Johannes Kepler

[bluemoon24]

Kepler'e gelinceye dek Copernicus sistemine dayanaksız bir hipotez, ya

da, işe yarar matematiksel bir araç gözüyle bakılıyordu. Kepler, sistemin kimi

düzeltmelerle bilimsel doğruluğunu kanıtlamakla kalmadı, astronomiye mekanik bir

kimlik kazandırdı.Gençlik coşkusuyla işe koyulduğunda amacı mistik

inancı doğrultusunda, göksel alemin müzikal uyumunu geometrik olarak

belirlemekti; çalışmasını noktaladığında, astronomi matematiksel düzenlemenin

ötesinde fiziksel bir gerçeklik kazanmıştı. Ders kitaplarında daha çok üç

yasasıyla bilinen Kepler, uzay fiziğinde sonraki kimi önemli buluşların

ipuçlarını da ortaya koymuştu. Bunların başında eylemsizlik ilkesiyle çekim

kavramı gösterilebilir. Johannes Kepler güney Almanya'da Weil kentinde

dünyaya geldi. Dört yaşında geçirdiği ağır çiçek hastalığı görme duyumunu

zayıflatmış, ellerinde sakatlığa yol açmıştı. Macera arayan sarhoş bir baba ile

akıl dengesi bozuk bir annenin çocuğu olmasına karşın, Kepler'in öğrencilik

yılları parlak geçer. Ruhsal güvensizlik içinde büyüyen Kepler, önce teolojiye

yönelir; ancak üniversite öğreniminde bilim ve matematiğin büyüleyici etkisinde

kalır; sonunda Copernicus sistemini benimsemekle kalmaz, sistemin doğruluğunu

ispatlamak tutkusu içine girer.Daha yirmiüç yaşında iken Graz

Üniversitesi'nin çağrısını kabul ederek astronomi profesörü, ardından kraliyet

matematikçisi görevlerini yüklenir. Ne var ki, rahat bir çalışma ortamı bulduğu

Graz'da kalması fazla sürmez; dinsel çekişmede yenik düşen protestan azınlıkla

birlikte kenti terk etmek zorunda kalır.Kepler işsiz kalmıştır, ama bu

ona meslek yaşamının belki de en büyük şans kapısını açar: ötedenberi

çalışmalarına hayranlık duyduğu Danimarka'lı ünlü astronom Tycho Brahe'nin

asistanı olur. Gerçi kişilik yönünden ustası ile uyum kurması kolay olmayacaktı;

üstelik Tycho tanrısal düzene aykırı saydığı güneş-merkezli sisteme karşıydı.

Ona göre gezegenler güneşin, güneş de dünyanın çevresinde dönmekteydi. Ne ki,

çok geçmeden usta yaşamını yitirir (1601); gözlemeviyle birlikte yılların yoğun

emeğiyle toplanmış son derece güvenilir gözlem ve ölçme verilerine Kepler sahip

çıkar. Kepler'in resmi görevi astroloji almanakları hazırlamaktı. Zaten

yetersiz olan maaşı çoğu kez ödenmiyordu bile. Soyluların yıldız falına bakarak

geçimini sağlıyordu. Astronomlar için ek kazanç kaynağı gözüyle bakıp bir bakıma

küçümsediği astrolojiye inanmadığı da kolayca söylenemez. Yukarda da

belirttiğimiz gibi, Kepler'in amacı göksel mimarlık dediği düzende aradığı

matematik uyumu kurmaktı. Graz'dan ayrılmadan önce yayımlanan Göksel Gizem adlı

kitabında, gezegenlerin devinimlerini geometrik çizgi ve eğrilerle belirleme

yoluna gitmiş, o zaman bilinen altı gezegene ait yörüngelerin, belli bir sıra

içinde içice yerleştirilen beş düzgün geometrik nesnenin oluşturduğu altı

aralığa denk düştüğünü ispata çalışmıştı (Yetkin nesne denen bu çok yüzlü

cisimler şunlardır[img]images/smilies/frown.gif[/img]1) dört eşkenar üçgen yüzlü (piramit),

(2) altı

kare yüzlü (küp),

(3) sekiz eşkenar üçgen yüzlü,

(4) oniki eşkenar beşgen

yüzlü,

(5) yirmi eşkenar üçgen yüzlü.Bilindiği gibi iki boyutlu

düzlemde istenilen sayıda çokgen şekil çizilebilir; oysa üç boyutlu uzayda

yalnızca sıraladığımız bu beş çok yüzlü düzgün nesne oluşturulabilir). Antik

çağdan beri bilinen bu beş nesnenin gizemli bir niteliği olduğu inancı pek de

yersiz değildi. Gerçekten, yetkin simetrik olan bu nesnelerin her biri tüm

köşelerinin dokunduğu bir küre içine yerleştirilebilir. Aynı şekilde, her biri

tüm yüzlerinin orta noktasına dokunan bir daireyi

çevreleyebilir.Örneğin, Satürn yörüngesini içeren küreye bir küp

yerleştirilecek olsa Jüpiter'in küresi bu küpün içine; ya da, Jüpiter'in

küresine bir piramit (dört eşkenar üçgen yüzlü nesne) yerleştirilecek olsa

Mars'ın küresi bu piramitin içine tıpatıp uyacaktır. Aynı düzenleme geriye kalan

gezegen yörüngeleriyle çok yüzlü düzgün nesnelerle de gerçekleşmektedir. Kepler

en büyük coşkusunu bu düzenlemeye yönelik araştırmasında yaşamıştır.

Düzgün geometrik nesnelerle gezegen yörüngeleri arasında varsayılan

ilişki olgusal temelden yoksundu kuşkusuz; ama, gezegenlere ait yörünge

büyüklükleri arasında bir tür korelasyon olduğu düşüncesinde bir gerçek payı

vardı. Nitekim Kepler'in yirmi yıl sonra formüle ettiği üçüncü yasası bu

düşünceden kaynaklanmıştır. Tycho'nun gözlemevine yerleşen kepler,

gençliğinin çoğu akıl-dışı saplantılarından tümüyle kurtulmazsa da, giderek daha

olgun, olgusal verilere daha bağlı bir kimlik kazanır. Tycho'nun ona verdiği

görev gezegen yörüngelerini belirlemeye yönelikti; incelemeye koyulduğu ilk

yörünge de beklentiye en çok aykırı düşen Mars'ın gözlemlenen

yörüngesiydi.Kepler, yoğun bir uğraşa karşın yıllarca, gözlem

verileriyle uyum kurmaya çalıştığı çembersel yörünge arasındaki farkı

gideremedi. Bu demekti ki, çembersel yörünge beklentisinde bir yanlışlık

olmalıydı. Ne var ki, göksel düzeyde yetkinlik arayışı içinde olan Kepler bu

olasılığı bir türlü içine sindiremiyordu. Çembersel olmayan bir yörünge (ki,

Kepler için bu bir pislikti) nasıl düşünülebilirdi? Ama olgular da bir yana

itilemezdi! Bu tür açmazların etkisinde Kepler zamanla astronomide

geometrik uyum arayışından fiziksel etki arayışına girer. Copernicus için

güneşin merkez konumu salt matematiksel bir belirlemeydi; oysa Kepler buna

fiziksel bir gerçeklik tanıma gereğini duymaya başlar. Tüm gezegen yörünge

düzlemlerinin güneşin merkezinden geçmesi olayı, bu yönelişi doğrulayıcı

nitelikteydi. Mars'ın yörüngesi üzerindeki çalışması bir olguyu daha gün ışığına

çıkarmıştı: gezegenin yörüngesi üzerindeki hızının değişik noktalarda değişik

olduğu gerçeği.Öyle ki, gezegenin güneşe yaklaştığında hızı artmakta,

uzaklaştığında hızı azalmaktaydı. Kepler bu ilişkiyi ikinci yasasında şöyle dile

getirir: güneş ile gezegen arasındaki yarıçap vektörü yörünge düzleminde eşit

zamanlarda eşit alanlar süpürür. Yaptığı tüm ölçmelerin doğruladığı bu ilişki de

çembersel yörünge beklentisiyle bağdaşmamaktaydı.Kepler ister istemez

başka bir yörünge biçimine yönelmek zorundaydı. Gözlemler yörüngenin elips

biçiminde olduğunu ortaya koyuyordu. Mars'ın yörüngesine ilişkin bu buluşunu

Kepler daha sonra birinci yasası olarak tüm gezegenler için genelleme yoluna

gider: Her gezegen, bir odağında güneşin yer aldığı bir elips çizerek

devinir.Kepler ilk iki yasasını, 1609'da yayımlanan Yeni Astronomi adlı

kitabında ortaya koymuştu. Üçüncü yasasını aradan dokuz yıl geçtikten sonra

oluşturur: Bir gezegenin yörüngesini tamamlamada geçirdiği sürenin karesi,

güneşe olan ortalama uzaklığının küpüyle orantılıdır. Buna göre, gezegenin

periyodik süresini T ile, yörüngesinin ortalama yarı çapım r ile gösterirsek,

oranı tüm gezegenler için aynıdır.

Harmonik yasa diye bilinen bu ilişki, yörüngelerini tamamlama süresi

bakımından gezegenlerin mukayesesine olanak vermektedir.Daha da

önemlisi, ilişkinin ilerde Newton'un formüle ettiği yerçekimi yasasına sağladığı

ipucudur. Oysa Kepler bu son buluşuna, gençlik yıllarından beri arayışı içinde

olduğu küreler uyumunun formülü gözüyle bakıyordu. Uyumsuz bir evrenin onun

için bir anlamı yoktu. Güneş gezegenleri yönetme gücüne sahipse, göksel

devinimlerin formülünde dile gelen

türden bir ilişki içermesi gerekirdi. Kepler'in gerçeği bulma yolunda

verdiği çabanın bir benzerini bilim tarihinde göstermek güçtür. Şu sözlerinde

derin araştırma tutkusu az da olsa yansımaktadır: Çalışmamın karmaşık görünen

sonuçlarını izlemede zorlanıyorsanız, bana kızmayınız; çektiğim sıkıntılar için

bana acıyınız. Sunduğum her sonuca yüzlerce kez yinelediğim sınama ve

hesaplamalarla ulaştım. Sadece Mars'ın yörüngesini belirlemem beş yılımı aldı.

Copernicus gibi Kepler de Pythagoras'dan kaynaklanan sayı mistisizminin

etkisindeydi. Evrenin geometrik bir düzenlemeyle kurulduğu inancını hiç bir

zaman yitirmedi. Onun gözünde güneş tanrısal bir güçtü. Güneş sisteminde

yalnızca altı gezegenin bulunmasına (Uranüs, Neptün ve Plüton henüz

bilinmiyordu) koşut olarak geometride yalnızca beş düzgün çok yüzlü nesneye

olanak olması rastlantı değil, merak konusu bir gizemdi. Astronominin temelini

oluşturan üç yasası bu gizemin büyüsünde ömür boyu sürdürdüğü çalışmanın bir

bakıma yan ürünüdür.Kepler'in kendisi gibi dönemin bilim çevrelerinin de

(bu arada Galileo'nun) bu yasaları yeterince önemsediği söylenemez. Newton'un

bir başarısı da, Kepler'in kitaplarında adeta gömülü kalan bu yasaların gerçek

önemini kavramış olmasıdır. Kepler asıl hayal ettiği şeyi (göksel

kürelerin müzikal uyumunu) belki gerçekleştiremedi; ama gerçekleştirdiği şey ona

bilim tarihinde Astronominin Prensi unvanını kazandırmaya yetti.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre