmamıştır. Yaşamın ilk üç ayında gastrik asit salgısı yetersiz olduğundan mide pHsı alkalidir ve bakteriler burada üreyebilirler. Üst gastrointestinal bölümde üreme olanağı bulan bu bakteriler nitratı indirgeyerek ve nitrit oluşumuna neden olurlar, daha sonra kana geçen nitrit hemoglobinle birleşerek methemoglobin oluşturur. Bu hemoglobin tipinde demir oksitlenerek ferröz (Fe 2+) halden ferrik (Fe 3+) hale geçmiştir. Methemoglobin oksijen taşıma kapasitesine sahip değildir. Methemoglobin oranı %5 - 10 arasında iken dudaklarda ve tırnak yataklarında siyanoz meydana gelir. Methemoglobin oranı %20ye ulaşana dek hastalar asemptomatik kalabilirler; bu seviyeden sonra siyanoz şiddetlenir, hipoksiye bağlı semptomlar belirginleşir ve %44 methemoglobin düzeyinde ölüm meydana gelir [3]. Yenidoğan döneminde meydana gelen methemoglobinemilerde ölüm oranının %8 - 10 olduğu tahmin edilmektedir [3].Nitrata bağlı methemoglobin gelişen olgularda genellikle hazır mama ile bebeğin beslendiği ve bu hazır karışıma nitrat içeren su karıştırıldığı saptanmıştır [3]. Bildirilen olgularda suyun nitrat içeriği hemen daima 45 mg/Lnin üzerindedir, fakat bir kaç olguda bu değer daha düşüktür. 45mg/Lnin altındaki nitrat konsantrasyonlarında methemoglobinemi görülmesi olasılıkla mamanın hazırlanması aşamasında suyun kaynatılarak konsantre hale getirilmesidir [3]. Yenidoğan methemoglobinemisine neden olan nitrat kaynakları konusunda çeşitli etkenler bildirilmiş fakat daha sonraki çalışmalarla desteklenmemişlerdir (nitrat miktarı yüksek su içen ineklerin sütü, nitrat miktarı yüksek su içen annelerin sütü, ıspanak ve havuç konserveleri) [3]. Bunların ötesinde hazır mamalarda da nitrat redükte eden bakterin saptandığı olmuştur [3].Daha büyük çocuklarda yapılan çalışmalarda da yüksek miktarda nitrat içeren sularla artmış methemoglobin düzeyi arasında ilişki olduğu saptanmıştır [3]. Yaş arttıkça nitrat alımına bağlı gelişen methemoglobin artış oranı düşmektedir [3]. Ayrıca düzenli olarak askorbik asit (vitamin C) alımı methemoglobin oranını azaltmaktadır ve familial methemoglobinemi tedavisinde başarı ile kullanılmaktadır [3].Üç aydan küçük bebeklerde nitrata bağlı methemoglobinemi gelişmesinin bir başka nedeni de methemoglobini hemoglobine çeviren methemoglobin redüktaz enzim aktivitesinin bu dönemde ( ve glukoz - 6 - fosfat dehidrojenaz eksikliği olanlarda) daha az olmasıdır [3]. Yine, yenidoğan döneminde yüksek oranda bulunan fetal hemoglobinin nitrite olan afinitesinin normal hemoglobinden daha fazla olması da bu dönemdeki methemoglobin riskini arttıran nedenlerdendir [3].Hafif seyreden olgular, nitrat kaynağı diyetten çıkarıldığında düzelirler. Şiddetli durumlarda ise 1 - 2 mg/kg metilen mavisi intravenöz (i.v.) infüzyonla verilmelidir. ağızdan veya i.v. yolla askorbik asit verilmesi de etkilidir ancak daha yavaş etki gösterir [3].Gebe hayvanlarda yapılan çalışmalar nitratın plasentadan geçebileceğini göstermiştir. Bir çalışmada 45 mg/Lnin üzerinde nitrat içeren su tüketen hamile bayanlarda %1.18 - 6.39 ve taşıdıkları çocuklarında %1.91 - 5.87 methemoglobin saptanmıştır. İçme sularındaki nitrat miktarı 28 mg/Lye indirildiğinde methemoglobin miktarları anne adayları için %0.56 - 1.26, çocukları için %0.09 - 1.07 düzeylerine inmiştir. Hamilelik sırasında yüksek miktarda nitrat içeren su tüketildiğinde fetal veya yenidoğan dönemindeki ölümlerde artış olmadığı görülmüştür; bu konuda yapılan diğer çalışmalar istatistiksel olarak anlamsızdır ve nitrat dışındaki faktörlerin olaya karıştığını düşündürmektedir. Hayvanlarda gerçekleştirilen çalışmalarda herhangi bir teratojenik etkiye rastlanmamıştır [3].Korunmada en etkili yöntem hamile bayanlara ve altı aydan küçük bebeklere nitrat içermeyen su verilmesidir [3]. Ayrıca düzenli olarak vitamin C verilmesi de methemoglobin miktarını önemli ölçüde azaltacaktır [3].Yetişkinlerde yapılan çalışmalarda, amonyum nitrat kullanan hastalarda methemoglobinemi bildirilmiştir. Amonyum nitrat kullanımına son verimesiyle siyanoz ortadan kalkmıştır [3]. Geniş alanı kapsayan yanıklarda gümüş nitrat kullanımına bağlı olarak methemoglobinemi geliştiği gözlenmiştir [3]. Bugüne kadar literatürde yüksek dozda nitrat içeren su içmekle yetişkinlerde methemoglobinemi geliştiği hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır.Hipotansiyon - hipertansiyonNitrat ve nitrat içeren bileşiklerin, venöz basıncı düşürmelerine bağlı olarak, hipotansiyona ve sirkulatuvar kollapsa neden oldukları bilinmektedir [3, 10]. İçme sularındaki nitrat miktarı düşük olan toplumlarda, nitrat miktarı 45 mg/L civarında olan toplumlara göre primer ve sekonder hipertansiyon insidansının daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Ayrıca nitrat düzeyleri ile koroner kalp hastalığına bağlı ölümler arasında negatif bir korelasyon saptanmıştır [3]. Ancak diğer bazı çalışmalarda sulardaki nitrat miktarı arttıkça hipertansiyona bağlı ölümlerin arttığı ve hipertansiyonun ortaya çıkış yaşının küçüldüğü yönünde bulgular elde edilmiştir [3]. Bu çelişkili bilgiler ışığında nitratın hipertansif hastalıklardaki rolünün saptanması olası değildir.

Kaynak : Bayposta.com