Beyin Okumak

[bluemoon24]

Bütün bu insanlar,

karşılarındakinin ne düşündüğünü nereden biliyorlar? Onların duygu ve

düşüncelerini nasıl okuyorlar? Çocuk niçin annesinin evi terkedeceğini, erkek

ise karısının onunla oyun oynayacağını düşünmez?Başkalarının aklından

geçenleri ''okumayı'', herkeste bulunması gereken doğal bir yetenek olarak ele

alırız. Ne var ki psikologlar, felsefeciler ve sinirbilimciler insanların,

karşısındakilerin davranışlarından anlam çıkartma, duygularını okuma yeteneğinin

altında henüz gizini koruyan bir yön bulunduğunu düşünüyor. Son günlerde İtalyan

sinirbilimcilerinden oluşan bir ekip bu doğrultuda çok önemli bir adım attılar.

Parma Üniversitesi'nden Vittorio Gallase, Giacomo Rizzolatti ve

meslektaşları, düşünceleri okuma bağlamında yürüttükleri çalışmalarda yepyeni

bir sınıf nöron tespit ettiler. Bu nöronların harekete geçmesi için kişinin

spesifik bir işi gerçekleştirmesi gerekiyor. Nöronlar, başka bir yönleri

ile daha ilgi çekiyor. Nöronlar bir başkası da aynı işi yaptığında faaliyete

geçiyor. Bilim adamları bu son özelliklerinden dolayı bunlara ''ayna'' adını

verdi, çünkü nöronlar diğer insanların davranışlarını olduğu gibi yansıtıyor

veya simüle ediyordu.Bugün pek çok sinirbilimci, aralarında insanların

da olduğu gelişmiş primatlarda bu nöronların başkalarının niyetlerini anlama

konusunda çok belirleyici bir rol oynadığını düşünüyor. Gallese, ''Ayna nöronlar

toplumsal yeteneklerimizi açıklayan mozaiğin çok önemli bir parçası

olabilir''diye konuşuyor. California Üniversitesi'nden Vilayanur

Ramachandran, işi daha da ileri götürerek, ayna nöronların, insanın evrimine de

ışık tuttuğuna inanıyor. Dil ve kültür konusu başta olmak üzere insan olmanın

temelinde bu nöronların yattığını ileri süren Ramachandran şöyle konuşuyor:

''DNA'lar biyoloji için ne anlama geliyorsa ayna nöronlar da psikoloji için aynı

anlama geliyor. Bunlar birleştirici bir çerçeve oluşturmakla kalmıyor, aynı

zamanda bugüne dek bilinmezliğini korumuş olan pek çok zihinsel yeteneği

açıklamaya yarıyor.'' Gallase ve ekibi, 1990'lı yılların başlarında,

makak maymunlarının beyinlerindeki nöronların faaliyetlerini kaydetmeye

başladığında neye soyunmuş olduklarını bilmiyorlardı. Maymunların beyinlerinde,

adına F5 dedikleri bölgedeki sinir hücrelerinin yaydığı sinyalleri izlemekle işe

başladılar. F5, planlama ve hareketten sorumlu premotor korteks adı

verilen geniş bölgenin bir kısmını oluşturur. Birkaç yıl önce aynı bilim

adamları F5'deki nöronların, hayvanların belirli bir amaca yönelik davranışlarda

bulundukları zaman tetiklendiğini keşfetmişlerdi. Bunlar genellikle, nesneleri

tutup kaldırmak, ısırmak gibi el ve ağız yoluyla gerçekleştirilen davranışlardı.

F5 hakkında daha fazla bilgi toplamak isteyen bilim adamları, maymunlara

kuru üzüm, elma dilimi, kâğıt ataşı, küp ve küre şeklinde nesneleri sundular.

Çok geçmeden ilginç bir olaya tanık oldular. Deneyi yapan kişinin eliyle bir

nesneyi tutup, kendisine yaklaştırmasını izleyen maymunun beyninde bir grup F5

nöronunun devreye girdiği görüldü. Fakat aynı maymun bir tepsinin içinde aynı

nesneyi gördüğü zaman hiçbir değişiklik olmadı. Maymunun kendisi nesneyi tutup

kaldırdığı zaman aynı nöronlar harekete geçti. Böylece anlaşıldı ki bu

nöronların görevi spesifik bir nesneyi tanımak değil.Tüm Nöronlar

İşbaşındaNöronlar, reaksiyon gösterdikleri konu üzerinde epey telaşlı

bir görünüm sergiler. Deneyi yapanın eliyle kuru üzümü tepsiden alması üzerine

harekete geçen nöronlar, deneyi yapanın bu üzümü parmağı ile açtığı çukura

bırakması karşısında herhangi bir reaksiyon vermez. Aynı nöronlar deneyi yapanın

eline bir elma dilimi almasıyla yine tetiklenir, ancak dilimi tepsiye

bırakmasıyla hareket durur.Ancak daha önemlisi, maymun işi kendisi

yaptığı zaman tetiklenen nöron ile aynı işi yapan insanı izleyen maymunun

beyninde tetiklenen nöronun aynı olması. Böylece beyindeki motor sisteminin

yalnızca hareketleri kontrol etmediği, aynı zamanda başkalarının da

hareketlerini okuduğu anlaşılmış oldu.1998 yılında Gallase, Tucson

Arizona'da ''Bilinç Bilimi isimli bir konferansta ayna nöronlar konusunda bir

konuşma yaptı. Arizona Üniversitesi'nden felsefeci Alvin Goldman, bu konuşmayı

ilgiyle izledi. Daha sonra Gallase'a yaklaşan Goldman, akıldan geçenleri okuyan

hücreler konusunda görüş alışverişinde bulundu. Goldman Gallase'ın akıl-okuma

konusunun felsefi boyutu hakkında fazla bilgi sahibi olmadığını

gördü.Akıl-okuma veya akıl teorisi, tüm sağlıklı insanların sahip olduğu

bir yetenektir. İnsanların en yetenekli olduğu konu özellikle, başkalarının

spesifik zihinsel durumunu yansıtma doğrultusundadır. Bunlar, başkasını ağlarken

görmek ve onun üzüntülü olduğunu anlamak gibi basit duygusal durumların

yanısıra, daha karmaşık zihinsel durumlar olabilir. Bir anne bebeğini kaybettiği

zaman diğer annelerin boğazı düğümlenir. Bir arkadaşınızın eşi tarafından

aldatıldığını duyduğunuz zaman üzüntüsünü ve öfkesini

paylaşırsınız.Şempanzeler gibi diğer primatların da diğerlerinin

zihninden geçenleri okuyup okumadığı konusunda sert tartışmalar henüz sürüyor.

İnsanlar söz konusu olduğunda, herkes, zihin okuma yeteneğinin hüküm sürmekte

olduğunu bilir, ancak bunun nasıl olduğu konusunda çok az şey bilinir.

Bir teoriye (bazıları teori teorisi olarak adlandırır) göre insanlar,

başkalarının yaptıklarını nasıl yaptığı konusunda sağduyuya dayanan varsayımlar

geliştirir. Fizikçilerin izlenebilir olayları açıklamakta yasa ve kurallardan

yararlanması gibi, insanlar da başkalarının davranışlarını açıklamakta

deneyimlerinden yararlanır. Goldman gibi felsefecilerin savunduğu bir

başka teori simülasyonu ön plana çıkartır. Simülasyon teorisi denen bu teoriye

göre insanlar başkalarının aklından geçenleri anlamak için başkalarının

düşüncelerine, duygularına ve davranışlarına öykünür. Özetle kendilerini

başkalarının yerine koyar. Ayna nöronlarının keşfi ile bu teori arasında çok

büyük uyum vardır.Bu nöronların zihin okuma yeteneği ile yakından ilgili

olup olmadığı konusunda kuşkular giderek güçlenirken, insanlarda ayna

nöronlarının olup olmadığı sorusu daha fazla bilim adamının aklını kurcalamaya

başladı. Ancak bu konuyu aydınlığa kavuşturmak çok kolay değil, çünkü insanlar

beyinlerine elektrotlar bağlanmasına pek sıcak bakmıyor. Bu bilim adına bile

olsa.İtalya'da, Ferrara Üniversitesi'nden Luciano Fadiga, insanlarda da

maymun beyinlerinde olduğu gibi böyle bir sistem olduğuna ilişkin bazı ipuçları

elde eden ilk bilim adamı. Bunun için deneklerin elindeki spesifik kasların

nasıl hareket ettiğini inceledi. Deneyin sonunda beyinde bir ayna sisteminin

bulunduğunu ortaya çıkarttı ancak bunun yeri hakkında herhangi bir bilgi elde

edemedi. Bunu bazı beyin görüntüleme çalışmaları izledi. Önce Los

Angeles Güney California Üniversitesi'nden Scott Grafton, Rizzolatti ile

birlikte beynin temporal sulkus ve broca bölgesinde hareketlilik olduğunu ortaya

çıkarttı. Los Angeles Tıp Fakültesi'nden Marco Iacoboni de broca bölgesinin

etkin olduğunu teyit etti.Sözcükleri BulmakBroca bölgesinin

keşfi beraberinde yeni soruları da getirdi. Önce maymunlardaki F5 bölgesi,

insanlardaki broca bölgesine denk düşüyor. Ancak F5 yalnızca el hareketlerine

odaklıyken, broca bölgesi eskiden beri konuşma ile ilgili bir bölge olarak

biliniyordu. Bu durumda ayna sistemi ile lisan arasında ne gibi bir bağlantı

olduğu konusu gündeme geldi. Başka bir deyişle zihin okuma ve lisan arasındaki

ilişki araştırılmaya başlandı.Rizzolatti ve Arbib, ayna nöronlarının

''eylem''ile ''haberleşme''arasındaki açıklığı kapattığını ileri sürüyor. Aktör

ve izleyici arasındaki ilişki zaman içinde gelişerek mesaj alışverişine dörüşür.

Tüm haberleşme şekillerinde mesajı alan ile veren arasında ortak bir anlaşma

ortamı bulunmalıdır. Rizzolatti ve Arbib, ayna nöronlarının bu görevi yerine

getirdiğini ileri sürüyor.Bilim adamları, maymunlardaki eylem tanıma ve

eylem üretme merkezlerini birleştiren bölgenin, insanlardaki konuşma üretimi ile

ilgili bölgeye denk gelmesinin bir rastlantı olmadığını söylüyor. Rizzolatti ve

Arbib'e göre insanlarda konuşma yeteneğinin gelişmesi, broca bölgesinin

maymunlardaki versiyonu olan F5 bölgesinin ayna mekanizması ile donatılması ile

mümkün oldu. Bu görüşe göre haberleşme ve bunun sonucunda konuşmanın

gelişimi, başkalarının eylemlerini tanıma ve algılama yeteneğinin gelişmesine

bağlı. Arbib, önce işaretlere dayalı kaba bir haberleşme şeklinin oluştuğuna,

daha sonra bunun gelişerek konuşmaya dönüştüğüne inanıyor.Ramachandran,

ayna nöronlarının sanıldığından daha büyük işlevleri olduğuna dikkat çekiyor.

Bilim adamına göre bu ilgi çekici sinir hücreleri lisan ve el hareketleri

arasındaki yitik halkayı tamamlamakla kalmıyor, aynı zamanda insanlarda öğrenme,

algılama, genel anlamda kültürün oluşumuna ışık tutuyor. İnsan beyni,

tam boyutlarına 150.000 yıl önce erişmekle birlikte, alet kullanma, sanat ve

matematik gibi konularda becerilerini 40.000 yıl önce elde etti. Ramachandran'a

göre, bunların ortaya çıkmasındaki en büyük etmen, ayna sistemleri. Bu sistemler

her şeyi açıklamakta yetersiz kalmakla birlikte, açıklamakta zorlandığımız pek

çok konunun temelini oluşturuyor.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre