Sosyal fobi ile mücadele

[Bluesky24]

Sosyal

fobisi olan kişiler hata yapma, gülünç duruma düşme ya da kendilerine

yakışmayacaklarını düşündükleri davranışları yapma korkusu içindedir.

Sosyal fobi ile mücadeleden, faaliyetlerde arka plana itilmiş olmaktan,

dostça olmayan bir şekilde kendilerine davranılmasından, aptalca

görünmekten, kontrolü kaybetmekten, panik yaşamaktan, ne söyleyeceğini

bilememekten ve bir de bunlara eşlik eden birçok fiziki belirtileri

yaşamaktan korkmaktadır.Bu fiziki belirtileri; ellerde terleme ve

titreme, yüz kızarması, ses kısılması ve titremesi, kaslarda gerginlik,

çarpıntı ve göğüste sıkışma hissi, sıcak ve soğuk basmaları, mide

rahatsızlıkları, baş ağrısı olarak sıralayabiliriz.

Çocuklarda sosyal fobi

Çocuklarda

sosyal fobi sıklıkla okul fobisi, sınav korkusu veya başka çocuklar

tarafından gülünç bulunma duygusu olarak kendini gösterir. Okul fobisi

olan çocuklarla yapılmış çalışmalarda, bu çocukların % 40’ında sosyal

fobiye rastlanmıştır. Sosyal fobi yaşayan çocuklarda, performansının

değerlendirme korkusu yüksekse; sınavları yarıda kesebilir ve genelde

sınav sonuçları diğerlerine göre daha düşük olabilir. Bu da diğerlerine

göre daha kötü okul başarısını beraberinde getirir. Okul başarısızlığı

genelde, öğrenmeye katkı sağlayıcı faaliyetler içinde yer alan sözel

sunum, sorulara cevap verme veya sınav korkusu ile, otorite durumunda

bulunan öğretmen ile olan kaygılı ilişkilerden kaynaklanmaktadır.

Özellikle performansının değerlendirilme kaygısı, öğrencinin kendi

davranışlarına yoğun olarak eğilmesine, sosyal ortamda kendini ele

verebilecek titreme, kızarma, terleme, ses kısılması gibi yönlerine

yoğunlaşmasına yol açtığından, dikkat ve konsantrasyon bozukluklarına,

bilgilerini yazıya veya ifadeye dökememesine yol açmaktadır.



Eşlik eden sorunlar

Sosyal

fobi problemi olan kişilerin, sıklıkla başkaca psikolojik problemleri

de bulunmaktadır. Sosyal fobi ile devam eden en sık problemler; panik

atak, fobik rahatsızlıkların farklı şekilleri (agorafobi gibi), yaygın

anksiyete bozukluğu, depresif ve somatik şikayetler,? alkol ve ilaç

kötüye kullanımı ile uyuşturucu sayılabilir. Depresyon sosyal fobiye

eşlik eden veya bir sonucu olarak ortaya çıkan, çeşitli araştırmalara

göre % 14 – 50 oranında görülen bozukluktur. Depresyon, sosyal fobinin

oluşturduğu mesleki ve özel hayata ilişkin? memnuniyetsizlik ile sosyal

engellenmelerin sonucu olarak kendini geliştirir. Relatif yüksek oranda

r düşünceleri ve denemeleri (% 15) sosyal fobiye eşlik eder.

Alkoliklerle

yapılan çalışmalarda, sosyal fobili bireylerin 9 kat daha fazla olduğu

tespit edilmiştir. Yine sosyal fobili bireylerde alkol kullanımı,

diğerlerine göre 2,5 kat daha fazla olarak bulunmuştur. Bunların

dışında sosyal fobili bireylerde; yalnız yaşama eğilimi yüksek, eğitim

seviyeleri düşük, ekonomik açıdan başkalarına daha bağımlı, istikrarsız

bir hayat çizgisi, sosyal açıdan yalıtılmışlık, cinsel problemler

normale göre yüksektir.



Sosyal fobinin nedenleri

Daha

küçük yaşlarda önemsenmeyen ve özellikle toplumumuzda terbiyeli,

utangaç kabul edilme eğiliminde olan bu kişilerde, kliniklere ve

tedaviye ergenlik döneminde daha yoğun başvurulmaktadır. Özellikle

ergenlik dönemi sosyal fobiklerde daha yoğun ve kaygılı olarak

yaşanmakta, ergenliğin getirdiği problemlere, sosyal fobiye özgü

problemler de eklenmektedir. Farklı problemler veya bozukluklarla

kliniklere yapılan başvurular sonucunda da, sosyal fobiler tespit

edilebilmekte, klinik veya tedaviye geliş nedeni depresyon, agorafobi

veya anksiyete bozuklukları olabilmektedir.

Sosyal fobi oluşumuna

ilişkin farklı görüşler bulunmakla beraber, nedenlerini fizyolojik ve

psikososyal olarak ikiye ayırabilmek mümkündür. Araştırmalarda,

aileleri sosyal fobi özellikleri gösteren bireylerde hastalığın görülme

oranı, diğerlerine göre 3 kat daha fazladır. Ayrıca sinir sisteminde

bulunan dopamin ve serotonin gibi nöral ileticilerin seviyelerinin de

normale göre farklı düzeylerde olduğu görülmüştür.



Korumacı değil geliştirici olun

Sosyal

fobiyi oluşturan faktörlerden psikososyal nedenler; çocuğun doğumundan

itibaren öncelikle içinde yaşadığı aile, daha sonra da akraba ve aile

çevresi ile okul ve arkadaş çevresi olarak sıralanabilir. Aile çocuğun

temel eğitimini aldığı, kişilik özelliklerinin şekillendirildiği,

zihinsel yeti ve becerilerin oluşturulduğu, duygusal yaşantıların ve

tepkilerin geliştirildiği bir ortamdır. Aile çocuk için; karşılıklı

güven ve sevgi alışverişine dayalı iletişim ortamı, özgüven ve

özerkliğin sağlanması, zihinsel ve duygusal gelişimine yardımcı

olabilecek şartların verildiği bir ortam oluşturmalıdır. Korumacı

değil, geliştirici; cezalandırıcı değil destekleyici, bağımlı değil

özgüveni sağlayıcı yaklaşım benimsenmelidir. Ailenin dışında, diğer

çevresel koşullar da bu yapıyı destekleyecek biçimde şekillenmelidir.

Böyle bir ortam çocuğun psikolojik olarak sağlıklı yetişmesine imkan

verecektir. Psikolojik olarak sağlıklı yetişen bir birey; kendi olumlu

ve olumsuz yönlerini tanıyan, bir birey olarak değerli olduğunun

farkına varan, yaşam için gerekli özgüveni oluşturabilmiş, toplumda

sağlıklı ilişkiler kurup, bunları geliştirebilen bir kişidir. Bu

kişilerde de sosyal fobi oluşma riski, diğer psikolojik

rahatsızlıklarda olduğu, gibi son derece azdır.

Tersi durumlarda,

çocuklar tanıdık olmadıkları ortamlarda aşırı ürkek, sessiz,

hareketsiz, utangaç bir tavır sergileyebilirler. Bazen de böyle bir

durumda ağlama, anne-babaya yapışırcasına sarılma, onlara dokunma,

yanlarından ayrılamama, huysuzca davranışlar içine girebilirler.

Toplulukla oynanan oyunlara katılmaz, uzaktan bakmakla yetinir hatta

bir köşeye sinip, kendilerini gizleyerek olanları izlerler. Oyunlara

katılsalar bile diğerlerinin sözleri doğrultusunda ve önemli roller

almadan hareket eder, oyun kuruculuk yapamazlar. Oynanan oyunlarda geri

planda kalırlar. Okula gitmek istemeyip, türlü yakınmalarla evde kalmak

isterler. İlerideki hayatlarında da benzer davranış kalıplarını

sergilemeye devam edeceklerdir.



Sosyal fobi ve düşünce

Sosyal fobikler normal bireylere göre, her şeyi daha olumsuz değerlendirme eğilimindedir.

Negatif

sosyal durumları daha çok kendi içsel değerleri ile değerlendirirken

(beceriksizlik, zayıflık, vs.), pozitif durumları daha çok dış

faktörlere (şans, kader, diğerlerinin olumlu tutumu, vs.) bağlama

eğilimindedir.

Sosyal fobikler kendileri ile ilgili anormal

olumsuz değerlendirmeler yapmakla kalmaz, diğerlerinden de böyle

negatif değerlendirmeler bekleme eğilimindedir.

Bu negatif

değerlendirmeler sosyal fobiklerde başkalarının bu kişilere verdikleri

tepkilerinden değil, kendi önyargı ve yanlış değerlendirmelerinden

gelir.



Hatamla sev beni!

Sosyal

fobikler sosyal faaliyetlerde, artmış bir fiziksel gerginlik ve

diğerlerinin de görebileceği şekilde buna uygun fiziksel belirtiler

(terleme, titreme, kızarma, vs.) gösterirler.

Sosyal

fobikler kendilerinin fiziksel belirtilerinin, diğerleri tarafından

abartılmış bir şekilde algılandığını düşünmektedir. Örneğin, elleri

titreyen biri, bunu herkesin gördüğünü ve sürekli titreyen ellerine

baktıklarını düşünmektedir.

Sosyal fobikler mükemmeliyetçi bir anlayış sergilemekte, hata olmaması prensibini savunmaktadırlar.



İlaç ve psikoterapi tedavisi

Sosyal

fobi tedaviye oldukça iyi cevap veren ve ayrıntılı tanımlanmış bir

rahatsızlıktır. Tedavi sürecinde ilaç ve psikososyal tedavi

yaklaşımları tek tek veya birlikte kullanılabilir.

İlaç

tedavisinde en çok SSRI grubu antidepresan ilaçlar tercih edilmekte

olup, yan etkilerinin azlığı ve uzun süreli kullanımlara müsait

olmaları nedeniyle avantajlıdırlar. Doktor kontrolünde kullanıldığında

bağımlılık yapmayan bu ilaçlar, en az 6 ay kullanılmalı ve tedaviye

alınan cevaba göre kullanım süresi tedaviyi yürüten uzman doktor

tarafından belirlenmelidir.

Psikolojik tedavi yaklaşımında;

ağırlıklı olarak bilişsel – davranışsal psikoterapiler, sosyal beceri

eğitimleri, gevşeme egzersizleri, bireysel ve sosyal etkinlik

tedavileri ile grup terapileri uygulanabilmektedir. Psikolojik

tedavilerle bireyler, yanlış düşünce ve davranış kalıplarını

tanıyabilmekte, önyargıları ile kendilerine yönelik olumsuz tutumlarını

değiştirerek, daha gerçekçi beklenti ve davranış kalıpları

oluşturabilmekte, başa çıkma stratejileri geliştirebilmekte, eksik olan

sosyal becerileri kazanmakta ve iletişim güçlerini arttırmaktadır.