Çavdar Mahmuzu (Ergot)

[Bluesky24]

Çavdar Mahmuzu (Ergot)Claviceps purpurea (çavdar mahmuzu) adlı mantardır. Bu mantar, yenebilen çavdar olan secale cevealeyi istila etmektedir ve geçmişte, başlıca besinleri çavdar ekmeği olan topluluklarda, bu mantarla enfekte olmuş çavdardan yapılmış ekmekle kişilerin zehirlenmesine sık rastlanmaktaydı. Kol ve bacaklarda, dayanılmaz yakıcı ağrılar duyulur. Organlar siyahlaşıp kangrenleşerek sonuçta gövdeden kopar. Buna göre iki tip çavdar mahmuzu zehirlenmesinden birine, "kangrenöz", diğerine de "konvülsif" denmektedir. Konvülsif şekilde, deri kaşınmakta, karıncalanmakta ve hastada çırpınmalar belirmekte, sonuçta hasta, kör olabilmekte ya da çıldırmaktadır.

XIX. yüzyılda, çavdarın daha bakımlı olmasından ve çavdar ekmeğine karşı rağbmetin azalmasından ötürü, ergotizme eskisi kadar sık rastlanılmaz olmuş ve çavdar mahmuzu, ilaç olarak tıpda değerlendirilmiştir. Başlangıçta, bu madde, rahim kasılmalarını uyarıcı olarak kullanılmış -ergotun bu etkisi yıllarca öncesinden beri ebelerce bilinmekteydi- ve bundan ötürü, özellikle doğum sonrası, plasentanın çıkarılması ve kanamaların durdurulması için başvurulan başlıca ilaç olmuştur. İlim adamları, bu mantarın yapısını araştırıp, ancak bir alkali ile birleştiğinde aktif olan liserjik asit temeline dayanan birçok kuvvetli alkaloid olduğunu anlamışlardır.Ergot türevi olup da tıpta kullanılan alkaloidler, ergometrine, ergotoxine ve ergotaminedir.Ergotamine, kadın-doğumn alanında, başlıca, doğum sonrası, plasentanın atılmasına ve kanamaların durdurulmasına yardım amacıyla, ağızdan veya enjeksiyonşeklinde kulanılır. (Methergine).

Ayrıca, migeren tedavisinde de etkili olan ergotamine, yüksek dozlarda, kangrenöz tipte ergotizm belirtilerine yol açar. Bir liserjik asit türevi olan methysergide de, migren tedavisinde kullanılır. Bu ilaç, kangren yapmaz ama, periton arkasında, içine üreterleri de alan bir bağdokunun oluşmasına yol açabilir ve yine bu ilacın oluşturduğu diğer bölgelerdeki (örneğin, akciğerlerdeki) fibrozis, habis bir tümörü andırabilir. 1943 yılında, liserjik asit türevlerinin rahim üzerindeki etkileri incelenirken, bir araştırıcı, yanlışlıkla çok az bir miktar liserjik asit dietilamidi (lysergic acid diethylamede) ağızdan almış ve hayaller görmeye başlamıştır. Bu tecrübeden sonra, ergotun bu türevinin en etkili ilaç olduğu saptanmıştır. Bu ilacın vücut ağırlığının kilosu başına alınan 1 mikrogramı etkili olabilmektedir.