1987-1993 Türkiye Ekonomisi

[bluemoon24]

Ekonomik büyüme oranlarında görülen bu yükselme,

özellikle kamu kesimi yatırım-tasarruf farkının artmasına neden olmuş ve sonuçta

kamu kesiminin borçlanma gereği 1986 yılında GSMH'nın %3,6'sı iken, 1987 yılında

%6,1'ine ulaşmıştır. Bu durum, piyasalarda arz-talep dengesizliklerine yol

açarak enflasyon oranının yükselmesine neden olmuş ve 1981-1987 yılları arasında

deflatör ortalama olarak %38 artarken, 1988 yılında %72,3 seviyesine çıkmıştır.

Yine aynı şekilde, toptan eşya fiyat endeksi bu dönemde ortalama %35,6 artarken

1988 yılında %68,3 düzeyine yükselmiştir.İç borç stoku 1988 yılında 28.4

trilyon TL, dış borç stoku ise 41 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 1987

yılında Türkiye'nin ihracatı 10 milyar dolar, ithalatı ise 14 milyar dolar

olarak gerçekleşmiş ve dış ticaret açığı 4 milyar dolara ulaşmıştır. Bu yıl cari

işlemler dengesindeki açık 1986 yılına göre bir düşüş kaydederek 806 milyon

dolara inmiştir.Ekonomideki dengesizlikleri gidermek amacıyla 1987 yılı

sonunda kamu tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatları önemli ölçüde

yükseltilmiş ve piyasalardaki dengenin yeniden kurulabilmesini sağlamak üzere

Şubat 1988'de bir dizi önlemler alınmıştır. Bu önlemlerin amacı, Türk Lirası

cinsinden tutulan tasarrufların çekiciliğini ve dolayısıyla Türk Lirası'na olan

talebi artırmak, ithalatı frenlemek, ihracatı tekrar canlandırmak ve kamu

harcamalarını kısarak ekonomideki aşırı ısınmayı gidermek şeklinde

özetlenebilir.Kamu açıklarını kısmak için kamu yatırımlarının

azaltılması, özel kesimin üretim ve yatırım kararlarını da olumsuz etkilemiştir.

Faizlerin yükselmesi ise finansman maliyetlerini artırıcı ve üretimi yavaşlatıcı

bir etken olmuştur.1988 yılında reel GSMH büyüme hızı %1,5 olarak

gerçekleşmiştir. Reel GSMH büyüme hızının 1987 yılına göre bu denli düşüşünün en

önemli nedeni; sanayi sektörü ve hizmetler sektörünün büyüme hızlarındaki

gerilemedir. Ayrıca KİT ürünlerindeki fiyat ayarlamalarının büyük ölçülerde ve

şok biçiminde olması, ekonomideki enflasyonist beklentileri artırmıştır. Böylece

ekonomi, 1988 yılının ikinci yarısından itibaren, özellikle imalat sanayiinde

belirginleşen bir durgunluğa girmiş ve daralan iç talebin etkisi ile ortaya

çıkan tasarruf fazlası 1.6 milyar dolar cari işlemler fazlasına

dönüşmüştür.1988 yılında Türkiye'nin dış ticaretine bakıldığında;

ihracatın 11.6 milyar dolar, ithalatın ise 14.3 milyar dolar düzeyinde

gerçekleştiği görülmektedir. 1988 yılında cari işlemler dengesinin fazla

vermesinde, bir önceki yıla kıyasla dış ticaret açığının önemli ölçüde azalması

ve turizm gelirleri ile diğer mal ve hizmet gelirlerinin (yurtdışı müteahhitlik

hizmetleri, navlun gelirleri gibi) önemli ölçüde artış göstermesi etken

olmuştur. Kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye oranı 1988 yılında %4,8

oranında gerçekleşmiştir.1988 yılına kadar bu politikaları başarıyla

uygulayan Türkiye, mevcut kurulu kapasitesini artıramaması ve kısa ömürlü

sermaye stokunu yenileyememesi nedeniyle dur-kalk diye tanımlanabilecek

istikrarsız bir büyüme ortamına girmiştir.1988 ve sonrasında, ödemeler

dengesindeki olumlu gelişmeler dışında, işsizlik yüksek seviyesini korumuş,

bütçe açıkları artmış ve buna paralel olarak fiyat artışları hızlanmıştır. 1989

yılında bu gelişmeler paralelinde toptan eşya fiyatları endeksi %63,9 oranında

artarken, reel GSMH büyüme hızı %1,6 oranında gerçekleşmiştir.Plan

döneminin son yılında, kamunun, alt yapı yatırımlarında belli hedeflere

ulaştıktan sonra bu alana yönelik kaynak tahsislerini azaltması, cari işlemler

dengesinde elde edilen fazla, yeni bir ekonomik döneme geçişe imkan vermiştir.

1989 yılı bu durumu itibariyle bir geçiş yılı olma özelliğini taşımaktadır. Bu

yılda kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye oranı %5,3'e

yükselmiştir.Kamu kesimi borçlanma gereğinin artışının en önemli nedeni

KİT'lerin borçlanma gereğindeki artıştır. Ücretlerin yükselmesi, tarım ürünleri

stoklarının artması, bütçeden yapılan transferlerin azalması ve bunun yanında

artan faiz yükü, KİT'lerin borçlanma ihtiyacını artırmıştır. 1989 yılında iç

borç stokunda 1988 yılına göre önemli bir artış olmuş ve iç borç stoku 42 tilyon

TL'na ulaşmıştır. Dış borç stoku ise 42 milyar dolar olmuştur.1989

yılında ihracat bir önceki yıla göre aynı seviyesini koruyarak 11.6 milyar dolar

olarak gerçekleşmiş, ithalat ise yükselme eğilimini sürdürerek 15.8 milyar dolar

olmuştur. Bu durum, dış ticaret açığımızın artmasına neden olmuştur. Dış ticaret

açığındaki önemli artışa karşın, görünmeyen işlem gelirlerinde sağlanan olumlu

gelişmeler sonucunda cari işlemler dengesi, 1989 yılında da 961milyon dolar

fazla vermiştir.1989 yılında büyüme hızının konjonktürel olarak düşük

olması ile birlikte, tarım sektöründen elde edilen gelirdeki artış ve uygulanan

bazı tedbirler sonucunda 1990 yılında reel GSMH artış hızı, %9,4 olarak

gerçekleşmiştir. Bu denli yüksek büyüme hızının yanı sıra, aynı yıl Körfez

Krizi'nin de etkisiyle Ekim 1990'da petrolün varilinin 15 dolardan 31 dolara

çıkması, ithalatı önemli ölçüde artırmıştır. Bu gelişmeler sonucunda, 1990

yılında toptan eşya fiyatları endeksi bir önceki yıla göre düşüş kaydederek

%48,6 düzeyinde gerçekleşmiştir.İç talepteki canlılık, 1990 yılında

tüketici fiyatlarının, toptan eşya fiyatlarından daha hızlı artmasına neden

olmuştur. Bu yıl. tüketici fiyatları endeksi %60,4 oranında artmıştır. Diğer

önemli bir özellik ise, bütçe açıklarının finansmanının dış borçlanmanın yanı

sıra yüksek düzeylerdeki iç borçlanma ile sağlanmış olmasıdır. 1990 yılında iç

borç stoku 57 trilyon TL'na, dış borç stoku ise 49 milyar dolara yükselmiştir.

Kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye oranı %7,6 olarak

gerçekleşmiştir.1990 yılı sonunda ihracat 12.9 milyar dolar, ithalat ise

22.3 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve dış ticaret açığı 9.3 milyar dolara

ulaşmıştır. Dış ticaret açığındaki bu büyük artış nedeniyle cari işlemler

dengesi 2.6 milyar dolarlık açık vermiştir. Ayrıca, petrolünü büyük ölçüde

Irak'tan alan Türkiye, boru hattının kapatılmasıyla öncelikle Irak'ın üçüncü

ülkelere sattığı petrolden sağladığı navlun gelirlerinden mahrum

kalmıştır.Körfez Savaşı'nın olumsuz etkileri sonucunda 1991 yılında

büyüme hızında bir yavaşlama görülmüştür. Bu yıl, reel GSMH büyüme hızı, 1990

yılına göre çok büyük bir düşme kaydederek %0,3 oranında gerçekleşmiştir. Körfez

Krizi, Ortadoğu ülkelerine yapılan nakliye faaliyetlerini olumsuz etkilemiştir.

Yoğun rezervasyon iptalleri sonucunda turizm sektörü durgunluğa

itmiştir.Bu dönemde, bankaların kredi faiz oranlarını yükseltmeleri

sonucunda kredi talebi ve kullandırılabilir miktarlar azalmıştır. Yüksek

düzeydeki para talebi ve para çekilmeleri de bankalardaki mevduat düzeyinde reel

olarak %9'luk bir düşüşe yol açmıştır. Bu dönemde iç borç stoku 94 tilyon TL,

dış borç stoku ise 50 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kamu kesimi borçlanma

gereğinin GSMH'ye oranı da %10,3'e yükselmiştir.Enflasyon, 1991 yılında

da yükselmeye devam etmiş, toptan eşya fiyat endeksi %59,2, tüketici fiyat

endeksi %71,1 oranında artmıştır. Körfez Krizi nedeniyle sağlanan hibelerden

1990 yılında 745 milyon dolar, 1991 yılında ise 1.785 milyar dolarlık giriş

olmasına rağmen Merkez Bankası rezervleri önemli kayba uğramış, kısa vadeli dış

borçların ödenmesinde zorluklar olmuştur.1990 yılında dış ticarette

görülen olumsuz gelişmeler 1991'de tersine dönmüştür. Yıl içinde ekonomideki

durgunluk nedeniyle iç piyasanın daralması ve döviz kurlarının bir önceki yıla

göre daha hızlı yükselmesi, ihracatı sürekli uyarırken, aynı nedenlerle

ithalatta önemli bir yavaşlama meydana gelmiştir.1991 yılında

ihracatımız 1990 yılına göre %4,9'luk bir artışla 13.6 milyar dolara yükselirken

ithalatımız ise %5,6'lık bir azalışla 21 milyar dolara gerilemiştir. Cari

işlemler dengesi ise 258 milyon dolar fazla vermiştir. Bu gelişmelerden sonra

1992 yılında ekonomide iyileşme belirtileri görülmeye başlanmıştır. 1992 yılında

reel GSMH'da elde edilen %6,4'lük artış hızı, Türkiye ekonomisinin uzun dönemli

ortalama kalkınma hızının üzerinde bir orandır.Haziran 1992'de toplanan

Üçüncü İzmir İktisat Kongresi'nde de bu gelişmeler paralelinde Türkiye'nin 21.

yüzyıla gelişmiş ilk 15 ülke içinde girme hedefi ortaya konulmuştur. Bu hedefe

ulaşmanın temelinin, demokrasiyle birlikte gelişen bir serbest pazar ekonomisi

olduğu vurgulanarak dışa açılma politikasından hiçbir taviz vermeden, devletin

ekonomiye müdahalesini asgariye indirmenin şart olduğu

belirtilmiştir.1992 yılında Türkiye'nin ihracatı 14.7 milyar dolar,

ithalatı ise 22.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 1992 yılında cari

işlemler dengesi 942 milyon dolar açık vermiştir. Bu yıl, toplam dış borç

stokumuz 55 milyar dolara, iç borç stokumuz ise 194 trilyon TL'na yükselmiştir.

Kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye oranı da %10,6 olarak

gerçekleşmiştir.1992'de enflasyon artış eğilimini sürdürmüş ve toptan

eşya fiyatları endeksi %61,4, tüketici fiyatları endeksi ise %66,0 düzeyinde

gerçekleşmiştir. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın dördüncü dilimi olan 1993

yılında, reel GSMH büyüme hızı %8,1 olarak gerçekleşmiş ve böylece program

hedefi aşılmıştır.1992 yılında 2.708 dolar olan kişi başına ulusal

gelir, reel olarak önemli ölçüde artmış ve 1993 yılında 3.004 dolar seviyesinde

gerçekleşmiştir. Buna karşılık kamu kesimi finansman açığının GSMH'ye oranı

yükselmiş, dış ticaret ve cari işlemler açıkları büyük boyutlara

ulaşmıştır.Bu yıl, kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye oranı %11,2

olmuştur. 1993 yılında ihracatımızda büyük bir artış gözlenmezken ithalatımızda

önemli bir artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde ihracatımız 15.3 milyar dolar,

ithalatımız ise 29.4 milyar dolar olmuştur. İthalatımızdaki bu artışın başlıca

nedeni, iç talepteki canlanmadır. Ayrıca, 1993 yılında cari işlemler dengesi 6.4

milyar dolarlık açık vermiştir. İç tasarruflar reel olarak azalmış, önemli

boyutta dış açığa karşı yatırımların GSMH'ye oranı sabit fiyatlarla

gerilemiştir. Bu dönemde dış borç stoku 67 milyar dolara yükselmiş, iç borç

stoku ise 356 trilyon TL olarak gerçekleşmiştir.1993 yılında tüketici

fiyatları endeksi bir önceki yıla göre %71,1 oranında artarken toptan eşya

fiyatları endeksindeki artış %62,5 oranında gerçekleşmiştir. Yine aynı yılda

konsolide bütçe gelirlerinin GSMH'ye oranı %17,6, konsolide bütçe giderlerinin

GSMH'ye oranı ise %24,3 olarak gerçekleşmiştir.1993 yılında TL

mevduatlarında bir gerileme gözlenmiştir. Buna karşın, ekonomik faaliyetteki

hızlanmaya paralel olarak kredilerde kayda değer bir hızlanma gerçekleşmiş, bu

hızlanmada mevduat banka kredilerindeki artış ana etken olmuştur.



Afyon Jeotermal Merkezi Isıtma Sistemi, Ekonomisi Ve Hava Kirliliğini Önlemedeki KatkKserofitlik Ve Su Ekonomisi ÖkofizyolojisiFloresanların EkonomikliğiVarlık Vergisi1983-1987 Türkiye Ekonomisi1980-1982 Türkiye Ekonomisi1923-1980 Türkiye Ekonomisi19 Şubat KriziSermaye Piyasası Kurulu (SPK)İMKB PazarlarıİMKB'de Kote İşlemiMilli Korunma KanunuAltın Kurallar5 Nisan KararlarıElliot Dalga KuramıDow KuramıDirectional MovementDikdörtgen FormasyonuDestek ve DirençBollinger Bands