Eukleides (Öklid)

[bluemoon24]

Yunanlı matematikçi. Yorumcu Proklos'a göre M.Ö. III. yüzyılda İskenderiye'de yaşadı. Yapıtlarının en önemlisi, klasik yunan geometrisinin çok geniş bir bileşimi olan Stoikheia'dır ( Geometrinin Öğeleri). Öklid bu kitabında, açık ortak kavramlar olan birkaç tanım, koyut (çelişkisiz yadsınabilecek varsayımlar) ve gitgide karmaşıklaşan önermeler çıkardı. Koyutların açıkca formülleştirilmesi, Öklid'in, algılanabilir gerçekliği soyutlama isteğini gösterir. Mantık çatısının keskinliği, temel kavramların doğru seçimi, tanıtlamaların açıklığıyla bu yapıt bütün çağlarda matematikçilerin büyük ilgisini çekti ve iki bin yılı aşkın bir süre onlara örnek oldu. Tümü 13 kitap-tan oluşur, bunlara daha sonra yazılan ve Hypsikles'e mal edilen iki kitap daha eklenir.



İlk 13 kitabın, yalnızca tek bir kişinin yapıtı mı, yoksa Öklid'in çevresinde toplanan bir okulun yapıtı mı olduğu bilinmemektedir. İlk dört kitap, düzlem geometriye ayrılmıştır; çokgen ve çembersel şekillerin temel özelliklerini inceler. İkinci kitap geometrik cebir denen kavramın temellerini atar; bu kitapta tüm nicelikler, geometrik olarak gösterilir ve tüm işlemler geometrik olarak, yani cetvel ve pergel ile çizilerek gerçekleştirilir. Çok daha karmaşık olan beşinci kitap, kimi kaynaklarda Knidoslu Eudoksos'a mal edilir. Oranlar ve orantılar kuramının açıklandığı bu kitap, büyüklüklerin ölçümü kuramının temeli atar. Söz konusu oranlar kuramı, altıncı kitapta düzlem geometriye ve özellikle benzer şekillere, yedinci, sekizinci, dokuzuncu kitaplarda, aritmetik tamsayılara uygulanır. Çok karışık olan onuncu kitap, orandışı sayıları sınıflar; son kitaplar da uzay geometriyi işler. Eukleides bunladan başka, bir bakıma stoikheiayı tamamlayan Dedomena (veriler), porismata (gerekçe) müzik orntılarını ortaya koyan peri dhıaireseon (kanonun bölünmesi), optika (optik) adlı yapıtlarla, koni kesitleri ve alanların bölünmesi üzerine yazılmış , ancak bugüne kadar ulaşmamış kitaplarında yazarıdır.



Kaynak: Büyük Larousse Ansiklopedisi, Cilt 7, Sayfa 3890