[bluemoon24]

Davranışçı kuramlar, öğrenmenin

uyarıcı ile davranış arasında bir bağ kurularak geliştiğini ve pekiştirme

yoluyla davranış değiştirmenin gerçekleştiğini kabul eder. Ivan Pavlov,

laboratuarda köpeğin salgı sistemi üzerine çalışmakta iken, köpeğin sadece

yiyecek getirildiğinde değil, yiyeceği kendisine getiren kişiyi gördüğünde de

salya akıttığını fark etmesi üzerine geliştirdiği Klasik Koşullanma, Davranışçı

Akımın en çok bilinen öğrenme kuramıdır.Öğrenmeyi Pavlov gibi

koşullanmış tepki olarak açıklayan Guthrie, öğrenmedeki tüm zihinsel öğeleri

reddetmektedir. Ona göre öğrenme, uyaran ve tepki arasındaki ilişkin ibarettir.

Bu uyarana eşlik eden eylem (tepki), söz konusu uyaranın her görülüşünde tekrar

ortaya çıkar. Diğer bir deyişle, belli bir durumda bir davranışta bulunan birey,

benzer durumla karşılaştığında hep aynı davranışı gösterir. Guthrie'ye göre

öğrenmenin oluşabilmesi için ödül veya pekiştirmeye de gerek yoktur. Ona göre

öğrenme, tepkinin uyarana karşı ilk gösterilişinde

gerçekleşmektedir.Davranışçı akımın diğer ünlü çalışması Thondrike

tarafından yapılmıştır. Thondrike, öğrenmeyi bir problem çözme olarak görmüş ve

problemle karşılaşıldığında yapılan çeşitli deneme-yanılma davranışlarıyla çözüm

üretildiğini savunmuştur. Ona göre insanların ve insana yakın hayvanların

öğrenme biçimi deneme-yanılma yoluyla gerçekleşen bir

öğrenmedir.Thorndike'ın yaptığı deneyde, kafese yerleştirilen kedi

dışarıdaki balığa ulaşmak (veya dışarı çıkmak) için yaptığı sağa-sola koşma ve

sıçramalar esnasında tesadüfen kapı mandalına bağlı ipi çekmesi sonucu kapı

açılmış ve dışarı çıkmayı başarmıştır. Bu deney tekrarlandıkça kedinin kafesten

çıkmak için yaptığı deneme-yanılma davranışları azalmış ve kedi mandalın bağlı

olduğu ipi daha kısa sürede çekerek dışarı çıkmayı öğrenmiştir. Thorndike, bu

çalışmadan deneme-yanılma esnasında yapılan davranışların kalıcı olduğu

(öğrenildiği), diğerlerinin ise terk edildiği sonucuna ulaşmaktadır. 1.

Ivan P. PAVLOV ve Klasik Koşullanma:Yiyeceklerin sindirilmesinde

salyanın rolünü inceleyen Rus Fizyoloğu Pavlov, deneylerini daha çok köpekler

üzerinde yapmıştır. Pavlov köpeklerin yalnız yiyecek verildiği zaman değil, boş

yemek tabağını gördüklerinde hatta yemeği getiren kişinin ayak seslerini

duyduklarında da salya çıkardıklarını görmüştür. Böylece doğal tepkilerin

koşullandırılabileceğini ve zamanla tarafsız uyaranlarla oluşturulabileceğini

keşfetmiştir.Pavlov, bu amaçla yaptığı deneylerde, köpeğe yiyecek

vermişken, yiyecekle birlikte ya da yiyecekten biraz sonra zil çaldığında ve bu

durum birçok kez tekrarlandığında bir süre sonra yiyecek verilmediği halde bile

köpeğin salya salgıladığını saptamıştır. Yani zil sesinin yiyeceğin yerini

aldığını görmüştür. Bu durum köpeğin zil sesinden sonra yiyecek geleceğini

öğrenmiş olduğunu ortaya koymaktadır.Başka bir değişle, köpek zil sesine

koşullanmıştır. Zil başlangıçta tarafsız uyarıcı iken, koşullanmadan sonra

koşullu uyarıcı durumuna gelmiştir. Yiyeceğe karşılık salya akmasına doğal

tepki, zil sesine karşı oluşmasına da koşullu tepki denmektedir. Buna aslının

yerini alma ilkesi denir. Burada, tarafsız uyarıcı doğal bir uyarıcı ile

birlikte çok sık tekrarlandığı için onun yerini alabilecek bir duruma gelmiştir.

Tarafsız uyarıcı doğal uyarıcı ile birlikte ne kadar sık tekrarlanırsa o kadar

güçlenir ve pekiştirilir.Köpeğin bu şekilde koşullanmasını üç aşamalı

olarak şöyle gösterebiliriz.1) Koşullandırmadan önce. Yiyecek (DU) ®

Salya (DT)2) Koşullandırma sırasında Zil sesi (KU) Salya Yiyecek (DU)

3) Koşullanmadan sonra Zil sesi (KU) ® Salya (KT)Baymur'a göre,

birçok öğrenme, koşullandırılmış refleksler zincirinden oluşmaktadır. Örneğin

biberonla beslenen bir çocuğa ağladığı zaman biberon verildiğinde susar. Bu,

doğal bir tepkidir. Bir süre sonra, süt şişesini görünce susar ve bekler. Buna

birinci dereceli koşullanma denir. Daha sonra ise, yalnız annesinin sesini

duyunca susar. Buna da ikinci dereceli koşullanma denir. Böylece iyi öğrenilmiş,

koşullu tepkiler daha ileri koşullu tepkiler için doğal, koşulsuz uyarıcı rolünü

oynar ve koşullanmalar zincirleme olarak devam eder; doğal tepkilerde çevre

koşullarına göre değişmeler olur Koşullanmış refleksler zinciri şematik olarak

şöyle gösterilebilir.Biberon dudağa değince U ® T Susar (DT)Süt

şişesini görünce U ® T Susar (BDK)Annesinin sesini duyunca U ® T Susar

(İDK)Kısaca, Klasik koşullanma kuramına göre öğrenme süreci etki

(uyarıcı) ve refleks tepkiler arasında çağrışımlar kurmaya dayanır. Buna göre,

öğrenmeden önceki durum denetim altına alındığı takdirde öğrenme gerçekleşir ve

istenilen davranışlar kazandırılabilir.2. WATSONWatson'a göre,

doğa bilimlerinde olduğu gibi psikolojide de yalnız somut ve gözlenebilir

davranışlar ölçülebilir. Zihin ya da bilinç nesnel bir konu değildir ve bu

nedenle bilimsel yöntemlerle incelenemez. Dolayısı ile psikolojinin uğraşı alanı

herkes tarafından görülebilen davranışlar olmalıdır. Ona göre, konuşma boğaz

kaslarının hareketleri, düşünme sessiz konuşma, duygulanma ise organlardaki kas

eylemleridir. Watson insanların içgüdülerle, zihinsel yetenek ve eğilimlerle

dünyaya gelmediklerini, dolayısı ile de, davranışların gerisinde bu tür

özelliklerinin bulunmadığını ileri sürer. Ona göre, davranışlar koşullanma yolu

ile öğrenilir.Tüm çalışmalarını davranışlar üzerinde odaklaştıran

Watson, davranışların başlangıç noktası olarak refleksleri kabul eder.

İnsanların uyaran tepki bağlarıyla doğduğuna inanır ve bunlara refleks adını

verir. Refleksler nörofizyolojik yapının bir işlevi olarak insanın davranış

kapasitesini oluştururlar. Koşullanan refleksler yeni davranış biçimleri olarak

kazanılırlar ve davranış repertuarını zenginleştirirler.Bu durum, yani

öğrenme klasik koşullanma kurallarına göre oluşur. Ancak, Watson'a göre

koşullanma süreci, yalnız çeşitli uyarıcılara tepkilerde (koşullu tepki)

bulunmayı öğrenme şeklinde değil, aynı zamanda davranış repertuarında bulunmayan

yeni tepkiler vermeyi ve daha karmaşık davranışlarda bulunmayı öğrenme olanağı

sağlar. Watson'a göre karmaşık ve becerili bir davranışta uyarıcı ile tepki

arasında oluşan bağların ardışıklığını sağlayan üç temel vardır[img]images/smilies/frown.gif[/img]a) Bağ

ilkesi:Bu ilkeye göre karmaşık ya da becerili davranışı oluşturan

koşullu uyaranla tepki arasında bir bağın oluşması ve bunun zincirleme olarak

sürmesidir. Bundan dolayı koşullanmış bir dizi uyarıcı-tepki bağları zinciri

oluşmuş olur.(b) Sıklık ilkesi:Belirli bir uyarıcıya karşı daha

sık gösterilen bir tepkinin, aynı uyarıcı ile karşılaşıldığında gösterilme

olasılığının daha fazla olmasıdır.(c) Yenilik ilkesi:Belirli bir

uyarıcıya karşı yapılan en son davranışın, uyarıcı tekrar edildiği zaman, ortaya

çıkma olasılığının daha yüksek olmasıdır.Watson'a göre, her tür

öğrenmeyi bu ilkelerle açıklamak olanaklıdır. Ancak Watson'un becerileri koşullu

reflekslerin ürünü olarak görmesi kurumsal düşüncelerine yöneltilen temel

eleştirilerden birini oluşturmaktadır. Watson, duygusal tepkilerin öğrenilmesi

ile de öğrenilmiştir. Ona göre korku, öfke ve sevgi olmak üzere doğuştan gelen

üç temel duygusal tepki kalıbı vardır. Akılcı olmayan korkular koşullanma ile

ortaya çıkar.3. THORNDIKEThorndike'ın öğrenme kuramına bağ kuram

denildiği gibi, sınama-yanılma yoluyla öğrenme de denmektedir. Thorndike'a göre

en yaygın öğrenme biçimi sınama-yanılma yoluyla öğrenmedir. Belli bir amaca

ulaşma çabası içinde olan organizma, amaca ulaşmak için bir takım tepkilerde

bulunur. Bu tepkilerden biri raslantısal olarak organizmanın amaca ulaşmasını

sağlar. Bundan sonra, amaca götürmeyen tepkiler terkedilirken, amaca

ulaştıranların tekrarlanma olasılığı artar. En sonunda yalnız problemin çözümüne

götüren tepki ya da tepkiler yapılarak öğrenme sağlanmış olur.Thorndike

bu amaçla, kedi , köpek ve maymunlarla deneyler yapmıştır. Kedilerle ilgili

deneylerinde aç bir kediyi kafese yerleştirmiş ve dışarıya bir parça yiyecek

koymuştur. Kafesin kapısı bir mandala basılınca açılacak şekilde düzenlenmiştir.

Kafes içinde kedinin bir takım hareketler yaptığı gözlenmiştir. Hareketlerden

biri kafesin kapısının açılmasını sağlamış ve kedi dışarı çıkmıştır.Hala

aç olan hayvan kafese tekrar konmuş birkaç deneme ve yanılmadan ya da deneme ve

başarı girişimlerinden sonra kapı açılmıştır. Sonraki denemelerde başarılı

hareketler yerleşmiş, başarısız olanlar terk edilmiştir. En sonunda kedi kafese

konduktan kısa bir süre sonra dışarı çıkmayı başarmıştır. Kısaca, ilk

denemelerde hayvanın sorunu çözme zamanı oldukça uzundur; fakat denemeler

ilerledikçe bu süre azalmaktadır. Ancak azalma düzenli olmamakta, öğrenme yavaş

yavaş oluşmaktadır.Thorndike başlangıçta sınama-yanılma yoluyla öğrenme

adını verdiği kuramını sonraları seçme ve birleştirme yoluyla öğrenme olarak

adlandırmıştır. Bir problem durumu ile karşılaşan birey, amaca ulaşmak yada

sorunu çözmek için, olası tepkiler arasından bir kısmını seçer, dener ve

sonuçlarına göre bazı uyarıcı-tepki bağı oluştururken bazılarını eler.

Thorndike'ın açıklamalarına göre, geçmişte kurulmuş olan uyarıcı-tepki bağları

problemin çözümünde büyük bir önem taşır. Thorndike yaptığı birçok denemeden

sonra üç öğrenme ilkesi saptamıştır.a) Etki ilkesi:Etki ilkesi

uyarıcı ile tepki arasındaki bağın güçlenmesini ya da zayıflamasını açıklar. Bu

ilkeye göre bireyin sınama-yanılma davranışları sonucunda başarıya ya da

başarısızlığa, ödül ya da ödülsüzlüğe (cezaya) yol açan en uygun tepkiyi

seçeceği var sayılmaktadır.Thorndike, önceleri ödül ve cezanın öğrenme

olayını aynı şekilde etkilediğini düşünmüş, fakat sonraki deneylerinden ödülün

daha etkili olduğunu görmüştür. Ona göre, ceza; yanlış tepkinin tekrarlanma

olasılığını, ödülün doğru tepkiyi arttırma olasılığı kadar

azaltmamaktadır.b) Alıştırma ilkesiAlıştırma ilkesi tekrara

bağlı olarak alışkanlığın oluşmasıdır. Bu ilke 'uygulama mükemmeli yaratır'

düşüncesine dayanmaktadır. Öğrenme olduktan sonra uyaran-tepki bağının

güçlendirilmesi için alıştırma yapmak gerekir. Alıştırma bu bağın güçlenmesine,

alıştırmanın olmaması ise zayıflamasına yol açar. Bağın güçlenmesi öğrenmenin

sürekliliğini sağlar, zayıflaması da unutmaya neden olur.c) Hazır oluş

ilkesi:Hazır oluş belirli bir konunun, herhangi bir düzeyde

öğretilebilme zamanını belirtir. Thorndike hazır olmayı yalnızca fizyolojik

açıdan ele almaktadır.4. EDWIN R. GUTHERIEGutherie'nin öğrenme

kuramı birçok yönden Pavlov, Watson ve Thorndike'ın öğrenme kuramlarına benzer.

O da 'koşullu tepki' terimini aynı anlamda kullanır ve bu terim temel olarak

kuramını sistemleştirir. Bununla birlikte öğrenme sürecini farklı bir şekilde

yorumlar. Bu benzerlikler ve farklılıklar kuramının özünü oluşturur. Öğrenmede

tüm zihinsel öğeleri reddeden Gutherie'nin kuramı, birbirine bağlı iki temel

ilkeye dayanır. Birincisi 'bitişiklik ilkesi,ikincisi ise 'öğrenme ilk denemede

oluşur ilkesidir.a) Bitişiklik ilkesi:Gutherie'ye göre, uyarıcı

ile tepkinin birbirine bağlanması öğrenmenin temelini oluşturur. Buna bitişiklik

ilkesi denir. Bitişiklik ilkesi bir uyarıcı durumu ile birlikte bulunan bir

hareketin aynı uyarıcı ile karşılaşıldığında yeniden görülmesi olarak

açıklanabilir. Örneğin aç bir kedi için en uygun hareket yiyecek elde etmek

iken, sıkıcı bir durumda olan kedi için bundan kurtulmaktır. Burada uyarıcı ile

tepkinin eş zamanlı olarak birleşmesi söz konusudur, yani öğrenme uygun bir

tepki uygun bir uyaranla çağrışım yaptığı zaman oluşur.b) Öğrenme ilk

denemede oluşur ilkesi:Bir uyarıcı bir tepki ile ilk kez bitiştiği zaman

en yüksek birleştirici, cağrıştırıcı gücünü kazanır. Yani öğrenme ilk denemede

ya hep ya hiç şeklinde oluşur. Bu ilke, her ne kadar alışkanlıkların uygulama

sonucunda geliştikleri gerçeği ile çeliştiği izlenimini veriyorsa da, öğrenme ve

unutma konusunda çok sayıda düşüncenin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Gutherie güdülerin uyarıcı-tepki dizilerini oluşumunda önemli olduğunu

belirtir. Öğrenmede, güdülenmeden daha çok hangi tepkilerin hangi uyarıcılarla

birlikteoluştuğuna dikkat etmek gerekir. Gutherie'nin kedilerle yaptığı bir

deneyde, problem kutusundan çıkan kedilerin çoğunun yiyeceği yemedikleri

saptanmıştır. Çünkü, burada kedi için önemli olan sıkı olan problem kutusundan

kurtulmaktır. Gutherie, davranışların değiştirilmesinde etkili olabilecek üç

yöntemin kullanılmasını salık verir. Bunlar.Eşik Yöntemi: Eşik, bir

tepki oluşturabilecek en düşük değerdeki uyarılmadır. Bu yöntemde uyarıcının

tepkiye yol açmayacak kadar zayıf bir şekilde verilmesi gerekir. Örneğin atları

eğere alıştırırken önce sırtına hafif bir battaniye atılması, sonra giderek

uyarıcının arttırılması gibi. Yorgunluk Yöntemi: Yorgunluk yönteminde,

uyarıcıyı organizmada tepkisel bir yorgunluk oluşuncaya kadar tekrarlamak söz

konusudur. Sonunda, yorulan organizma uyarıcı duruma başka tepkiler vermeye

başlar. Örneğin, aşırı derecede sigara içerek sigaraya karşı olumsuz bir tepki

geliştirmek ve sigarayı bırakmak gibi. Karşıt Uyarıcılar Yöntemi:

İstenilmeyen davranışı yol açan uyarıcılar değişik, karşıt davranışlar

yaratacağına inanılan diğer uyarıcılarla birlikte verilir. Sonra özgün

davranışlar yeni davranışlara bağlanır.



Sosyal Kuralların Psikolojisi (Muzaffer Şerif)Diyabetik Hastada Psikolojik SorunlarPsikolojik Cilk HastalıklarıYaratıcılıkYapısalcılıkSürrealist YaklaşımPragmatik YaklaşımKişisel Modernlik Yaklaşımlarıİşlevselcilikİnşacı YaklaşımFenomenolojik YaklaşımDiferansiyel YaklaşımPsikodinamik YaklaşımBiyolojik YaklaşımBilişsel Öğrenme YaklaşımıVroom'un Beklenti TeorisiTutkulu Aşk TeorisiSosyal Karşılaştırma TeorisiSkript TeorisiSimetri Teorisi