Neden Unutuyoruz?

[bluemoon24]

Kuramsal açıdan, unutmanın iki nedeni olabilir. Bunlardan

biri bozucu etki, diğeri ise bellekteki çözülmedir. Her iki görüş de kuram

olarak sunulmuştur, ikincisi bazen sızan-kova hipotezi (leaky-bucket

hypothesis) adıyla anılır (Miller, 1956). ilk bakışta bu kuram daha çekici

gelmektedir; çünkü, çoğu kimse unutmanın doğal olarak kendiliğinden meydana

geldiğini kabul eder. Oysa yapılan deneyler, bozucu etkinin unutmada önemli bir

rolü olduğunu, dolayısıyla unutmanın sadece bellek izinin silinmesi

olamayacağını göstermiştir (Underwood, 1957).Bu durumda, unutmayı

açıklarken etkenlerden her birine ne kadar ağırlık verebiliriz?Söz konusu

kuramlar, deneysel olarak karşılaştırılamaz. Çünkü, laboratuvarda bile bozucu

etkiden tamamen arınık bir durum düzenleme olanağımız yoktur. Denekler, deneyden

önce bazı faaliyetler yapmışlardır; ve bunlardan bazıları deneyde söz konusu

olan faaliyete benzer olabilir (ileri doğru bozucu etki). Aynı şekilde, öğrenme

işlemiyle hatırlama işlemi arasında da bu tür faaliyetler yer alabilir (geriye

doğru bozucu etki). Psikologlar, sadece bozucu etkiyi en aza indirmeye veya

meydana geldiğinde ne ölçüde olduğunu tayin etmeye çalışabilirler.Geriye

doğru bozucu etkiyi azaltmanın bir yolu, deneklerin bir malzemeyi öğrenmeleri

ile hatırlama testi arasında uyumalarını sağlamaktır. Bu yolla yapılan eski bir

deney, bu gün psikolojide klasikleşmiştir (Jenkins ve Daltenbach, 1924).

Deneklere laboratuvardaki yatağa yatmadan önce, 10 anlamsız heceden oluşan bir

liste öğretilmiştir. Uykuya dalmalarından itibaren 1, 2, 4 ve 8 saat gibi

değişik süreler sonunda uyandırılan deneklerin hatırda tutma miktarı, hatırlama

tekniğiyle saptanmıştır.Aynı deneklere daha sonra, ilkine eşdeğerde

başka bir liste öğretilip, bu sefer 1, 2, 4 ve 8 saatlik normal, günlük

faaliyetlerinden sonra hatırlama miktarları yine aynı yöntemle ölçülmüştür.

Uykudan sonraki hatırlamanın çok daha iyi olduğu görülmüştür. Her iki koşulda da

hatırlama miktarı ilk bir kaç saat içinde hızla azalmıştır. Daha sonra, günlük

faaliyetlerine devam eden denekler için hemen hemen sıfıra kadar düşen

hatırlama, uyuyan deneklerde %50 civarında kalmıştır.Bu tür

araştırmalar, çözülme kuramlarının aleyhine kanıt olarak kullanılmış, bozucu

etkiye dayanan açıklamaları ise desteklemiştir. Fakat yukarıda sözü edilen

deney, sadece geriye doğru bozucu etkiyi ele almış, ileriye doğru bozucu etkiyi

kapsamamıştır.İleriye doğru bozucu etkiyi incelemek için daha değişik

bir deney deseni gerekir, örneğin, deneklere anlamsız hecelerden oluşan tek bir

listenin öğretildiğini ve 24 saat sonra hatırlamanın ölçüldüğünü farzedin.

Genellikle o zamana kadar listenin %65'i unutulmuş olur. Bu yüksek unutma

miktarı, deneğin öğrenmeyle hatırlama arasında yaptığı şeylerin etkisiyle

açıklanamaz. Çünkü, deneğin laboratuvar dışındaki faaliyetleri, deneydeki

faaliyetlerinden o kadar farklıdır ki, bozucu etkinin çok az olması beklenir.

Ancak, bir de deneğin daha önceki sözel öğrenmeleri vardır. Yıllar boyunca

yapılan bu sözel öğrenmeler, deneyde ileri doğru bozucu etki yaratmış

olabilir.Psikologlar bu olasılığı doğrudan doğruya test edemezler.

Çünkü, bozucu etki yapabilecek daha önceki öğrenmeyi dakik şekilde ölçemezler.

Buna karşılık deneyciler, deneklere iki veya daha fazla liste öğretirler

(Underwood, 1957); sonra da, bir listenin hatırlanmasının daha önce öğrenilen

liste sayısından ne derecede etkilendiğine bakarlar. Bu tür deney sonuçları

önceki öğrenmenin güçlü bir etken olduğunu göstermektedir. Daha önce öğrenilen

liste sayısı ne kadar çoksa, test edilen listenin hatırlanması o kadar

azdır.Şu halde, hatırda tutma büyük ölçüde, yeni öğrenilen malzeme

üzerinde ileriye doğru bozucu etki yapan eski öğrenmelerin varlığına bağlıdır.

Bu bulguya laboratuvar dışına genelleyecek olursak eski öğrenmelerin, özellikle

iyice yerleşmiş alışkanlıkların, sözel malzemenin hatırlanmasında bozucu etki

kaynağı olacağı sonucuna varabiliriz. Bu olayın, unutmanın %100'ünü açıklayıp

açıklamadığını bilemiyoruz; hiç bir zaman da öğrenemeyebiliriz. Mevcut bilgilere

göre yapılacak bir tahminle, insanların unutmaları, büyük ölçüde önceki

öğrenmelerine, fakat bir ölçüde de sonraki öğrenmelerine bağlıdır.



Kitabin Adi Biz İnsanlarİnsan SarrafıFareler Ve İnsanlar ÖzetFareler Ve İnsanlarKitabın Adı : Onlar Da İnsandı Ozetİnsanda Solunum SistemiMineraller Ve İnsan Üzerindeki EtkileriHayvanlarda Ve İnsanlarda Üremeİnsanlarda BoşaltımBakterilerin İnsan Yaşamindaki Yeri Ve Önemiİnsan Genom ProjesiAlkol Ve İnsanİnsanların Ve Diğer Canlıların Uzaydaki TepkileriÜ-V-Y-ZŞ-T-USP-RN-O-ÖMJ-K-L