Şehirler ve kentler

[Bluesky24]

Kongreye konuşmacı olarak davet edilen Arkeoloji profesörünü karşılama ve mihmandarlık görevi bana verilmişti. Ankara'dan geliyordu. Havaalanında karşıladığımda ilk sözü saatini gösterip özellikle erken geldim, zamanımız varken Emirgan'da kahvaltı yapmak istiyorum oldu.







Emirgan Çınaraltı sakin sabahlarından birindeydi. Bizimki buraya her ne kadar Çınaraltı deseler de biz ıhlamur ağacının altına oturalım diyerek köşeye yöneldi. Çay bahçesindeki ağaçlardan birinin ıhlamur ağacı olduğunu o güne kadar fark etmediğimi düşündüm. Boğazın esintisi ile ıhlamur çiçeklerinin kokusu duyuluyordu. Arkeoloji profesörü gelen kahvaltıyı atıştırırken bir yandan da konuşma metnine göz atıyordu. Bir ara notlarından kafasını kaldırıp boğaza, geçen küçük teknelere baktı.







- Hey gidi İstanbul. Şehir dedin böyle olur. Ankara'dan gelince insan daha iyi anlıyor.







- Bence biraz haksızlık ediyorsunuz. Ankara da sonuçta başkent değil mi?







- Evet, Ankara bir kent, hatta başkent ama şehir değil.







Şaşırdığımı görünce açıklama gereksinimi duydu.







- İnsanların önce köyler kurduğunu, bunların büyüyerek kasaba ve şehirlere dönüştüğünü düşünüyoruz. Halbuki arkeolojik olarak bu doğru değil. Bazı yerler başlangıcından itibaren şehir olarak kuruluyor. Örneğin Çatalhöyük, Troia, Efes şehir olarak kurulmuştur. İstanbul da başlangıcından itibaren çevresinde köyleri olan kocaman bir şehirdir.







- Peki ya Ankara?







- Ankara kasabadan kente dönüşmüştür. Bu nedenle her daim kasaba kültürünü barındırır ve onu yansıtır. Planlı kentleşme mantığı ile modern şehircilik örneğidir ama şehrin rasgeleliğini barındırmaz. Her şey planlı ve programlıdır, Ankara'da.







- Böylesi daha iyi değil mi?







- Kimine göre öyle ama bana göre değil. Mısır çarşısına, Tahtakale'ye özelliğini veren kahveci, kunduracı, aktar ve düğmecinin bir arada olmasıdır. Planlı kentleşmede meslek grupları ayrı yerlerde toplanmıştır. Halbuki tarih boyunca şehirler farklılıkları bir arada bulundurarak var olmuş, zenginleşmiştir.







- Yani şehir ve kent farklı kavramlar, öyle mi?







- Kesinlikle. Şehir farklılıkların, rastlantısallığın bir aradalığıdır. Kendine özgü canlılığı, hoşgörüsü vardır. Kentler ise insanoğlunun kurgusudur, yapaydır. Bu yüzden şehrin canlılığını bulamazsın, kentlerde.







Kahvaltıyı bitirmiş, kahvelerimizi sipariş etmiştik. Garson masamızı toplarken bir süre daha hayranlıkla boğaza baktı. Ama Ankara ve benzeri kentler büyüyor ve büyümeye devam ediyor diyerek üsteledim. Gülümsedi;







- Olabilir. Şehirler şehir olarak kentler kent olarak büyür. İstanbul'un yeni yerleşim yerleri Bahçeşehir, Ataşehir diye adlandırılırken Ankara'da bunların karşılığı olarak Bilkent'in Batıkent'in olması rastlantı mı sanıyorsun?







Kahvesini yudumlayıp sürdürdü sözlerini.







- Ankara'da böyle bir çay bahçesine sabah 08.00 de gidersen neredeyse tek tip giyinmiş memurları, 10.00 da gidersen esnaf grubunu, 12.00 den sonra gidersen üniversite öğrencilerini görürsün. Halbuki oturduğumuz çay bahçesinde günün her saati her türden insanı görebilirsin. Şehri şehir yapan da bu rastlantısallıktır. Dahası kentlerde altında oturmak için böyle ıhlamur ağacını da zor bulursun. Polen yüzünden çiçek açan ağaç dikimi yasaktır, modern kentleşme kültüründe.







- Peki ama canlılığını yitiren şehir yok mu? Sanırım tarihte böyle örnekler de var.







- Var elbet. Küçülüp köy haline gelemez ki, şehir. Özündeki farklılıkları elemeye, kendini saflaştırmaya çalışınca başlıyor şehirlerin çöküşü. Tek tip insana ulaşınca da canlılığını yitiriyor. Tarih bunu bize gösteriyor ama yine de içindeki farklıları, ötekileri arayıp elemekten uzak duramıyor insanoğlu.







Masamızın ucuna konan serçeye baktık bir süre. Kalan ekmeği ufalayıp önüne attık. Diğerleri de geldi. Bir süre daha konuşmadan bakındı boğaza ve martılara. Sonra eliyle boğazı gösterip;







- Ama İstanbul gibi bazı şehirler var ki; her daim yaşıyor.insanların tek tip yapılmasına direnip başka insanlarla da olsa canlılığını, farklılığını ve hoşgörüsünü sürdürebiliyor. Uygarlıklar yok oluyor, şehir yine canlı kalabiliyor. O yüzden biraz erken gelip kahvaltımı bu görkemli şehre bakarak yapmak istedim.







Kahvelerimizi bitirip eşyalarımızı topladık. Boğazdan gelen esinti onca çınar ağacının arasında ıhlamur çiçeklerinin kokusunu hissettirdi, yine. Notlarını toplayıp çantasına yerleştirdi. Yol boyunca konuşmadan boğazı ve şehri izledi. Kongre mekanına vardığımızda keyifli kahvaltı ve sohbet için teşekkür edip ağır adımlarla dinleyicilerin arasına karıştı.







Dr. Mehmet Uhri



mehmetuhri