Hafızanızı Test Edin

[bluemoon24]

Öyle bir

çağdayız ki, bilgiler ışık hızıyla değişiyor. Hatta o kadar ki bu bombardıman

yüzünden birçoğumuz ´hafıza yetersizliği´ içinde kıvranır olduk. Bunu biz değil, araştırmalar söylüyor. Amerikan Newsweek dergisinde

geçtiğimiz günlerde yer alan bir araştırmaya göre, milyonlarca Amerikalı

hafızasını güçlendirmek konusunda paniğe kapılmış durumda... İlaçlar, hormon ve

vitamin takviyeleri, hafızayı güçlendirecek kitaplar ve oyunlar kapış kapış

satılıyor. İnsanlar, daha güçlü bir hafızaya sahip olmak için çabalarken, bilim

adamları, nörologlar, psikologlar ve biyologlar da bu konuda elele vermiş

durumda. Bu güne kadar açıklanamayan ´hafıza sırları´nı gözler önüne sermek için

çaba harcıyorlar. Neler ispatlayabileceklerini zaman gösterecek. Ancak biz sizi,

bu konuda bu güne kadar gelinen aşamaya götürmek istiyoruz. İşte GATA (Gülhane

Askeri Tıp Akademisi) Nöroloji Bölümü´nden Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ´ın verdiği ve

küçük bir araştırmayla toparladığımız bilgilerin ışığında hafıza... Öğrenme ve unutma

Prof. Tanrıdağ, öncelikle Hafıza aynı zamanda ve

doğal olarak, içinde unutmayı da taşıyor diyor. Yani hiç kimsenin hafızası ya da hafızasının gücü, sadece öğrenilen yeni

şeylerin aritmetik toplamından oluşmuyor. Gerçek hafıza, öğrenilenlerle

unutulanların arasında bir yerde. Önemli olan bu yerin hangi etkenlerle

belirlendiğini anlamak. Bu etkenler çerçevesinde, ibre öğrenme tarafına dönükse,

kişi ne kadar unutursa unutsun hafızası zayıflamıyor. Buna karşın, eğer

yeterince öğrenemiyorsa, unutkanlığı az olsa bile hafıza bozukluğu için zemin

hazırlanmış demek. Özetle, hafızanın dengesindeki ana faktör, unutmaya

hayıflanmak yerine, öğrenmeye çaba harcamak. İşte bazılarımızın hafızasını

diğerlerimize göre daha kuvvetli kılan en önemli etken de bu. Yaşa bağlı değil

Hafıza konusundaki yanılgılardan bir diğeri de, onun

gücünü sadece bir-iki faktör çerçevesinde değerlendirmek. Prof. Tanrıdağ, buna

bir örnekle açıklama getiriyor: Yaşlanan insanların daha çok unuttuklarına

inanılır. Fakat doğru olan, yaşlanan insaların daha çok değil, daha sık

unuttuklarıdır diyor. Oysa, sık sık unutmasına rağmen, kişi öğrenmeyi

sürdürüyorsa, düşüncelerini farklı sembollerle ifade edebildiği sürece, hafıza

gücünün düşmesi problem olmayacaktır. Fakat şu da bir gerçek ki, beyin yapısında öğrenmeyle unutmanın dengesini

belirleyen temel faktör, zaman içinde herhangi bir organ gibi beyinin de

yaşlanmasıdır. Çocukluktan beri beyine giren yeni bilgiler doğrultusunda yeni

bağlantılar kurulduğundan, sürekli öğrenen bir beyin, kendini sınırlı da olsa

yenileme şansına sahip olur. Yani, bilgilenme sürecinin yoğunlu ve süresi, beyin

yaşlanması kavramıyla çok yakından ilişkilidir.

Genler etkili

Hafızanın güçlü veya güçsüz olmasında, kişinin doğuşta

sahip olduğu genetik ve biyolojik özellikler, içinde bulunduğu toplumsal yapı,

gördüğü eğitim, öğrendiklerini uygulama çeşitliliği ve yeni şeylere merakı da

etken. Yani, bazı yetenekler ya da hastalıklar gibi hafıza da kalıtım yoluyla

kuşaklara aktarılıyor. Eğer çocuk unutkanlığın fazla görüldüğü bir aileden

geliyorsa, gelecekte onun da unutkan olma ihtimali yüksek. Prof. Tanrıdağ, bunun

gibi toplumsal bir kalıtımdan, daha doğrusu evrimden sözedilebileceğini

belirtiyor: Nasıl ilkçağlardaki insanların beyin kapasiteleriyle bugünkü bir

değilse, beynin geçen zaman içinde gelişmesi, hücre sayısının artması, daha

fazla merkezinin kullanılması, çağlar boyu öğrenilen bilgilerin genlerle yeni

kuşaklara aktarılması, insan hafızasını daha komplike, daha geniş ve kullanılır

hale getirdi. Bu bilgiler doğrultusunda kişiler arasındaki hafıza farklılığını

da açıklayabiliriz. Beyin sadece bir öğrenme değil, aynı zamanda unutma organı. Beyinde ne

öğrenmeyle, ne de hatırlamayla ilgili ayrı ayrı merkezlerin olduğu söylenemez.

Çünkü, beyinde öğrenmeyle ilgili birden fazla alan var. Aynı durum, hatırlamak

için de söz konusu. Beynin sağ ve sol yarılarının bile öğrenme türleri

birbirlerinden farklı. Genel olarak beynin sağ tarafı, daha çok uzay-mekan

ilişkilerini, duygulanım farklılıklarını, melodik bilgileri öğrenirken, sol

tarafı beceri gerektiren işlevleri, dili ve sayısal işlemleri depoluyor.

Öğrenmeyle ilgili beyin alanlarıysa, her iki yarıyı da kapsıyor. Farklı merkezler

Hatırlanması gereken bilgiler bu şekilde alındığından

dolayı, bellek ve hatırlama da beyinde benzeri bir organizasyona sahip. Sağ

beyin, bazı bilgilerin belleğine daha fazla sahipken, sol beyin de diğer

bilgilerin belleğinde daha güçlü. Yani, hafızayı beyinde tek bir merkez

yönetmiyor. Çünkü öğrenme tek bir merkezde gerçekleşmiyor. Hafıza, bu farklı

merkezler tarafından öğrenilen bilgileri, yine bu merkezlerin içine kaydediyor.

Ancak iki beyin yarısı arasında iyi bir iletişim ağı olduğundan, bu bilgileri

birarada kullanıyoruz. Beynin her iki yarısında rol oynayan özel alanlar var. Bunlardan en

önemlisi, beyinin derinliklerinde (daha çok şakak lobunun iç derinliğinde) yer

alan ´Hipokampus´ isimli çekirdeksi yapı. Bu bölgeye iki yanlı birşey olursa,

kişiler yeni bilgileri öğrenemiyorlar. Dolayısıyla, o bilgilerle ilgili olarak

hafızaları da oluşmuyor. Ancak, bu kişiler eskiden öğrendikleri bilgileri

kullanmaya devam edebiliyorlar. Nasıl güçlenir?

Peki, kişi kendi çabalarıyla hafızayı güçlendirebilir

mi? Bu konu, gitgide para kazandıran bir sektör haline dönüşmüş durumda. Peki bu

yöntemler ne derece yararlı? Bunlara tek tek değinmeden önce şunu hatırlatalım:

Hafızada yıkım oluşmaya başladıysa, bunu tedavi etmek mümkün olmuyor. Uygulanan

tedaviler sadece bu gidişi yavaşlatmayı amaçlıyor...

Egzersizler: Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ, hafızayı kuvvetlendirici tek bir

egzersiz olmadığını savunuyor. Burada önemli olan kişinin kendi kendine en çok

neyi unutuyorum?, hangi alanda daha çok unutuyorum? gibi sorular sorması.

Böylece kişi hangi alandaki hafızasının daha zayıf olduğunu anlayabiliyor. Kimi

insanlar yüzleri iyi hatırlarken isimleri, kimileri isimleri iyi hatırlarken

numaraları hatırlayamayabilir. Yani herkes her alanda başarılı olamadığı gibi,

hafızası da her alanda kuvvetli olmayabiliyor. Ama önemli olan nokta kişinin

hafızasının zayıf olan kısımlarını farketmesi. Sonraki aşama bu alanda

aktivitelerini artırıp kendini kuvvetlendirmesi. İlaçlar: Yapılan çalışmalar, hastalıklarda öğrenmeyle ilgili kimyasal madde

olan ´asetil kolin´ maddesi yıkıma uğradığı ve bunu üreten çekirdekler dejenere

olduğu için, bu maddenin hastaya dışarıdan verilmesini kapsıyor. Diğer bir

görüş, östrojen tedavisinin unutkanlık konusunda çok iyi sonuçlar verdiği... 40

yaş sonrasında menopoza giren kadınların östrojen tedavisini uygulamalarının

Alzheimer hastalığını geciktirdiği tıp dünyasında neredeyse kabul edildi.

Özellikle damar hastalığı olan kişilerin kullandığı kan sulandırıcılarının ve

damar açıcı ilaçların dolaylı yoldan geciktirici özelliği olduğu savunulan bir

başka görüş. Buna dayanarak aspirin, kanı sulandırdığı, beyini beslediği ve yeni

pıhtı oluşumunu engellediği için önerilen bir ilaç.

Beslenme: Beslenmenin hafızayı doğrudan etkilediği yolunda kanıtlanmış

veriler yok. Ancak E vitamininin hafızayı kuvvetlendirdiği üzerinde duruluyor.

Alzheimer hastalığına yakalanmış kişilerde düşük E vitamini düzeyi tesbit

edilmiş. Bu nedenle, bu vitamin açısından zengin yiyeceklere yönelmek faydalı

olabilir: Bitkisel yağlar, soya fasulyesi, ayçekirdeği, badem, yer fıstığı,

ceviz bu açıdan zengin kaynaklar. Nisbeten daha fakir olmalarına rağmen, tüketim

oranı artırıldığında yumurta, süt ve süt ürünleri, tahıllar, sebze ve meyveler

de tercih edilebilir.

Hafıza hastalıkları

Beyinde gelişen hastalıklar ya kısmen ya da genel

olarak öğrenme ve hatırlamayı, kısacası hafızayı etkileyebiliyor. Hastalığın

oluştuğu beyin dilimine göre, sorunlar değişebiliyor. Örneğin sol beyin

hastalandığında kelime hafızası etkilenirken, sağ beyin hastalandığında yönlerin

unutulması, müzik duygusunun kaybolması söz konusu olabiliyor. Ancak beyinin bir

tarafı hastayken, diğer sağlıklı tarafta bir hafıza kaybı söz konusu olmuyor.

Beyinin her iki yarısını da etkileyen bazı hastalıklarda daha genel ve derin bir

hafıza problemi oluşuyor. Bunama adı verilen bu geniş grup içinde, birçok

sınıflama var. Bunları: * Pick: Hafıza kaybından önce, dil ve konuşma bozukluğuyla başlıyor. Sonra

hafıza bozukluğu oluşuyor.

* J.C. (Jacob Cruisel) Hastalığı: Bu

rahatsızlığa virüsler yol açıyor. Virüs vücuda girdikten 6 ay kadar sonra,

bellek ve davranış yıkımına neden oluyor.

* Düşük basınçlı hidrosefali:

Hastalık beyin suyunun dolaşımını engelliyor. Hastalık artarsa idrar kaçırma,

unutma, denge bozuklukları yaşanabiliyor.

* Vasküler demans: Beyin

damarlarında tıkanma ve yüksek kolesterol nedeniyle ortaya çıkan damar

hastalıklarının sonucunda, şiddetli bunama olarak görülüyor.

* Travmalar:

Çarpma, kazalar gibi travmalar sonucunda beyinin zedelenmesi, birçok alanda

olduğu gibi hafızada da bozukluklar meydana getiriyor. Alzheimer´dan etkilenen merkezler

1 Hipokampus: Merkezde oluşan

tahribat hafıza kaybına yol açıyor.

2 Parialtal lob: Başın arka kısmında

bulunan lob his merkezi. Hipokampusla iletişiminde problem olursa, duyularda

bozukluk, yüzleri hatırlayamama, konuşma ve okumada sorunlar oluyor.

3

Motor kortex: Hareket merkezi olan beynin dış kabuğu, hipokampusla bağlantısında

problem olduğunda hislerde sorun yaşanıyor. Ayrıca öğrenmeyi ve hafızayı direkt

olarak etkiliyor. Alzheimer gerçeği

Genelde 70´li yaşlardan sonra başlayan Alzheimer´ın

nedeni tam olarak bilinmiyor. Beyin hücrelerinin ve bağlantılarının yıkımı,

kimyasal maddelerin oranlarının azalmasıyla şekilleniyor. Ne yazık ki,

durdurulması mümkün değil. İleri yaşlarda ortaya çıkmasına rağmen, hastalığın

tek nedeni yaşlılık değil. Genetik ve çevresel etkenlerde söz konusu.



Çocuk ve hafıza

Küçük yaşlardan başlayıp çocuğunuzun hafızasını

güçlendirebilirsiniz. Bunun için: * Çocuğunuzun önüne birkaç tane (4´ten fazla olmayacak) oyuncak koyun.

Sonra ona gözlerini kapatmasını söyleyin ve bir tanesini saklayın. Çocuk

hatırlamak için hafızasını çalıştıracaktır.

* Ona beraber yaptığınızişlerin

sıralamasını sorun. Mesela giyinmeye hangi kıyafetten başladığını, masayı hangi

sırayla kurduğunuzu akıldan saymasını isteyin. Böylece çocuk belleğini daha

fazla kullanmayı öğrenecektir.Tuba Türker