'İnsan Genom Projesi Söyleşi

[Bluesky24]

'İnsan Genom Projesi Söyleşi"Araştırmalar sanıldığı gibi sonuçlanmadı"

Çağın hastalığı ‘kanser in bazı türlerinde de genetik etkiler söz konusu olduğu için, İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü Temel Onkoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Nejat Dalayla yalnızca kanser genetiğini değil, tüm genleri Adan Zye konuştuk. Tabii gündemden düşmeyen konu başlıklarıyla...

Öncelikle bugünlerde medyada sıkça yer alarak, kamuoyunun dikkatini çeken gen haritasına değinebilir misiniz?

·Gen haritası konusu fazlaca abartıldı. Bu olay, ülkemiz medyasında öyle bir sunuldu ki, çok kısa zamanda sanki tüm hastalıklar ortadan kalkacak, herkesin gen haritaları çıkarılabilecek gibi bir sonuca varıldı. ‘İnsan Genom Projesi adı verilen söz konusu araştırma çok uzun zamandır, sanıyorum 20 yıldır sürüyor. Doğal olarak da tabii ki elde edilen bazı bulgular var. Ancak ilk elde edilen bulguları pratik kullanıma dönüştürmüş değiliz. Aslında gen dizisinin (harflerin) belirlenmesine yönelik bir projeydi bu.

·2003 yılında tamamlanacaktı, ama daha erken olarak geçtiğimiz günlerde tamamlandı.

Proje nerede yapıldı?

·Bu proje başta Amerikada yapıldı. Ama son yıllarda bu işin içine bazı ticari kaygılar yüzünden özel laboratuvarlar da girdi. Sonra projenin bölümleri Avrupanın bazı ülkelerine dağıtıldı ve buralarda da bazı çalışmalar yapıldı. Genel prosedürün içine özel laboratuvarların girmesi araştırmanın hızlanmasına sebep oldu. Çünkü onlar başka yöntemler kullandılar.

Projeyi ilk başlatanlarla, özel laboratuvarlar – başta da Amerikada bulunanlar – bu yöntemler sayesinde sonuca daha çabuk ulaştılar. Ancak şu anda temel olarak bu sonuç alınmış durumda.

Peki projenin ana hedefi neydi?

·Bu projeyle şu hedeflendi : Bu dizinin içinde bizim gen dediğimiz parçacıklar var. Bu harf dizisinin, ne kadarı aktif olmayan gen kabaca biliniyor. Ama şuradan şuraya aldığınız harf dizisi gen midir, değil midir bilinmiyor. İşte şimdi bu araştırılıyor. Sonra muhtemelen o gen dizilerinin birkaç aşaması açıklığa kavuşturulacak. Başka bir deyişle, muhtelif canlıların geri dönüşümlü olarak evrimde hangi sapmalara uğradığı deşifre edilecek. Hastalıklı ve sağlıklı kişilerde aynı gen dizileri kıyaslanacak. Böylece hastalığa yol açan bazı genler, hastalık durumunda sebebi olmasa da değişikliğe uğrayan bazı genler çözümlenecek.

Bir de gen terapisi, yani gen naklinden söz ediliyor...

·Gen naklinden de söz ediliyor. Bu yöntem de şöyle: Özellikle kanserde bazı virüsler aracılığıyla vücuda genler sokuluyor. Gen tedavisindeki amaç eksik olan veya kusurlu olan geni hücreye vermek. Ama söz konusu kanserli bir kişiyse hemen hemen her hücrenin kusurlu olduğunu göz önünde tutmak gerekiyor. Başka bir deyişle, bütün kusurlu hücrelere o geni sokabilmeniz lazım. Bir yandan da kusursuz hücrelere o geni sokmamanız gerekiyor.

Yani oldukça riskli

·Riskli olmasından çok, bugün için bu selektif hücre belirlemeyi gerçekleştiremiyoruz. Bu Amerikada da gerçekleştirilemiyor şimdilik.

Hangi durumda bu yönteme başvurulabilir?

·Başka çarenin olmadığı koşullarda gen tedavisine başvuruluyor. Bir de Amerikada Federal İlaç Kuruluşu var. Tedavinin uygulanması için buradan onay alınması şart. Ama başarılı olduğunu söylemek çok güç. Şimdi bakteri hücrelerinde, hücre kültürü ortamında uygulananlarda daha fazla başarı sağlanıyor.

Ya söz konusu olan insansa?

·O zaman sorun olabiliyor işte. Selektif olarak kusurlu hücreye yönelemiyorsunuz. Yönelmek için de alternatifler deniyorsunuz, yine de yüzde 100üne yönelemiyorsunuz. Kanserli hücrelerden bir tane de olsa kalırsa onlar yeniden klonlanacak çünkü. Ayrıca, hücreye genleri aktarmak için kullandığınız aracın molekülleri var. Bunlar da genellikle inaktive edilmiş virüsler. Yani bir enfeksiyon yaratmış oluyorsunuz. Bunun da uzun vadeli etkilerini şu anda bilmiyoruz.

Enstitünüzün geçmişinden ve burada yapılan çalışmalardan bahseder misiniz?

·Enstitümüzün Temel Bilimler Araştırma Bölümü 1988de teorik olarak kuruldu. 1991de laboratuvarlar ayrı ayrı konularda çalışmaya başladı. Kanser genetiği üzerine çalışan bir laboratuvarımız da var. Bundan başka biyokimya, tümör immünoloji laboratuvarlarımız da çalışmalarına başladı. Bunların her biri kanserin farklı alanlarında araştırmalar yapan; çağın bu sorununa kendi çabamız ve imkanlarımızla çare bulmaya çalıştığımız üniteler.

Genetik laboratuvarınızdaki araştırma ve çalışmalar ne boyutta?

·Bu konuda enstitü olarak oldukça başarılı olduğumuzu söyleyebilirim ki, pek çok hastanede de referans laboratuvarı olmuştur bu ünitemiz. Ancak burayı yöneten 2 arkadaşımız ayrıldı. Bu yüzden de şu an için fonksiyonel değil yazık ki.

Peki sizce son yıllarda kanser genetiği üzerine dünyada ne kadar gelişme kaydediliyor?

·Çok fazla gelişme var hem de. Genom Projesinin yankıları çıkınca sanki kansere çare bulundu gibi düşünüldü, ama biz zaten hangi genlerin kansere yol açtığını yıllardır biliyoruz. Bilhassa kalıtsal kanserlerde daha bir çok hastalık sebebi gen var. Bu genlerdeki hangi kusurun hangi tür kansere yol açtığı uzun süre önce tespit edildi. Ama tabii şimdi bakarsak ne o kanserlerin rastlanma sıklığında bir azalma var, ne de genel tedavi teknikleri haricinde tedavi anlamında bir gelişme var. Ama kusurlu genleri tespit ederseniz – BRCA1 ve BRCA2 gibi – riskli bireyleri tayin edebiliyorsunuz. Böylece daha yakın takibe alabiliyorsunuz; erken tanı koyuyorsunuz.

ALT KONULAR Bay ‘Genetik Alkolik...