Gölgeyi paylaşmak
 

Sıcağın giderek daha çok hissedildiği o bahar sabahı Mardin bakırcılar çarşısında birbirinin üstüne yığılmış gibi duran taş evleri ve çarşının çalışanlarını fotoğraflıyordum.







Yamaca sıralı evlerin iç içe girmiş halleri insanların yan yana bile zor geçebildiği daracık sokakları ve taşa işlenmiş hayatları ile sanki tarihin donduğu bir yerdi, Mardin.







Girdiğim bakırcı dükkanında kenarda keski ile bakır işleyen delikanlının yanı sıra iki kişi daha vardı. İkram edilen hayli acı çayla başlayan muhabbette yaşlı olanın dükkan sahibi daha genç olanın ise yörede restorasyonlar için bulunan mimar olduğunu öğrenecektim.







Dükkan sahibi Diyarbakır ve Antep ile anılan bakırcılıkta Mardin'in de hatırı sayılır yeri olduğu iddiasındaydı. Nereden geldiğimi, ne aradığımı sordular.







Dükkanın vitrininde işlenmiş bakırların yanı sıra kenarda havan, ütü ve şamdan gibi antika ev eşyalarının olduğunu fark edip incelemeye başladım. Duvara asılı duran ve üzerinde yazılar olan antika görünümlü bronz çanağı gösterip ne olduğunu, üzerindeki yazıların anlamını sordum.







Bilmiyor olmama hayret etmiş gibi baktılar. Bakır işleyen delikanlı bıyık altında gülümsedi. Mimar olan yine sesini çıkarmadı. Dükkan sahibi çanağın dua tası olduğunu. Üzerinde yazılı her dilden dualar ile içine konan suyu şifalı yaptığına inanıldığını anlattı.







Yeni doğan bebeklerin göbeği düştükten sonra il kez bu tas ile yıkandığını, sünnet öncesinde ve hastalandığı zamanlarda da çocuklara bu tastan su içirildiğinden söz etti.







O ana kadar pek sesi çıkmayan mimar söze girerek tasın üzerinde hem Arapça hem Ermenice hem Süryanice dualar yazılı olduğunu konu komşu herkesin aynı tası benzer amaçlarla kullandığına dikkat çekti. Eliyle sokağı ve geçen insanları gösterip Mardin böyle bir yer.







Hangi dinden milletten olursa olsun insanlar gölgeyi paylaştıkları gibi dualarını, yemeklerini kısaca hayatlarını paylaşmışlar bu topraklarda dedi. Daha sonra bölgede koruma altına alınan Mardin evlerinin restorasyonu nedeniyle bir süredir mimar olarak görev yaptığını, bölgeyi ve insanını tanıdıkça hayranlığının her geçen gün arttığından söz etti.







Mardin evlerinin mimari özelliğini sorunca her şeyin paylaşma kültürü üzerine kurulu olduğu özel bir mimarinden söz edilebileceğini, yamaca ve biri birine yaslanan taş evler ile iç içe yaşam tarzının mimariye renk kattığını, özenli taş işçiliğinin de cabası olduğunu anlattı.







Bu arada çaylar tazelenmişti. Az önce içtiğim çayın acılığı dilimi kavurmuşken ikincinin elime tutuşturulmasını engelleyememiştim. Bir elimde çay diğer elimde dua tası şaşkın bakınırken bizim mimar heyecanla sürdürdü konuşmasını;







-Buralarda alıştığın bildiğin şehir mimarisini hiç arama, bulamazsın. Burada evler aynı arsayı paylaşarak iç içe kat kat yükseliyor. Bazılarının duvarları bile ortak. Evlerin altlarından Abbara denen sokaklar geçiyor. Öyle iç içe yaşıyorlar ki tapusal mülkiyeti hiçbir zaman çözemezsin. Hayat paylaşma üzerine kurulu Mardin'de. Öyle de anlamlı ki, gölgeyi bile paylaşıyorlar.







-Gölgeyi paylaşmak bu kadar önemli mi?







-Burada önemli. Mimaride temel amaç tasarladığın yapı ile ışığı hapsetmektir. Gün ışığını içeriye alarak ona zarar vermeden kendi hayatının parçası yapmaktır hüner. Mimarlığı bize böyle öğrettiler. Ama güneşin yakıp kavurduğu kışların ise hayli soğuk olduğu bu kıraç topraklarda insanlar güneşe karşı gölgeyi kullanmayı tercih etmişler.







Binaları dışarının sıcağından ve soğuğundan koruyabilmek için gölge mekanlar oluşturmuşlar. Evleri iç içe inşa ederek biri birini gölgelemeyi başardıkları gibi derin ve dar pencereler, eyvanların ve avluların çokluğu dahası ışık alan cephelerin girintili çıkıntılı taş işlemesi ile süslenmesi hep gölgeyi yakalamak, gölgenin yalıtkanlığı ile mekanı yaşanır kılmak için tasarlanmış.







-Yani?







-Mardin'de bölgenin kurak çöl iklimini, ağacın az olması nedeniyle inşaat malzemesi olarak taşın kullanılmasını ve dahası her dinden milletten insanların bir aradalığını mimaride görebilirsin. Öyle bir şehir ki, gölgeyi paylaşma ile başlayan hayatlar farklı kültürlerin, millet ve dinlerin bir arada yaşamasını da normalleştirmiş sanki. Şu elinde tuttuğun dua tasının üzerinde kaç dilden kaç dinden duanın yazılı olduğunu görünce daha iyi anlıyor insan. Herkes aynı şeyi dileyerek kendi dilinden dininden dualarla kullanmış bu tası.







Araya giren bakırcı ustası o tasın hala kullanılmakta olduğunu daha geçenlerde ateşlenen komşu çocuğu için ödünç aldıklarından söz etti. Tasın satılık olmadığını belirtip alıp duvardaki yerine astı.







Çay için teşekkür edip yanlarından ayrıldım. Gün ilerlemiş, güneş yükselmiş çarşı biraz daha kalabalıklaşmıştı. Bakırcılar çarşısının dövülen bakırdan çıkan seslerini arkamda bırakarak bol gölgeli dar sokaklara yöneldim. Sıcak giderek daha çok hissediliyordu.







Dr. Mehmet Uhri



mehmetuhri