Gelişmede Meydana Gelen Anormallikler

[Bluesky24]

Gelişmede Meydana Gelen Anormallikler[/b]



Bilişsel ve sosyal yeterliliğin gelişimi ile ilgili anormallikleri ele alırken, yeterliliği, genellikle bir çocuğun performans düzeyinin aynı yaşta çok sayıda çocuğun performansının değerlendirilmesi ile elde edilen normlarla karşılaştırılması olarak tanımlamak gerekir. Yeterlilik ile ilgili diğer standartlar da çocuğun performans düzeyinin erişkin normlarıyla karşılaştırılması ve çocuğun şimdiki becerilerinin belirlenmiş bir işin yapılması veya özel bir aktivitede bulunabilmesi için gerekli olan beceriler ile karşılaştırılmasını içermektedir.



Gelişimsel yeterliliğin ölçülmesi zeka ölçümünde kullanılan kavramlara dayanır. Zekayı belirleyen faktörlerden kalıtım ve çevreden hangisinin daha etkili olduğu konusunda tartışmalar devam ettiği halde yeterliliğin değerlendirilmesi böyle bir tartışmaya girmeden daha kolay yapılabilir. Beceri değerlendirilmesi şu varsayımlara dayanır: 1) çocuklar büyüdükçe daha karmaşık ve zor işleri yerine getirebilirler 2) birbirlerine yakın yaştaki çocuklar değerlendirildiğinde, bir yaştan öteki yaşa geçişte görülen gelişmeler arasında bir benzerlik vardır. Bir çocuğun nedensel düşünme, soyut düşünme, yargılama ve planlama gibi çeşitli beceriler gerektiren işlerde performansını değerlendirerek ve aynı yaştaki diğer çocuklarla karşılaştırarak okul performansını tahmin etmek genellikle mümkün olur. Bu tür değerlendirmeler zeka bölümü çalışmalarının temelimi oluşturur. Ayrıca sosyal davranışlarla ilgili olarak da ipuçları verebilir.



Zeka ölçümleri bazı özellikleri olan genel yeterlilik ölçümleri olarak düşünülebilir. Bu özellikler bir çocuğun herhangi bir çevrede karşılaştığı sistematik olmayan ancak belli bir kültür için kabaca aynı düzeyde olan öğrenme olanakları karşısında ne öğrendiğini belirleyebilmeyi hedefler. Böyle bir çevreye karşı karşıya gelmemesinin genişliğini, derinliğini, çeşitliliğini ve çocuğun bu karşılaşmalardan yarar sağlaması için gerekli yeteneği sınırlayan herhangi bir şey çocuğun belli bir zaman diliminde başarabileceği öğrenmeye sınırlama getirilir. Çevre ile sistematik biçimde karşı karşıya gelmeyi sağlayacak ya da karşılaşmanın genişliğini, çeşitliliğini veya derinliğini arttıracak herhangi bir şey potansiyel olarak öğrenmeyi de arttıracaktır.



Hem biyolojik, hem de psikolojik faktörler, çocuğun genel deneyimlerinin büyüme ve gelişme etkisini arttırabilir ya da engelleyebilir. Çocuğun genel gelişimsel veya zihinsel durumunun diğer çocuklarla karşılaştırılarak değerlendirilmesi çocuğun performansının kaynağını aydınlatmaya yetmez. Bu nedenle, bir zeka testinin çocuğun her zamanki durumunu yansıtıp yansıtmadığını anlamaya çalışmakta yarar vardır. Bu arada, düşük bir puan elde edilmişse bu durumu açıklayacak başka bir bilginin olup olmadığını da anlamaya çalışmak gerekir. Genellikle standart zeka testinin geliştirildiği kültürden olmayan çocuklarda geçmiş yaşantı farklılıkları düşük puan alınmasına yol açar. Ancak bu tür açıklamalar, zeka testlerinden elde edilen gelecekle ilgili tahmin değerlerini değiştirmez.



Özgül bilişsel yeterliliğin gelişmesi ile ilgili olarak tanımlanan çeşitli gecikme ve eksiklikler vardır. Bunların genel yeterlilikteki eksikliklerle ilgili olabilir veya olmayabilir. Bunların en önemlileri okuma, yazma ve aritmetik gibi temel akademik becerileri kazanmaktaki başarısızlıklarla yakından ilgilidir. Yeterliliklerle ilgili özgül ölçümler genellikle sistematik yönergelerin verdiği alanlardaki(müzik dersi, aritmetik dersi gibi) başarı ölçümlerinden elde edilir. Yine bu özgül alanlarda da biyolojik ve psikososyal faktörler (örneğin "müzik yeteneği" veya "matematik yeteneği") beceri geliştirmesini arttırabilir yada gelişmeyi engelleyebilir. Özgül alanlardaki başarı durumunun göreceli ölçümleri zeka ölçümleri ile paralellik, çocuğun beklenen başarı düzeyleri arasındaki fark da gelişmeyle ilgili sorunları olan çocukların ayırıcı tanısında anahtar rol oynar.



Geleneksel olarak gelişimin sosyal ve duygusal yönlerden değerlendirilmesi yeterliliğinin ayrı bir boyutu olarak kavramlaştırılmamıştır. Ancak giderek daha açık bir şekilde farkedilmemektedir ki sosyal ve duygusal gelişmenin bazı yönlerini değerlendirebilmek için sosyal yeterlilik kavramı son derece önemlidir. Bu durum özellikle davranış ve sosyal etkileşim açılarından doğrudur. Bunun empati, dikkatini başka bir konuya çevirebilme yeteneği, aktivite düzeyi ve saldırganlık gibi örneklerini yaşla birlikte düzenli bir şekilde gelişen ve geleneksel anlamda bilişsel gelişme diye tanımlanan bazı durumlardan vermek mümkündür.



BİLİŞSEL ve SOSYAL YETERLİLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE GENEL PRENSİPLER…



Gelişimsel değerlendirme sırasında göz önünde bulundurulması gereken veriler şunlardır: 1) Genel ve özel alanlarda çocuğun bilişsel ve sosyal yeterliliğin düzeyini gösterecek veriler. 2) Etyolojik tanı koymaya yarayacak veriler. 3) ele alma konusunda plan yapmaya yarayacak veriler. Genellikle toplanacak veriler ele alma ile ilgili planları çeşitli disiplinlerden oluşan bir ekip yapar. Bu en uygun ve en etkin yoludur. Ekipte çocuk ekimine ek olarak genellikle psikolog, bir sosyal çalışmacı, bir eğitim uzmanı ve birde konuşma ve dil uzmanı bulunur. Ayrıca sıklıkla hemşirelik, fizik tedavi, uğraşı tedavisi, oftalmoloji, odyoloji, beslenme, diş hekimliği gibi konuların uzmanlarından da yardım alınır. Böyle organize bir ekip söz konusu değilse temel sağlık hizmeti veren hekim, benzer bir sonucu değişik alanların uzmanlarından konsültasyon isteyerek sağlanabilir. Ayrıca okul personeli gibi başka kaynakları da devreye sokabilir. Temel sağlık hizmeti veren hekim başka kaynaklardan pek fazla yararlanmadan da ilk değerlendirmede gerekli olan bilgileri toplayabilir. Aşağıda diğer uzmanlardan sınırlı yardım gelmesi ya da bu desteğin hiç olmaması durumunda temel sağlık hizmeti veren hekimin yararlanabileceği anket ve tarama testleri hakkında bilgi verilmektedir.



Öykü



A. Tıbbi Öykü : Tıbbi öykü çocuğun merkezi sinir sisteminde hasar yapma olasılığı bulunan hamilelik (Doğumun başlaması ve sonlanması) dönemlerinde odaklanmalıdır. Örneğin hamilelik sırasında ilaç yada ışın alma durumu; yeni doğan döneminde enfeksiyon, asfiksi ve yüksek bilirubin düzeyi olması gibi. Daha sonra ortaya çıkabilecek, merkezi sinir sistemi hasarı yada yaralanması, gelişme geriliği yada kronolojik hastalık, hastaneye yatırılma veya kötü muamele gibi olaylar da çocuğun okul çağındaki performansını önemli ölçüde etkileyebilir. Yeni doğan dönemine ait kayıtlar genellikle önemli bir bilgi kaynağı oluşturur. Çünkü bu kayıtlarda ana babanın unuttuğu ya da hiç haberdar olmadığı bilgileri bulmak mümkün olabilir. Ayrıca son zamanlarda yapılan çalışmalarda doğum belgelerindeki bilgilerden ailelerin psikososyal yapıları hakkında bilgi edinmeye, böylece ileride gelişme ile ilgili karşılaşılabilecek hakkında risk değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmaktadır.



B. Gelişimsel Öykü: Gelişimsel öyküde çocukluk çağının belli kilometre taşlarının geçildiği yaşlar özellikle de konuşma ve dil gelişimi ile ilgili yaşlar hakkında bilgi edinilmesi gerekir. 18 aydan önce "anne", "baba", "bay bay" gibi sözcükler dışında anlamlı bir söz söyleyememe ve 24 aydan önce kısa cümlelerle konuşamama halinin, özgül öğrenme bozukluğu ile birlikte olduğu gibi genel anlamda yavaş öğrenme ve zihinsel özürlü olma ile birlikte görüldüğü bildirilmektedir. Özellikle zihinsel özürlü değerlendirilmesinde olmak üzere motor becerilerini de gelişmesi de önemlidir. Fakat serebral palsi ve nöromukuler hastalık gibi durumlarda da motor gelişmede gelişme veya sapma olabilir. Çocuğun uyku düzeni, aşırı ağlama ve aşırı hareketlilik gibi mizaç sorunları ve daha genel sorunları hakkında bilgi edinmek de yararlı olacaktır.



C. Aile Öyküsü: Çocuk hakkında alınan bilgilere ailenin diğer breylerinde merkezi sinir sistemi hastalığı, zihinsel özürlülük hali, epilepsi, okul sorunu ya da özgül öğrenme bozukluğu gibi durumlar olup olmadığı da eklenmelidir. Annenin ayrıntılı biçimde alınmış hamilelik öyküsü, varsa ölü doğum, ölüm ve diğer sorunlar hakkında bilgide yararlı olabilecektir.



D. Eğitim ve Öğrenme Öyküsü: Okul öncesi çağı çocuğu hakkında rastgele bir ortamda karşılaştıklarından neler öğrenilebildiği konusunda alınan bilgi son derece değerli olabilir. Eğer çocuğun devam ettiği bir okul öncesi eğitim varsa bu okul öncesi program hakkında, çocuğun diğer çocuklarla ve öğretmenle olan ilişkiler hakkında bilgi edinilmesi gerekir. Genellikle öğretmenler çocuğun performansı ve okul çevresindeki davranışları hakkında çok iyi bilgi verebilirler. Bu tür değerlendirmeler, daha sonraki devrelerle ilgili olarak testlerden elde edilebilecek tahminler düzeyinde bilgi verebilir. Bu değerlendirme okul öncesi dönem için bile geçerlidir.



Çocuk okul yaşına geldikten sonra eğitimle ilgili alınacak öyküde derslerden alınan notlara, eğitim konusunda yapılan özel değerlendirme ve sıralamalara, akademik performansla ilgili diğer ayrıntılarla başka program aktivitelerine katılma durumuna mutlaka yer verilmelidir. Bu bilgilerin alınabileceği bir psikolog yada bir eğitim uzmanı bulunmuyorsa temel ağırlık hizmeti veren hekimin bu bilgileri elde etmek üzere doğrudan okul personeli ile bağlantı kurulması gerekir. Çocuğun okul çevresindeki performansı ve davranışları hakkında sağlıklı bilgi almak için okul hemşiresi, öğretmeni, sosyal çalışmacı ya da diğer ilgilere telefonla olsun görüşebilmek gerekir. Öğretmenlerden alınacak belli öğrenme sorunlarına yönelik anketleri de içeren yazılı raporlar oldukça önemli ipuçları verebilir.



E. Psikososyal Öykü: Aile sorunları ve ana baba özellikleri genellikle çocuğun bilişsel ve sosyal yeterliliğin gelişiminde etkili olur. Ayrıca alışılmışın dışında çıkan davranışların görülmesinde de etkili olmaları söz konusudur. Genellikle öfkeli, reddedici,ileri derece otoriter ana babaların çocukları en fazla etkilenirler. Bu çocuklar 1 yaş dolayında oldukça fazla başarılı görünseler de 4 yaş dolayında giderek artan bir gerileme gözlenebilir. Oldukça otoriter tutum içindeki ana babanın eğittiği çocuklar sıklıkla daha iyi görünür. Ancak bu ana baba katı bir otorite uygulamayıp kesin bir tavırla ve vermek istedikleri mesajları açık bir biçimde ifade ederek yol gösterirler ve kurallar koyarlarsa çocukta yaşla orantılı bir şekilde artan bir yeterlilik gelişmesi görülür. Bakım ve terbiye konusunda fazla ilgili olmayan, çocuğuna yeterli yakınlığı göstermeyen, ceza verme konusunda aşırı gevşek ya da ileri derecede sert olan veya çocuklarına uygun denetimi vermeyen ana babaların çocuklarında erken dönemlerde saldırgan davranışlar görülebilir ve bu davranışların adölesans ve yetişkinlik dönemine de uzanması söz konusu olabilir.