Sindirim Sistemi

[Bluesky24]

Sindirim Sistemi[/b]



SİNDİRİM SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ



Sindirim sistemi, yaklaşık 9 m uzunluğunda olan sindirim kanalı, bu kanala sindirim olayıyla ilgili salgılarını akıtan "Salgı bezleri" ve dişlerden oluşmuştur. Sindirim kanalının bölümlerini ağızdan başlayarak sıralarsak şu bölümlerle karşılaşırız:



1) Ağız boşluğu

2) Farinks (yutak)

3) Özofagus (yemek borusu)

4) Mide

5) İncebağırsaklar

a) Duodenum (onikiparmak bağırsağı)

b) Jejunum

c) İleum

6) Kalınbağırsaklar

a) Kolonlar

b) Rektum

c) Anus



Sindirim olayında çok önemli yardımcı işlevler üstlenmiş olan oluşumları şöyle sıralayabiliriz: 1) Dişler, 2) Tükürük bezleri, 3) Sindirim kanalının duvarlarında bulunan salgı bezleri, 4) Karaciğer ve pankreas.



ÖZOFAGUS (YEMEK BORUSU): Özofagus, farinks ile mideyi birleştiren, yaklaşık olarak 25 cm uzunluğunda önemli bölümü kastan yapılmış tüp biçiminde bir organdır. Özofagusun üst sınırı 6. boyun omuru hizasında, alt sınırı da 11. sırt omuru hizasındadır. Özofagus yukarıdan aşağıya doğru "Boyun bölümü", "Göğüs boşluğu bölümü" ve "Karın boşluğu bölümü" olmak üzere üç bölümden oluşmuştur.



Özofagus, boyun bölümünde nefes borusunun arkasında, boyun omurlarını önünde bulunur. Tiroit bezinin lopları ve "Arteria karotis komunis" adlı atardamarlar, sağda ve solda olmak üzere özofagusun boyun bölümüyle komşuluk ederler. Özofagus göğüs kafesi boşluğuna girdiğinde önce trakeanın arkasında yol alır. Buradan aşağı doğru inerken, hafifçe sola kayar. Bu sırada, aorta kavisinin sağında sol esas bronşun da arkasında bulunmaktadır. Aşağı indikçe aorta damarının göğüs bölümünün sağından, hafifçe soluna geçer. Daha sonra karın boşluğuyla göğüs boşluğunu birbirinden ayırmakta olan "Diyafragma" adındaki kası delerek, karın boşluğuna geçer. Özofagus, karın boşluğu içinde çok kısa bir yol aldıktan sonra midenin giriş deliği olarak niteleyeceğimiz "Kardia" adlı mide deliğine geçer. Özofagusun diyafragmadaki delikten geçtiği bölge 10. sırt omuru hazsındadır.



Midenin kardia adlı deliğine açıldığı yer ise 11. sırt omurunun düzeyine uyar.



Özofagusun bazı bölgelerinde darlıklar vardır. Bu darlıklardan ilki kesici dişlerden 15 cm uzaklıkta bulunmaktadır. İkinci darlık özofagusun aorta kavisini çaprazladığı bölgede, kesici dişlerden 22.5 cm uzaktadır. Üçüncü darlık kesici dişlerden 27.5 cm uzaklıkta olup, özofagusun sol esas bronşla çaprazlaştığı bölgeye uymaktadır. Dördüncü ve son darlıkta kesici dişlerden 40 cm uzakta olup, özıfagusun diyafragmayı geçtiği bölgeye uymaktadır. Bu darlıkların bilinmesi, özellikle doktorlar için önemlidir. Çünkü gastroskop denilen ve teşhis/tedavi amaçlarıyla mideye kadar gönderilen bir aletin hortum biçimindeki bölümü, bu darlıklardan geçerken biraz zorlanır.



Özofagus kas liflerinden zengin bir dokuya sahiptir. Bu kasların ritmik olarak kasılıp gevşemeleriyle, yutulan lokmalar özofagus yoluyla mideye taşınırlar. Nitekim baş aşağı duran bir insan bile, ağzındaki lokmayı yuttuğunda özofagus bu ritmik kasılmalarının yardımıyla lokma mideye kadar taşınır. Sözünü ettiğimiz bu ritmik kasılma ve gevşeme hareketlerine "Peristaltik hareketler" denir.



Özofagustaki peristaltik hareketleri kısaca şöyle anlatabiliriz: Yutulan lokma özofagus boşluna geldiğinde, bu bölge kasılır. Bu sırada kasılan bölgenin hemen altındaki bölge gevşektir. Kasılmış olan bölgede özofagus boşluğu daralacağından, içindeki lokmayı bir alttaki gevşek bölgeye iter. Bu kez biraz önce gevşek olan bölüm kasılarak, içindeki lokmayı bir alttaki gevşek bölgeye gönderir. Bu sırada ilk kasılan bölge gevşer ve yeni gelecek olan lokmaya hazırlanır. Bu biçimde lokmalar mideye kadar taşınır. Bu olayların düzenlenmesinde, özofagus kaslarını kasılmaya yönelten sinir sisteminin çok büyük rolü vardır.



MİDE: Mide, özofagusun sonuyla duodenumun (onikiparmak bağırsağı) başlangıcı arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır. Sindirim kanalının en geniş bölümü midedir. Yeni doğan bir çocukta midenin kapasitesi 30 mililitre iken bu kapasite ergenlik çağında 1000 mililitreye kadar çıkar.



Midenin iki deliği, iki yüzü ve iki de kenarı bulunmaktadır. Midenin ilk deliği mide ile özofagusun ağızlaştığı noktadadır. Buna "kardia deliği" denir. Kardia deliği 11. sırt omuru hizasındadır. Göğüs ön duvarından 10 cm derindedir.



Kesici dişlerden uzaklığı 40 cm kadardır. Özofagusun sol kenarı kardia deliği hizasında midenin sol kenarı ile dar bir açı yaparak birleşir. Bu bölüme "kardia çentiği" denir. Kardia çentiği düzeyinin üstünde kalan mide bölümüne "fundus" adı verilir. Midenin diğer bölümüne "pilor deliği" denir. Pilor deliğinin karın ön duvarındaki izdüşümü vücudunun orta-dikey hattının 1. omurundan geçen yatay hat kesişme noktasının 1-2 cm sağındadır. Mide boşluğu aracılığıyla duodenum boşluğuna bağlanır, yukarıda da kardia deliği aracılığıyla özofagus boşluğuna bağlanmıştır.



Genel bir kural olarak, daha doğrusu normal koşullarda besinlerin akışı özofagustan mideye, mideden de duodenuma doğrudur. Ancak bu değişmez bir kural değildir. Mideye doğru olan geri akıma "regürjitasyon" denir. Bu mideden özofagusa doğru da olabilir. Diğer bir anlatımla, sindirim kanlında besinlerin normal yollarının tersine olarak, bir bölgeden başka bir bölgeye geri geçmelerine regürjitasyon denir. Bu normal bir olay değildir. Midenin iki kenarının bulunduğunu belirtmiştik. Bu kenarlardan biri midenin sağında, diğeri de solunda bulunmaktadır. Sağdaki kenara "küçük kenar", soldakine de "büyük kenar" denir.



Midenin küçük kenarı midenin sağında kardia ile pilor delikleri arasında uzanmaktadır. Küçük kenar, yukarıdan aşağı doğru bir süre özofagus sağ kenarıyla aynı doğrultuda devam ettikten sonra, kendi üzerinde sağa doğru açılaşarak devam eder. Bu açılaşmanın en keskin olduğu bölgeye "angular insisura" denir. Midenin solunda bulunan büyük kenar, küçük kenardan 4-5 kat daha uzundur.



Büyük kenar da midenin iki deliği arasında uzanmaktadır. Üstte, kardia çentiği düzeyinin üstünde kalan büyük kenar bölümü, midenin fundus bölgesine aittir. Büyük kenar "angular insisura"nın hemen karşısına rastlayan bölgede bir şişlik gösterir. Bu şişlik, midenin "pilor" bölümünün başlangıcına uymaktadır. Pilor bölgesi, sağda pilor deliği ile son bulmaktadır. Midenin pilor bölgesi aslında ikiye ayrılmıştır. Bunlardan solda ve "insisura angularis"e daha yakın olanına "antrum" denir. Sağda olanına "pilor kanalı" denir. Pilor kanalı2-3 cm kadardır. Antrumla pilor kanalı arasında, büyük kenarda bir çöküntü görülür. Bu çöküntü pilor kanalıyla antrum arasındaki sınırı çizer ve "sulkus intermedius" adını alır.



Mide boşken duvarları birbirine değer. Boş durumdaki midenin duvarlarını, duruşu gereği üst ve alt olarak adlandırmak gerekir. Oysa mide dolu olduğunda ön duvar "üst", arka duvar da "alt" duvar olmak üzere durum değiştirir. Bu nedenle midenin bu iki durumunu da tanımlayan şu terimler daha uygundur: "ön-üst duvar" ve "arka-alt duvar".



Midenin iç yüzü incelendiğinde, mide duvarlarının mide boşluğuna doğru çok sayıda kıvrımlar biçiminde çıkıntılar yaptığı görülür. Pilor deliğinin çevresinin de pilor kanalının duvarından kaynaklanan bir çıkıntıyla kapandığı görülür. Bu çıkıntı midenin "pilor sfinkteri"ne bağlıdır. Pilor sfinkteri midenin bu bölgesinde kasların kalınlaşarak oluşturdukları bir büzgendir.



DUODENUM (ONİKİPARMAK BAĞIRSAĞI): İncebağırsağın toplam uzunluğu 6-7 m kadardır, ancak bu uzunluğun ilk 25 cm ‘lik bölümü duodenuma aittir. Buna göre duodenum, incebağırsağın en kısa bölümünü oluşturmaktadır. Duodenumun "mezenter"i yoktur ve kısmen peritonla örtülüdür. Duodenum mideyle jejunum arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır. Genel olarak C harfine benzetebileceğimiz duodenum, pankreas başını çevrelemektedir. Karın ön duvarında göbekten geçen yatay tasarımsal bir çizgi çizdiğimizde, duodenum bu çizginin üstündeki bölgede kalır.



Duodenum üç dirsek yapmaktadır. Bunlardan birincisine "üst fleksura", ikincisine "alt fleksura", üçüncüsüne de "dudenojejunal fleksura" denir. Bu dirsekler aracılığıyla duodenum, kabaca Cye benzeyen bir biçim kazanmaktadır. Dirsekler göz önüne alındığında, duodenum başlıca dört bölüme ayrılır. Yaklaşık 5 cm uzunluğunda olan ilk bölüm, "pilor deliği" ile "üst fleksura" arasında uzanmakta ve "üst bölüm" adını almaktadır. Üst bölümün ön yüzü peritonla örtülüyken, arka yüzü peritonsuzdur. "Üst fleksura" bölgesinde, safra kesesi boynu ile duodenum birbiriyle komşudurlar. Duodenumun üst bölümünün ön yüzü karaciğer ve safra kesesiyle komşuluk yapmaktadır. Üst bölümün arka yüzü de "vena porta", "ana safra kanalı/koledok" ve "pankreas" ile komşudur. Duodenumun ikinci bölümüne "inen bölüm" denir. 8-10 cm boyunda olan bu bölüm, üst ve alt fleksuralar arasında uzanmaktadır. İnen bölüm önde karaciğer ve transvers kolonla komşudur. Arka yüzü de sağ böbrek ve vena kava inferiorla komşudur. Ana safra kanalıyla pankreas kanalı, duodenumun inen bölümünün iç yan tarafındaki duvarına eğik bir gidişle ayrı ayrı girdikten sonra, bir süre duvarın içinde yol alırlar. Daha sonra birbirleriyle birleşerek tek bir kanal oluştururlar.