Gen Mühendisliği

[Bluesky24]

Gen MühendisliğiElektrik, kimya, makine ve inşaat mühendisi olan birileriyle tanışmış olabilirsiniz? Peki ya, bir gen mühendisiyle çalıştınız mı hiç? Aslında bu meslek dalını duymamış olmanız bile mümkün.

Dünyada binlerce gen mühendisi var. Onların bugünlerde yaptığı deneyler gelecekte hepimizin yaşamını etkileyecek gibi görünüyor. Zaten şimdi de etkilemiyor mu? Peki ya gen mühendislerinin, insan genlerini alıp – ki, bu genler bir metrenin milyonda biri kadar uzunlukta ve bir metrenin milyarda biri kadar genişliktedir – bakterilere yerleştirebildiklerine inanabiliyor musunuz? Daha sonra da bu bakteriler büyük miktarlarda, insanlara özgü proteinler üretebiliyorlar. Genetik olarak programlanmış olan bu proteinler, kanserli hastaların, şeker hastalarının ve karaciğer rahatsızlığı olanların tedavisinde bugün kullanılıyor. Gen mühendislerinin devlete de pek çok hizmeti var. Bunlardan biri, bir kan lekesini inceleyerek, DNA parmak izi tespiti yaparak suçluların yakalanmasında polise yardım etmek. Ayrıca, bizleri bazı tehlikeli hastalıklardan koruyacak yeni ve daha etkili aşıları geliştirmek için çalışmalar yapıyorlar.

TÜBİTAK ne diyor?

Malum, genler oldukça spesifik bir konu, hatta konular zinciri. Biz de kaynaklarımızı araştırırken bir gen mühendisi mutlaka bulmamız gerektiğini düşündük ve bu amaçla TÜBİTAK MAM Genetik mühendisliği ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsüne başvurduk. Burada ve ayrıca Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinde görev yapan Prof. Dr. Beyazıt Çırakoğlu bakın uzmanlık alanı hakkında nasıl bilgiler verdi:

·"Genleri oluşturan dört harfle (A, C, G, T) tanımladığımız yapı taşlarının (nükleotidlerin) dizilim hataları veya bazı harf eksiklikleri – fazlalıkları hatalı genlerin meydana gelmesine ve o gendeki mesajı hayata geçiren moleküllerin (proteinlerin) işlevlerini yitirmelerine yol açar. Bu aksaklıklardan kaynaklanan hastalıklar genetik hastalık olarak adlandırılır."

·"İnsan Genomu Projesi, ABD başta olmak üzere bir çok ülkede yaklaşık 10 yıldan beri sürdürülen olan bir proje. Amacı insanın tüm genlerinin dizilerini, kromozomlar üzerindeki yerlerini ve işlevlerini bulmak. Proje sonuçlarının en önemli uygulamaları tıp alanında, hastalıkların erken tanı ve gen tedavisinde olacak."

·"26 Haziran 2000de yapılan açıklama, insan genetik yapısının yüzde 97lik kısmının taslak olarak yapıldığını ve dizi – yer belirleme çalışmalarının 2002de sona erebileceğini bildiriyor. Tüm genlerin işlevleri ve bu genlerdeki bozuklukların hangi hastalıklara neden olduğunun aydınlatılması için daha uzun sürelere gereksinim duyuluyor."

·"Bugün kısıtlı sayıda hastalık için yapılabilen genetik tanı ve gen tedavisinin tüm hastalıklara uygulanması ancak bu süreden sonra mümkün olacak."

·"Gen mühendisliğinin amacı, bir canlıdan elde edilen geni genellikle başka tür bir canlıya aktararak, o canlının özellik ve işlevlerinde değişiklik yapmaktır. Örneğin, bir bakteriden elde edilen soğuğa direnç geninin patatese aktarılarak soğuk havada donmayan patates geliştirilmesi gibi..."

·"Ülkemizde insan genetiği ve genetik mühendisliği – biyoteknoloji alanlarında çalışan, TÜBİTAK MAM Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsü ile önde gelen üniversitelerimizin ve fen fakülteleri bulunuyor."

Tabip Odaları: "İddialar doğru değil!"

Tabip Odaları, araştırmayı etik açıdan da değerlendiriyor. Çünkü bilimsel çalışmaların sonuçlarının kötüye kullanılması da mümkün.

İnsan Genom Projesiyle ilgili ABD Başkanı Clinton ve 2 şirketin ortaklama yaptığı açıklamalar üzerine İstanbul Tabip Odası Yönetim Kurulu, bir "Genetik Çalışma Grubu" oluşturdu. Çalışma grubunda; Prof. Dr. Beyazıt Çırakoğlu, Prof. Dr. Beyhan Tüysüz, Uzman Dr. Yıldırım Gülhan ve Prof. Dr. Süha Göksal yer alıyor. Grubun yaptığı toplantılar sonucunda ise şu bilgiler verildi: "Halen tanımlanmış genlerin işlevlerinin belirlenme süresi devam etmektedir. Tüm genlerin işlevleriyle birlikte tanımlanması daha uzun bir süre alacaktır. Ancak bu sürecin sonunda hangi genetik hastalığın hangi genden kaynaklandığı belirlenecektir. Daha sonra bu hastalığın gen düzeyinde tanısı ve tedavisine yönelik çalışmalar başlatılabilecektir. Bu açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi, her hastalığın genetik tanı ve tedavisinin yakın gelecekte gerçekleşeceği iddiası doğru değildir. Bütün bu gelişmelerin daha sağlıklı şekilde değerlendirilebilmesi için toplumun gereksinim duyduğu bilgiler doğru aktarılmalıdır. Bu konuda bilim adamlarına ve iletişim organlarına önemli sorumluluk düşmektedir."

Genetik Çalışma Grubu, ülkemizde bazı genetik hastalıkların tanılarının konabildiğini, ancak yurt dışında tanısı konabilecek hastalıklar için de bu merkezler ile uluslar arası ilişkiler sağlanabildiğini vurguluyor.

Rochedan ‘Medikal Genetik Merkezi

Roche tarafından kurulan ve bugüne kadar üç kez Nobel ödülü kazanan Basel İmmünoloji Enstitüsü (BİE), bundan böyle çalışmalarına ‘medikal Genetik Merkezi olarak devam etme kararı aldı. İmmünoloji çalışmaları ise yine Roche tarafından kurulan bölümde sürdürülecek. Araştırma çalışmaları yoğunlukla gen teknolojisi üzerinde gerçekleştirilecek. Merkezin hedefleri; yeni teşhis ve tedavi yöntemleri geliştirmek; gen haritaları ve fonksiyonlarını inceleyerek hastalıklarla genlerin rolünü ortaya çıkarmak; yeni bilimsel verileri ve buluşları efektif kullanmak için biyoinformatik ve bilgisayar destekli biyolojiyi geliştirmek; hastaların spesifik ihtiyaçlarına göre teşhis testlerini ve yeni ilaçlar geliştirmek için gen fonksiyonları üzerinde çalışmak şeklinde sıralanıyor.