Romen Rakamlarıyla Hesaplama

[bluemoon24]

Avrupa'da Romen rakamlarından günümüz

rakamlarına geçiş Ortaçağda olmuştur. O yıllarda Avrupa'da hesap işleriyle

uğraşanlar Romen rakamlarını hemen terk etmediler. Daha ziyade toplama ve

çıkarına işi yapan tüccarlara Romen rakamları daha pratik geliyordu. Örneğin

68'den 16'yı çıkarmak için 68 yani 'LXVIII' rakamından 16'yı ifade eden 'XVI'

rakamlarını şilince geriye 'LII' yani 52 kalıyordu. Diğer bir örnek

olarak 77 (LXXVII) sayısından 15'i (XV) çıkartalım. Yapılacak iş 77'nin içinden

X ve V rakamlarını silmektir. Sonuç 'LXII yani 62'dir. Bu arada Romen

rakamları nelerdir bir görelim: I(1), II(2), III(3), IV(4), V(5), VI(6), VII(7),

VIII(8), IX(9), X(10), XX(20), XXX(30), XL(4Ü), L(50), LX(60), LXX(70),

LXXX(80), C(100), D(500), M(1000) Romen rakamları her bir sayının

karşılığı olan harfler, büyükten küçüğe doğru ve soldan sağa yazılıp bunların

hepsi toplanarak bulunur. MDCLXVI sayısı neymiş bulalım: (M=l

.000)+(D=500)+(C= 100)+(L=50)+(X= 10)+( V=5 )+(I= l) = 1966 Ancak

günümüzde sistem tam böyle çalışmıyor, büyük rakamdan önce gelen daha küçük

rakam büyükten çıkartılıyor. Örneğin 1X=(10-1)=9, bu şekilde 1999 sayısı olan

MCMXCIX önce M+CM+XC+IX şeklinde yazılıp sonuç (1.000+900+90+9)= 1999 olarak

bulunuyor. Bir başka uygulama da aynı harfi üç kereden fazla tekrar

etmemek şeklinde. IIII yerine IV, XXXX yerine XL kullanılıyor. Ancak Romen

rakamlarında M'den büyük harf olmadığından l000'den sonra örneğin 4 000 MMMM

şeklinde yazılabiliyor. Daha büyük sayılarda ise sayının kaç kere 10'un katı

olduğunu ifade etmek için parantez işaretleri kullanılıyor. Romen

rakamlarında sayıdan önce 'bir' gelmesi sadece dört (IV) ve dokuzda (IX) vardır.

Romen rakamlarında sıfır yoktur. Rakam gösterildiği işaret kadardır yani 'X'

nerede olursa olsun '10' dur. Halbuki günümüz rakamlarında 'l' tek başına iken '

l'dir ama sağdan ikinci haneye geçince '10' değerini, üçüncüye geçince '100'

değerini alır. Tüm bu nedenlerle günümüzün karmaşık işlemlerinde Romen

rakamlarının kullanılmaları mümkün değildir. Sıfır sayısının katılmasıyla hiç

rekabet güçleri kalmamıştır. Duvar saatlerinde dekoratif amaçlı kullanılmaları

yanında pratik bir kullanım yerleri yoktur. Günümüzde milyon, milyar

derken trilyonları hatta katrilyonları ifade eder hale geldik. İleriki yıllara

hazırlık amacıyla milyondan başlayarak sonra gelen sayılara bir bakalım. Sayı

isminin yanında parantez içindeki rakamlar o sayıda kaç tane sıfır olduğunu

gösterir: Milyon(6), milyar(9), trilyon(12), katrilyon(15),

kuintrilyon(18), sekstrilyon(21), septrilyon(24), oktrilyon(27), nanilyon(30),

desilyon(33), andesilyon(36), dudesilyon(39), tredesilyon(42),

kattırdesilyon(45), kuindesilyon(48), seksdesilyon(51), septendesilyon(54),

oktadesilyon(57), novemdesilyon(60), vijintilyon(63).