1973 Petrol Krizi

[bluemoon24]

Aslına bakılırsa, 1973 petrol

krizi doğrudan doğruya 1973 Arap-İsrail Savaşı'nın sonucu değildir. Bu savaş bu

krizi hızlandırmıştır. Yoksa üretici ülkeler için petrol problemleri yıllardan

beri oluşma halinde bir mesele idi. Nitekim, OPEC (Organization of Petroleum

Exporting Countries), yani Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı, daha 1960

Ağustosu'nda kurulmuştu. Üye sayısı 13'e kadar çıkan bu teşkilatın kuruluş

maksadı, özellikle petrol fiyatlarının tesbiti başta olmak üzere, hepsini

müştereken alakadar eden meselelerin birlikte çözümünü sağlamaktı.OPEC

kurulduğunda, hemen bütün petrol üreticisi ülkelerde, petrol kaynakları, Batı

teknolojisi gereği, Batılı ve bilhassa Amerikan petrol şirketlerince

işletilmektedir. İkinci bir husus da şudur: Bugün, yani 1982 yılı başında varili

34 dolara kadar yükselmiş olan ham petrolün fiyatı, 1970 Ocak ayında, Orta Doğu

petrolleri için varili 1.80 ve daha yüksek vasıflı Libya petrolu için de 2.17

dolardır.Bununla beraber, OPEC'in 1973 Arap-İsrail Savaşı'na kadar bir

şey yaptığı söylenemez. Yalnız şu var ki, 1970'den itibaren, hemen bütün Orta

Doğu ülkelerinde, petrol şirketlerine el koyma eğilimi başladı. Mesela Irak,

1972'de Iraq Petroleum Company'yi tamamen millileştirdi. İran da 1973'de hemen

hemen aynı şeyi yaptı ve petrol şirketlerini sadece bir idareci haline

getirerek, üretimi tamamen İran Milli Şirketi'nin (INOC) eline verdi. Diğer Arap

ülkeleri ve bilhassa Basra Körfezi ülkeleri de, yabancı şirketlerdeki

hisselerini arttırdılar.1967 Arap-İsrail savaşından sonra, petrolün

Batı'ya ve bilhassa Amerika'ya karşı bir siyasi silah olarak kullanılması söz

konusu edildi. Hatta bu maksatla OAPEC (Organization of Arab Petroleum Exporting

Countries), yani Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Teşkilatı da kuruldu. Fakat

petrolün siyasi silah olarak kullanılması mümkün olmadı. Çünkü, her şeyden önce,

Batı'nın ve bilhassa Amerika'nın tek petrol kaynağı Orta Doğu değildi.

Amerika'nın kendi üretimi olduğu gibi, Venezuela, Nijerya ve Endonezya gibi

başka petrol ihracatçısı ülkeler de vardı.Petrol ambargosunda

dayanışmayı sağlamak zordu. İkincisi, petrolün fiyatının gayet düşük olduğu bir

sırada, Arap ülkeleri için mühim bir gelirden yoksun kalmak, kolay göze

alınamıyacak bir şeydi. Diğer taraftan, petrolün siyasi vasıta olarak

kullanılmasında Batı ve Amerika üzerinde baskı yapabilmek için iki yol vardı:

Biri üretimi ve dolayısiyle ihracatı kısmak, diğeri de fiyatları yükseltmek.

Üretimi kısmanın iki sakıncası vardı. Önce, üretici ülkelerin gelirlerini

azaltırdı, sonra da, bütün Batı endüstrisi enerji bakımından petrole dayandığı

için üretimi kısmak sert tepkilere yol açabilirdi.İşte bu sebeplerden,

1973 savaşından sonra ikinci yola, yani fiyatların yükseltilmesine başvuruldu.

Bu metodun başarılı olduğu söylenebilir. Zira, 1973 Ocak ayında varili 2.59

dolar olan Arap petrolü, 1973 Ekiminde 5.11 ve 1974 Ocak ayında da 11.65 dolara

çıktı. Bu, bir yıl içinde dört mislinden fazla bir artış demekti. Bu fiyat

artışları bilhassa Batı Avrupa'da ve Japonya'da bir paniğe sebep

oldu.Ortak Pazar veya resmi adı ile Avrupa İktisadi İşbirliği Teşkilatı

(E.E.C.), 6 Kasım 1973'de yayınladığı bir bildiride, Güvenlik Konseyi'nin 242 ve

338 sayılı kararlarını desteklediklerini kuvvet yoluyla toprak kazanılmasını

kabul etmediklerini, İsrai1'in 1967'de işgal ettiği topraklardan çekilmesini,

bununla beraber, bölgedeki her devletin egemenlik, toprak bütünlüğü ve

bağımsızlığı ile, güvenlikli ve tanınmış sınırlar içinde barış içinde yaşama

hakkına saygı gösterilmesi gerektiğin ilan ettiler.Japonya ise, 22

Kasım'da Arapları tutan öyle bir tavır aldı ki, sadece İsrail ile

münasebetlerini kesmediği kaldı. İngiltere ise, 6 Ekim 1973'de, Orta Doğu

ülkeleri için silah ambargosu ilan etmişti. Fakat Kasım ayında ambargo esas

itibariyle İsrail'e yönelik bir şekil aldı. Bilhassa Suudi Arabistan, İsrail'i

kesinlikle tutan Amerika ve Hollanda'ya karşı petrol ambargosu tatbik etti ise

de, bu ambargo bilhassa Amerika'nın Orta Doğu politikasında hiç bir değişiklik

ve tesir yapmadı. Kaldı ki, Amerika'nın bu ambargoya karşı tepkileri de bir

hayli sert oldu. Hatta, petrol üreten Arap ülkelerinin petrol politikası,

Batı'nın sanayiini çökertecek hale geldiği takdirde, Amerika'nın Basra Körfezi

bölgesine bir silahlı müdahale ihtimalinden veya bunun planlamasından dahi söz

edildi.Arapların bu petrol silahına karşı Amerika'nın başvurduğu ikinci

yol da, Avrupa İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) çerçevesinde,

1974 Ekimi'nde, Amerika, Kanada, Fransa hariç Ortak Pazar ülkeleri, Japonya,

İspanya, Türkiye, Avusturya, İsviçre, İsveç ve Norveç'in katılması ile

Milletlerarası Enerji Ajansı'nın (İnternational Energy Agency) kurulması

oldu.Bu kuruluşun amacı, enerji ve fakat bilhassa petrolün

sağlanmasında, kullanılmasında bir işbirliğini, dayanışmayı ve ortak planlamayı

gerçekleştirmekti. Ortak Planlama çalışmalarında, daha sonra, her üye ülkenin en

az 60 günlük petrol stokuna sahip olması prensibi kabul edilmiş ve daha sonra da

bu stok miktarı 90 güne çıkarılmıştır. Bundan başka, petrol sıkıntısına

düşmeleri halinde, üye ülkelerin birbirlerine yardım etmeleri esası da kabul

edilmişti.Petrol krizinin 1973-1974'de Batı'da yaptığı ilk şoktan sonra,

petrol meselesi, yani her altı ayda bir OPEC ülkelerinin ham petrol fiyatlarına

zam yapmaları, normal bir hadise mahiyetini aldı. Başka bir deyişle, Batı'nın

sanayileşmiş ve gelişmiş ülkeleri, fiyat artışlarından doğan sarsıntıyı kısa

sürede atlattılar. Çünkü, sanayileşmiş ülkelerin korktuğu üretimin azaltılması

idi. Yoksa, fiyat artışlarına kolay ayak uydurdular. Zira, artan fiyatların

üretici ülkelere sağladığı gelir, yani petrodolar, yine Batı bankalarına ve

Batı'nın sermaye ve nakit piyasasına intikal etti.İkincisi, Batı'nın

sanayileşmiş ülkeleri, artan petrol fiyatlarını kolaylıkla kendi sanayi

mamullerine ve teknolojilerine aksettirdiler. Burada bilhassa silah fiyatlarını

tekrarlamak gerekir. Halbuki, Batı'nın sanayiine, teknolojisine, silahına ve

hatta tüketim maddelerine en fazla ihtiyaç duyanlar, petrol paraları ile

ülkelerinin ekonomik kalkınmalarını hızlandırmak isteyenler, bu petrol üreticisi

Arap ülkeleri idi. Yani, Arap ülkeleri pahalı sattılar ve aldıklarını da pahalı

almaya başladılar. Bu arada olan, gelişmekte olan fakir ülkelere

oldu.Türkiye de, artan petrol fiyatlarının büyük acısını çekmiştir.

Petrol üreten Arap ülkeleri, bilhassa geri kalmış veya gelişmekte olan Müslüman

ülkeler için yeterli bir yardım programı da gerçekleştirmediklerinden, Batı'nın

zengin ülkelerine vurmak istedikleri darbenin acısı, bu Müslüman fakir ülkelerin

sırtından çıkmıştır.