William Harvey

[bluemoon24]

(1) Gerçeğin, kökeni hangi otoriteye dayanırsa

dayansın önyargılarda değil, nesnel gözlem verilerinde olduğu inancı;

(2) Dini inançlardan kaynaklanmış bile olsa her türlü bağnazlığa karşı

durma cesareti. Yaşadığı dönemde büyücülük, resmi yasağa karşın, halk

kesiminde yaygın bir uygulamaydı. O sırada yıkıma yol açan büyük bir deniz

fırtınasından hükümet büyücüleri sorumlu tutmuştu. Bu gerekçe ile yakalanan bir

grup savunmasız zavallı insanı ölüm cezasından Kral'ın başhekimi Harvey

kurtarır. Harvey'in, doğal yıkımlarlabüyücülük denen pratiğin bir ilişkisi

olmadığına başta Kral olmak üzere yetkilileri inandırması kolay olmamıştı,

kuşkusuz. İngiltere'de küçük bir kasabada l Nisan günü dünyaya gelen

William çocukluğu boyunca arkadaşlarının, Nisan Balığı sataşmalarına hedef

olmuştu. Varlıklı babası aynı zamanda kentin belediye başkanıydı. William on beş

yaşına geldiğinde üniversiteye girmeye hazırdı; sıkı bir sınavdan geçerek

Cambridge'e girmeyi başarır.Bilimin diğer kollarında olduğu gibi tıpta

da gözlem ve deneyin ağırlık kazanmaya başladığı dönemdi bu! Öyle ki,

üniversite'ye ilk kez, ölüm cezasına çarptırılan iki suçlunun cesetleri üzerinde

inceleme yapma izni verilmişti. William'ın tıp alanında yaşam boyu yoğunlaşan

ilgisi, işte teşrih masasındaki bu incelemeye katılmasıyla başlar.

Ortaçağ boyunca astronomi ile tıp ön planda tutulan başlıca iki

çalışmaydı. Astronominin büyük otoritesi Ptolemy, Aristoteles'çi düşüncenin

dokunulmaz simgesiydi. Tıp'ta ise öğretisi tartışmasız kabul edilen

otorite Bergamalı Galen (M.S. 131-201) idi. Roma imparatoru Marcus Auerius'un

hekimi olan Galen, özellikle anatomi alanındaki çalışmalarıyla ünlüydü. O zaman

insan cesedi üzerinde incelemeye izin yoktu. Galen ister istemez çalışmalarında

domuz, köpek, maymun gibi hayvan ölüleriyle yetinmek zorundaydı. Bu yüzden,

incelemeleri sınırlı kalmanın ötesinde birtakım yanlışlıklara düşmekten

kurtulamaz.Rönesans döneminde insan cesedi üzerinde inceleme serbest

bırakılmıştı. Ancak anatomi profesörleri teşrih işini asistanlarına bıraktıkları

için önemli bir ilerleme sağlanamıyor, Galen öğretisi etkisini sürdürüyordu.

Bu geleneği ilk sorgulayan bilim adamı Andreas Vesalius olur. Padua

Üniversitesi'nin 23 yaşındaki bu genç profesörü (1514-1561) teşrih çalışmalarını

kendisi üstlenir, inceleme yöntem ve araçlarını geliştirmede önemli adımlar

atar. İnsan Vücut Yapısı Üzerine adlı yapıtında gözlem ve bulgularını ortaya

koyan Vesalius, Galen öğretisinde saptadığı yanlışlıkları belirtmekten de geri

kalmaz.Anatomi gözlemsel bir bilim olma yoluna onunla girer. Ne var ki,

Vesalius fizyolojideki çalışmalarında aynı başarıyı gösteremez. O da geleneksel

öğretiye uyarak vücuda alınan besinin önce karaciğerde doğal ruh kazandığı,

sonra kalpte yaşamsal ruha, beyinde ise hayvansal ruha dönüştüğü

inancındaydı.Gerçek bir nesne olmaktan çok bir özellik saydığı hayvansal

ruhu, sinir sistemi aracılığıyla, bedensel devinim ve davranışları düzenleyen

bir güç olarak algılıyordu. Metafiziksel diyebileceğimiz bu tür saplantılarına

karşın, Vesalius'un bir gözleminin bugün de geçerliğini koruduğu söylenebilir:

Beynin yapısına gelince, şimdiye dek incelediğim maymun, köpek, kedi vb. dört

ayaklı hayvanların nerdeyse ayrıntılarda bile insanla benzerlik içinde olduğunu

gördüm. Harvey, Cambridge'de başladığı tıp öğrenimini, Vesalius ve

Galileo'nun adlarıyla ün kazanan Padua Üniversitesi'nde sürdürür. Ama genç bilim

adamı aradığını bulamaz: Vesalius'un açtığı çığır ölümünden sonra terk edilmiş,

Galen öğretisi yemden egemenliğini kurmuştu. Hayal kırıklığına uğrayan Harvey

duruma katlanır, diplomasını alıncaya dek tepkisini ortaya

koymaz.Ülkesine döndüğünde, öğrenimine ara verdiği üniversitesi onu

öğretim görevlisi olarak kabul eder. Esmer ve çelimsiz Harvey büyük bir istençle

koyulduğu çalışmasında sergilediği başarı ve üstün yeteneğiyle çok geçmeden öncü

konumuna gelir. Aynı zamanda Saray'ın başhekimidir. Kral Birinci Charles'ın

Cromwel karşısında yenilgiye uğrayıp idam edilmesine karşın, Harvey saygınlığını

yitirmez, araştırmalarını daha yoğun bir çabayla sürdürür. Şimdi sorulabilir:

William Harvey'i bilimin öncüleri arasına yücelten başarısı neydi? Bu

soruya vereceğimiz yanıt iki nokta içermektedir. İlk nokta Harvey'in titiz ve

sabırlı bir gözlemci olarak verdiği örnektir. Kalbin yapı ve işleyişine ilişkin

yerleşik öğreti önyargıya dayanan hatalarla yüklüydü. Örneğin, damarlardaki

kanın maviye çalması, arterlerdeki kanın ise açık kırmızı olması iki ayrı sistem

olarak algılanmıştı. Ancak kanın bir sistemden diğerine nasıl geçtiği bir

sorundu.Galen ve onu izleyenler geçişi, septum'un (kalbi ortadan ikiye

bölen dikey duvarın) ince gözenekli bir doku olduğu varsayımıyla açıklamışlardı.

Oysa septum hiç bir sızıntıya elvermeyen katı bir yapıya sahiptir. Düzeltilmesi

gereken bir başka hata da, kanın akışını sağlamak için kalple birlikte

arterlerin de genleştiği inancıydı.Değineceğimiz ikinci nokta, Harvey'in

inceleme yöntemidir. Hayvanları canlı olarak incelemeyi ilk kez Harvey

denemiştir. Göğüslerim açarak kalbin atışını doğrudan gözlemliyordu. Kalp

değişimli olarak atan ve duran bir işleyiş içindeydi. Eline aldığında kalbin

gene nöbetleşe sertleşip gevşediğini duyumsuyor; sertleştiğinde organın kasılıp

solgunlaştığını, gevşediğinde genişleyip kırmızılaştığını

görüyordu.Gözlemleri sonunda onu şöyle bir yargıya ulaştırır: Kalp içi

boşluk pompa gibi çalışan bir kastır; öyle ki, eyleme geçtiğinde iç boşluğu

daralmakta ve kan dışa yönelik akışa geçmektedir; gevşediğinde ise tam tersine

kan genişleyen iç boşluğa dönmektedir. Kalbin kasılmasıyla atar

damarların kan taşıma dışında nabız atışı da verdiğini belirleyen Harvey,

taşınan kanın miktarını da saptama yoluna gider. Kalbin her atışında yaklaşık 30

gram kan pompaladığını hesaplar (Bu, dakikada 72 vuruş olduğuna göre bir

dakikada yaklaşık 5 litre, bir günde 6200 litre demektir). Şaşırtıcı

bulduğu bu olguyu Harvey açıklamadan duramazdı. Bu kadar çok kanın pompalanması

ancak çevrimsel bir akışla olasıydı. Öyleyse, kan dolaşımı hipotezi açıklayıcı

tek seçenekti onun için. Bu açıklamada kalbin çalışması, her türlü gizemli

güçlerden uzak, salt mekanik bir işleyiş olarak algılanmıştır (Kan dolaşımı

hipotezinin olgusal olarak doğrulanması mikroskopun icadını bekler. İtalyan

bilgini Malpighi 1661'de mikroskopla kurbağa akciğerinde, atar damarlarla toplar

damarların, kılcal damarlar aracılığıyla biribirine bağlı olduğunu saptar).

Harvey incelemelerini daha ileri götürerek, damarların kanın akışına tek

yönlü geçit verdiğini belirler. Bu geçitler çek-valf işlevi gören kanatlarla

donatılmıştır. Kanatlar atar damarlarda kanın vücuda akışını, toplar damarlarda

kalbe dönüşünü sağlamaktadır. Harvey kan dolaşımına ilişkin buluşunu

1628'de Latince yazdığı küçük bir kitapta (Hayvanlarda Kalp ve Kan Devinimine

İlişkin Anatomik Bir Tez) ortaya koymuştu. 1651'de yayımlanan ikinci kitabı

embriyoloji konusunda Antik Çağdan o güne uzanan yaklaşık iki bin yıllık dönemde

yapılan en önemli incelemeyi içeriyordu. Gerçeği önyargılarda değil,

nesnel gözlem verilerinde arayan, kutsal da sayılsa dogmalara boyun eğmeyen

Harvey, bilimdeki başarılarının yanı sıra özgür araştırma geleneğinin

kurulmasında ödün vermez kişiliğiyle de bilim tarihinde saygın yerini almıştır.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre