Şizofreni

[Bluesky24]

Şizofreni[/b]



Şizofreni sağlık sorunları arasında en ön sıralarda yer alan hastalıklardandır. Dünya nüfusunun yaklaşık %1ini etkilediği ve hastalık belirtilerinin değişik derecelerde yaşamboyu sürdüğü düşünüldüğünde sorunun önemi tüm berraklığı ile ortaya çıkar. Şizofreninin trajik doğası kişileri en üretken çağlarında yakalamasıdır. Hastaların sosyal, mesleki, aile-içi ilişkilerini son derece olumsuz biçimde etkilemesi şizofreniyi toplumsal ve ekonomik açıdan bedeli en ağır hastalıklar arasına sokmaktadır.



Şizofrenide Sıklık ve Yaygınlık: Çalışmalar toplumda her 100 kişiden 1inin şizofreniye tutulacağını göstermektedir. Hastalığın en sık ortaya çıktığı yaş dönemleri erkekler için 15-25, kadınlar için 25-35tir. Şizofreni çocuklarda ve ileri yaşlarda ortaya çıkabilmekteyse de 10 yaşından önce ve 50 yaşından sonra şizofreni başlangıcı son derece seyrektir. Hastalık dünya yüzünde tüm coğrafi bölgelerde, tüm sosyokültürel gelişmişlik düzeylerinde yaklaşık aynı sıklıklarda gözlenmektedir.



Şizofreninin Oluş Nedenleri: Şizofreninin ortaya konabilmiş, tek bir oluş nedeninden söz edebilmek mümkün değildir. Günümüzde düşünülen, şizofreninin pek çok etkenden köken alan, bir hastalıklar kümesi olduğudur. Gerçekten de, yüzlerce şizofreni hastası ele alındığında bile birbirine tıpatıp benzediği söylenebilecek iki-üç tanesini tespit etmek bile çok güçtür. Hastalığın oluş nedenleri arasında çeşitli etkenler ön plana çıkmış durumdadır: Ailesel yatkınlık yani kalıtım, annenin gebelik sırasında maruz kalmış olabileceği enfeksiyonlar ya da zehirlenmeler, doğum sırasında ortaya çıkmış olabilecek zedelenmeler ya da bebeğin oksijensiz kalmış olması, erken çocukluk döneminde çocuğun yetiştirilmesindeki olumsuz ana-baba tutumları, ileri dönemlerdeki olumsuz sosyal koşullar ya da zedeleyici yaşam olayları en çok dikkate alınan oluş nedenleri arasındadır. Tüm bu etkenlerden bir veya daha fazlasının ortak etkileşiminin kişiyi şizofreniye yatkın bir birey haline getirdiği ve bu yatkınlığın doğumdan itibaren taşındığı düşünülmektedir. Kalıtımı ele aldığımızda son derece çarpıcı gerçeklerle karşılaşırız. Normalde toplumda şizofreniye yakalanma riski %1 iken, bu oran anababasından biri şizofren olan çocukta 12 kat; hem annesi, hem babası şizofren olan çocukta ise 40 kat artmaktadır. Şizofrenisi olan bireylerin birinci derece akrabalarında şizofreni gelişme olasılığı normal topluma oranla 8 ila 10 kat daha fazladır. Tüm risk faktörleri bulunsa ve şizofreniye yatkınlık doğumdan itibaren taşınsa da bir grup kişide şizofreni yaşamboyu belirti vermeden gizli kalabilmektedir. Ancak önemli bir grupta da evlenme, askere gitme, işten ayrılma, çok sevilen bir yakının ölümü vb. gibi sarsıcı bir yaşam olayını takiben hastalık tüm belirtileri ile ortaya çıkabilmektedir. Bu durumu zaten dolu olan bardağın son birkaç damlanın eklenmesi ile taşması olarak düşünebiliriz.



Hastalığın Ortaya Çıkışı: Şizofreni sinsi, yavaş seyirli bir şekilde gelişebilmekte ya da ani, son derce gürültülü bir şekilde ortaya çıkabilmektedir. Sinsi seyirde hastanın aylar, yıllar içinde gitgide içe-kapandığı, çevresine karşı ilgisinin azaldığı, metafizik gibi tek yönlü uğraşlara daldığı, gittikçe daha az yıkandığı, temizliğine, kişisel bakımına özensiz hale geldiği, odasından hiç çıkmamaya başladığı, adeta insan ilişkilerinden kaçar hale geldiği, pek az konuştuğu, duygusal olarak soğuklaştığı ifade edilir. Ani, gürültülü başlayan şekilde ise birdenbire ortaya çıkan çılgınca, dağınık davranışlar; saçmasapan konuşmalar; cümlelerde konu bütünlüğünün sağlanamaması; tuhaf giyim tarzı; bir anda öfkelenip bağırıp çağırma ya da nadiren de olsa saldırgan olabilme ya da kendine zarar verme gibi özellikler izlenir. Yavaş, sinsi başlayan şizofreni genellikle ergenlik çağında ortaya çıkar. Bu hastalar hastalık öncesi dönemlerinde genellikle sessiz ve edilgen, az arkadaşı olan, hayallere dalmayı seven, içedönük çocuklar olarak tanımlanırlar. Ergenlik ve erken erişkinlik dönemlerinde ise içine kapanık, toplumdan uzak yaşayan, acayip ve alışılagelmişin dışında davranışlar gösteren, sözlü iletişimde yetersizlikler gösteren, pek kendiliğinden davranmayan, duygusal iniş çıkışlarında kısıtlılıklar gösteren kişiler olarak bilinirler.



Belirtiler: Şizofreni belirtilerini temel olarak iki grupta toplamak mümkündür. Bunlar pozitif ve negatif belirti gruplarıdır. Pozitif belirtiler normal, sağlıklı bir bireyde bulunmaması gereken, ancak şizofren bir hastada izlenen belirtilerdir. Bunların başında sanrı ya da hezeyan denen gerçekle bağdaşmayan, ancak mantıklı çaba ile değiştirilemeyen yanlış inanışlar gelir. Başkaları tarafından takip edildiği, kendisine zarar verileceği, televizyondan ya da radyodan mesajlar aldığı, hiç kimsede olmayan üstün niteliklere sahip olduğu, peygamberlik görevi üstlendiği, iç organlarının çürüdüğü, güneşin doğmasına ve batmasına neden oldukları gibi inanışlar sanrılara örnektir. Yine pozitif belirtiler arasında hallüsinasyon adı verilen ortada hiçbir uyaran yokken sesler duyma, görüntüler görme, kokular hissetme gibi yaşantılar sayılabilir. Acayip davranışlar, tuhaf el ve yüz hareketleri, konuşurken anlam bütünlüğünü sağlayamama ve saçmasapan konuşma, tümüyle hareketsiz biçimde saatler boyu donakalma, ifade ettikleri konularla tümüyle zıt bir şekilde duygulanma örnekleri gösterme diğer pozitif belirtiler arsında sayılabilir. Son derece üzüntü veren bir olayı anlatırken gülme ya da sebepsiz yere ağlayıp ağıtlar yakma uygunsuz duygulanım adı verilen bu duruma örnektir. Şizofren bir kişi ile karşılaşan kişi onun duygu ve düşüncelerini anlamakta güçlük çektiğini, onun düşünce yapısını yadırgadığını hissedebilir. Negatif belirtiler ise normal, sağlıklı bir bireyde bulunması beklenen, ancak şizofren hastada hastalığın doğası gereği eksik kalan özelliklerdir. Şizofren hastaların pekçoğu adeta dış dünyaya kapılarını kapatmış gibidirler; kendi iç dünyalarında çok fazla arkadaşlık kurmadan yaşama eğilimi gösterebilirler. Toplumsal olaylara dikkatleri genelde azalmıştır. Kişisel bakımlarına özenleri azalmış olabilir; örneğin pek az yıkanabilir, giysilerini son derece seyrek değiştirebilir, saç-sakal traşlarına özensiz olabilirler. Bir eylemi başlatma, onu sürdürme ve sonuçlandırma, dikkatini bir konu üzerinde odaklama, enerjik hissetme, hayattan zevk alma, başka insanlara yakınlık duyabilme, yeni dostluklar kurabilme konularında yetersiz kaldıkları çoğu zaman gözlenebilir. Tüm bu olumsuz özellikler işlerini, evliliklerini, sosyal yaşantılarını olması gerektiği biçimde sürdürmelerine engel olabilir. Şizofren hastaların hayatlarındaki yuva kuramama, boşanma, işten ayrılmak zorunda kalma gibi olaylar onları ekonomik ve sosyal açıdan daha kötü pozisyonlara sürükleyebilir. Şizofren hastaların ortalama ömürleri normal nüfusa göre 10 yıl kadar daha azdır; işsizlik, evsizlik, alkol-made kullanma oranları yüksektir. Hayatının herhangi bir döneminde ciddi depresyon yaşama riski şizofren bir hasta için %70 gibi son derece yüksek bir orandadır. Şizofren hastaların yaklaşık yarısı hayatlarının herhangi bir döneminde r girişiminde bulunurlar ve ne yazık ki yaklaşık 10 hastadan biri r sonucu kaybedilir. Şizofreninin bu son derece ağır ve trajik doğası hastalığa olabilecek en kısa sürede tanı konmasını ve sorunun en etkin biçimde tedavisini gerektirir.



Tedavi ve Sonuçlar: Grup olarak "antipsikotik" adı verilen şizofreni ilaçlarından ilki 1950 yılında geliştirilmiştir ve bu durum şizofreni tedavisine devrim getirmiştir. Son yıllarda çok daha etkin, yan etkileri çok daha az olan yeni antipsikotik ilaçların sentezi mümkün olmuştur. Tüm antipsikotik ilaçlar "nörotransmitter" adı verilen beyin hormonlarında iyileştirici düzenlemeleri yaparak şizofreninin hem negatif hem de pozitif belirtilerini ortadan kaldırabilmektedirler. Şizofrenide ilaç tedavileri psikoterapi adı verilen sözlü tedaviler ile bütünleştirildiğinde en olumlu sonuçları almak olasıdır. Hastaların üçte birinde hastalık hiçbir belirti kalmadan iyileşebilmektedir, büyük bir grup zaman zaman hafif zorlanmalarla birlikte aile-iş-meslek-yaşantısını başarı ile sürdürebilmektedir. Şanssız olan %10luk grupta ise gittikçe bozulma ve hastalığın süreklilik kazanması söz konusu olabilmektedir. Hastayı olduğu gibi kabul edebilen, sorunlarını anlayış ve hoşgörü ile karşılayan, ondan beklentilerini aşağı çekebilen, aşırı eleştirici ya da özgürlüğünü kısıtlayıcı derecede koruyucu-kollayıcı-müdahaleci olmayan aile yapısı şizofreni tedavisinde hekimin en büyük yardımcısıdır.



Dr. Serhat İPEKÇİ - Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı - Burdur Devlet Hastanesi