Devlet öncesi toplumlar

[bluemoon24]

Bugün bizler yaşamımızın her alanında ve her anında devletin varlığını farkında olsak ta olmasak ta hissederiz.Devlet,kişilere ve eşyaların mülkiyetine güvence sağlayan bir kurumdur.Bizim bakış açımıza bağlı olarak onu ne şekilde nitelersek niteleyelim politik bir otorite olmaksızın düzenli işleyen toplumsal yaşam düşünemeyiz.Oysa tarihin eski dönemlerinde devletin olmadığı toplumlar vardı.Resmi hukuk sistemine sahip olmayan bu tip toplumlar,kişisel çıkarların şiddet ve anarşiye yol açmaması için çok kuvvetli olan geleneksel kurallara uymak zorundaydılar.Yani toplumların düzenini devlet değil,örf ve adetler sağlıyordu.Devlet öncesi toplumları tanıyabilmek için bazı kavramların yakından incelenmesi gereklidir.



Soy zincirleri,soy grubu anlamına gelir.İlkel toplumda üyelik,yani o topluma mensup olmak,ortak bir atadan gelmekle mümkündür.Bu ise ya erkekler yoluyla yani babaerkil,ya da kadınlar yoluyla yani anaerkil olarak belirlenir.Ortak bir atadan erkek veya kadın yoluyla gelme durumu,yaygın olan toplumsal gruplardır.Soy zincirleri dışardan evliliğe dayanır.Yani eşler başka gruplardan seçilir.bu nedenle toplum birden çok soydan oluşuyordu.



Kabile toplumları çeşitli bölümlerden oluşur.Bu bölümler arasında kan bağı,evlilik, gelenekler,ortak bir ata,alış veriş ve törensel işbölümü gibi ilişkiler vardır.Şimdi bir kabile köyünü ele alalım.Hayalimizde bu köyü şu şekilde düşünelim:





Kartal bölümü:Kurt klanı ve Ayı klanı olarak iki ayrı bölgede yaşıyor.





Karga bölümü:Ceylan klanı ve Geyik klanı olarak iki ayrı bölgede yaşıyor.





Evlenmeler Kartal ve Karga bölümleri arasında mümkündür.Soy zinciri gerçek bir kan bağı sistemidir.Klan ise soy zinciri ve aile bağlarının ötesinde,üyelerini bağlayan ve savaş ya da din gibi ortak çıkarlarda birleştiren kültürel bir gruplaşmadır.Kurt ve Ayı klanlarına ait üyelerin aynı atadan gelen ortak gelenekleri vardır ve birbirlerine çok yakın akrabadırlar.Bu sebeple Karga bölümündeki Geyik ve Ceylan üyeleri ile evlenebilirler.Nufus artınca klan parçalanır ve bazı üyeler yeni bir köy kurarlar.Bunlar da zamanla öteki bölümlerin parçalanmış soylarıyla birleşirler.Böylece klan ve ikili örgütlenme yeni yerleşme bölgesinde tekrarlanmış olur.Büyüme ve parçalanma sonucu klan üyeleri kabile bölgesine dağılmış olur.Evlilikler aynı köyde de olsa farklı köyde de olsa gene iki ayrı bölüm arasında yapılır.İki bölüm arasındaki karşılıkli evlilik ve klanlar arası ilişkiler,kabileyi kaynaştıran bağlardır.Kurt klanına ait bir kişi başka köylerde de kendi klanının veya kardeş klanın üyelerini bulabilir.Gerektiğinde bu kişilerden yardım isteyebilir.Ayrıca kendi klanından kadınlarla evli olan Geyik ve Ceylan klanları ile akrabadır.



Devlet öncesi toplumlar büyüklükleri,bölümlerinin özellikleri ve bunların birleşme biçimlerine göre iki değişik türe ayrılır.Birinci tür,eşitlikçi kabile toplumudur.Aile,soy zinciri ve klan gibi bölümler ekonomik faaliyetlerde uzmanlaşmamıştır.Sosyal olarak eşit durumdadırlar ve kan bağı,evlilik ve soy gibi ilişkilerle kaynaşmışlardır.Her bölümün ayrı bir yetkilisi vardır.Aile reisi aile içindeki kadın ve çocukların lideridir.Yaşlılar gençlerden daha çok söz sahibidir.Ancak toplumsal bölümler arasındaki ilişkileri veya çalışmaları organize eden herhangi bir lider yoktur.





Erkekler ve kadınlar arasında bazı iş bölümleri olsa da her kişi kendi çalışma alanında aynı işle uğraşır.Böylece bütün ailelerin ekonomik faaliyetleri birbirine benzer.Herkesin oturduğu ev,üzerlerine giydikleri giysiler ve taktıkları süsler aynıdır.Kabile üyelerinin hepsi aynı çeşit araç kullanır,aynı yiyecekleri yer.Dinsel töreleri ve taptıkları tanrılar da ortaktır.Ancak bu durum toplumsal bölümlerin kendi kendilerine yetme sonucunu verdiği için birbirleriyle gerçek anlamda kaynaşmalarını engelleyen bir özellik taşır.Zira bir veya birkaç bölümün yok olması toplumun tümüne hiçbir zarar vermez.Sistemdeki bağlar üretim sürecinde işbirliği sağlamadığı için toplumun aşama yapması zaten mümkün değildir.Bazı toplumlarda kabile başkanı olsa bile etkili şekilde emir verme yetkisi yoktur.Veya zamanla sınırlıdır.Örneğin sadece av sırasında veya bazı törenlerde emir verme durumundadır.



Devlet öncesi ikinci örgüt türü şeflik veya hiyerarşik toplumdur.Uzmanlaşmış bölümler birbirine bağımlıdır.Basit te olsa bölümler arasında ekonomik dayanışma görülür.Bölümler birbirlerine benzerler ama siyasal ve ekonomik faaliyetlerde rütbe ve mevki farklılıkları vardır.Bazı aileler veya gruplar şef düzeyinde iken diğerleri halk konumundadır.Tek tek bireyler veya bazı aileler ya da bazı köy grupları ekonomik alanda uzman hale gelmiştir.Örneğin birtakım kişiler el sanatlarında,bazı aileler balıkçılık alanında bazı köyler de çiftçilikte yetkinlik kazanmışlardır.Bu uzmanlaşma genellikle şeflerin yönetiminde yürütülür.





Bir şefin gücü diğer kabile liderlerinin gücünden farklıdır.Şefler ekonomik faaliyetin yöneticisidir.Ev,tarla ve otlak için toprak dağıtımı yapmak onun yetkisindedir.Bazı kaynakların mevsimsiz kullanımını önlemek için tabular koyar.En önemlisi de dinsel gücü vardır.Ayrıca çatışan taraflar arasında arabuluculuk yaptığı için hukuksal yönleri de vardır.



Devlet öncesi toplumda sosyal faaliyetler akrabalar arasındadır.Bir soy zinciri içindeki yaşlı kuşaktan olan tüm erkekler baba,onların karıları ise anadır.Bir kişinin karısının soy zincirinden olan tüm kadınlar gelin,onların erkek kardeşleri kayınbiraderdir.Aynı kuşaktan olan tüm klan üyeleri kardeş ve bacıdır.Akrabalığa ait görgü kuralları günümüz kanunları gibidir.Bu kuralların çiğnenmesi mutlaka cezalandırılmayla sonuçlanır.Örneğin bir babaya saygı göstermemek,bacıların yanında cinsel konulardan söz edilmesi.bir kardeşle yemeğin paylaşılmaması gibi suçlar,alaya alınmaktan başlayıp toplumdan kovulmaya kadar uzanan cezaları kapsar.Elbette yasa uygulayıcı resmi bir kurum yoktur.Ama yanlış davranışlarla başa çıkmanın belirli yolları vardır.Suç işleyen kişiler suçu işledikleri şekilde ceza görürler.Öç almak, zarara uğrayan kişinin hakkıdır.Bu durum ilkel toplumlarda görülen bireycilik olgusu ile ilgili bir konudur.





KAYNAK:





The Joy of Knowledge Encyclopaedia