Osmanlı devleti Kuruluş 1

[bluemoon24]

21. yüzyıla adım adım ilerlerken,

Balkanlar'da, Kuzey Afrika'da, Ortadoğu'da, Kafkasya'da ve tüm İslam

Dünyası'nda, kıpırdanmalar görülüyor. Kıpırdanmaların kökeninde, hep Osmanlı

ruhu yatıyor. Düşman, hep Osmanlı torunu diye saldırıyor. Osmanlı coğrafyası 21.

yüzyıla çok şeylere gebe olduğunu gösteriyor. Bu yüzden Osmanlı coğrafyasını iyi

tahlil etmek gerekiyor.

Söz konusu bu koca devletin, yüzölçümünü,

doğal şartlarını ve bu doğal şartlar üzerinde oynadığı rolü, insanlarını ve

oldukça farklı insanların bir arada uzun yıllar birlik içinde yaşamalarının

sırrını, yönetim şeklini, tarımını, sanayiini ve dünya ticaretindeki yerini, iyi

bir şekilde araştırmak ve araştırmalardan gelecek için bazı sonuçlar çıkarmak

lüzumu vardır. Bunun için de, tarih-coğrafya-gelecek üçlüsünü kaynaştırmak

gerekmektedir.Osmanli Beyliginin

Kurulusu; Osman Bey, Oguz asiretlerinin ittifakiyla basa geçtikten sonra, siyasî

ve dinî bakimdan Anadolu'nun en itibarli ve nüfuzlu tarikatlerinden Ahilerin

mühim bir sahsiyeti olan Seyh Edebali'nin kizi ile evlenerek, gücünü artirmis

idi. Bundan sonra Osman Gazi, Bizans'a karsi genisleme politikasini uygulayarak,

Inegöl, Karacahisar ve Yarhisar'i ele geçirdi ve bölgenin mühim merkezlerinden

olan Bilecik'i alarak, burayi beyligin merkezi yapti (1299). Bu tarih devletin

kurulus tarihi olarak kabul edilir. Selçuklu Sultani III. Alaaddin Keykubad'in

Ilhanli Hükümdari Gazan Han'in kuvvetleri tarafindan tutulup, Iran'a götürülmesi

üzerine Selçuklu ümerasindan bazilari ve bölgedeki Türkmen beyleri Osman Bey'e

teveccüh göstermis; Oguz an'anesine göre onun hâkimiyetini tanimayi kabul

etmislerdir. Nitekim Oguz beyleri Oguz Han töresine göre tertip edilen bir

törende Osman Bey'in önünde diz çökerek, onun verdigi kimizi içmek suretiyle

tâbiyetlerini sunmuslardir. Ancak henüz küçük bir beylik durumundaki

Osmanogullarinin, seklen de olsa bu dönemde, Ilhanli hâkimiyetini tanidiklari

bilinmektedir. Osman Gazi, beyligini ilân ettikten sonra idaresi altindaki

bölgeleri bes kisma ayirarak buralari güvendigi ve savaslarda yararlik gösteren

kimselere tevcih etti. Oglu Orhan'a Sultanönü, büyük kardesi Gündüz Bey'e

Eskisehir'i, Aykut Alp'e In-önü'yü, Hasan Alp'e Yarhisar'i ve Turgut Alp'e de

Inegöl'ü verdi. Diger oglu Alaaddin'e ise seyh Edebali'nin emin ve nazirliginda,

ailenin geçimi için, Bilecik ve havalisinin gelirleri tahsis edildi.1302'de

Bursa tekfurunun liderliginde birlesen Rum tekfurlarinin Koyunhisar (Bafeon)

savasinda agir bir maglûbiyet tatmalari, Osman Bey'in Bursa ve Kocaeli

taraflarina akinlar yapmasini oldukça kolaylastirmisti. Bir taraftan Bursa öte

taraftan Iznik Türk kusatmasi altinda tutuluyordu. Ancak yaslilik sebebiyle

Osman Bey, fetihler için oglu Orhan'i görevlendirmisti. Nitekim 1324 yilinda

Osman Bey vefat etti ve oglu Orhan Bey Osmanli tahtina çikti.

Orhan Bey, 1326

yilinda Bursa'yi, uzun süren kusatmanin ardindan, ele geçirince babasinin

vasiyetini yerine getirerek, Osman Gazi'nin naasini Bursa'ya nakletti ve burayi

devletin yeni merkezi yapti. Orhan Bey'in komutanlarindan Akçakoca ve Karamürsel

ise Istanbul kiyilarina kadar akinlarda bulunuyorlardi. Bu fetih ve akinlardan

telâslanan Bizans Imparatoru Andranikos büyük bir ordunun basinda Osmanlilara

karsi harekete geçtiyse de Maltepe (Palekanon) Savasi'nda agir bir yenilgi aldi

(1329). Bu zafer, Iznik ve Izmit'in ele geçirilmesini kolaylastirmistir.

Rumeliye Geçis; Karasi Beyliginde baslayan taht mücadelelerinden istifade eden

Orhan Bey, Balikesir ve civarini topraklarina katarak, ileride gerçeklesecek

olan Rumeli fetihleri için mühim bir mevkiye sahip olmustur. Nitekim Karasi

Beyliginin deniz gücü ve Haci Il Bey, Evrenos Bey gibi degerli komutanlar artik

Osmanlilarin emrine girmislerdir. Bizans içindeki taht kavgalari ve Bulgar-Sirp

saldirilari karsisinda, gittikçe güçlenen Osmaogullarindan yardim isteyen

Kantakuzen'in talebi üzerine Orhan Bey'in oglu Süleyman, bir orduyla Rumeli'ye

geçti (1345). Edirne'yi kusatan Bulgar-Sirp kuvvetlerini bozan Süleyman Pasa bu

zaferin karsiliginda Gelibolu'daki Çimpe Kalesi'ni Bizans'tan aldi. Böylece

Osmanlilar ilk kez Rumeli yakasinda bir üs elde etmis oluyordu (1356). Süleyman

pasa Gelibolu'nun ardindan Tekirdag'a kadar olan bölgeleri de ele geçirerek

buralara Anadolu'dan getirilen Türkmenleri yerlestirdi. Böylece Rumeli'de de

Türklesme hareketi baslamistir. Süleyman Pasa'nin ölümünden sonra Rumeli'deki

fetihler için kardesi Murat Bey görevlendirildi (1359). Ancak 1362'de babasi

Orhan Bey'in de ölümü üzerine Murat Bey, Bursa'ya döndü ve Osmanlilarin 3.

hükümdari olarak tahta çikti (1362).Rumeli ve Balkanlarda Fetihler; I.Murat

(Hüdavendigar) önce tahtta hak iddia eden kardeslerini bertaraf etmekle ise

basladi ve bu arada elden çikan Ankara'yi yeniden aldi. Anadolu'da birligin

saglanmasinin ardindan Murat Hüdavendigar, inkitaya ugrayan Rumeli ve

Balkanlarin fethine yöneldi. Bu sirada Balkanlar karsiklik içindeydi. Bir

taraftan Sirp Hükümdari Düsan'in ölümü ile Sirplar arasinda iç mücadeleler

siddetlenmis, öte yandan Macar Krali Layos, Balkanlarda Ortadokslara olan

baskilari artirmisti. Evrenos ve Haci Il Bey komutasindaki kuvvetler bu durumdan

da yararlanarak Kesan'dan Dimetoka'ya kadar olan yerleri fazla bir mukavemet

görmeden ele geçirmislerdi. Sazlidere Zaferi ile Edirne ve Filibe, Lala Sahin

Pasa tarafindan fethedildi (1363/4). Bu savaslarda Bulgarlarin yaninda yer alan

Bizans baris yapmak zorunda kaldi. Türk ilerleyisini durdurmak isteyen Macar,

Bulgar,Sirp ve Ulahlardan mütesekkil bir Haçli ordusu Macar Krali Layos'un

liderliginde Edirne üzerine yürüdü. Ancak Meriç sahilindeki Sirp Sindigi denilen

mevkiide, kalabalik Haçli ordusunu hazirliksiz yakalayan 10 bin kisilik

kuvvetiyle Haci Il Bey, büyük bir bozguna ugratti (1364). Sirp Sindigi zaferiyle

Osmanlilar, Balkanlardaki fetihlerine hiz verdiler ve bunu kolaylastiracagi için

Osmanli baskenti Bursa'dan Edirne'ye nakledildi. Fetihler karsisinda çaresiz

kalan Bulgarlar Türk himayesini kabul etmek zorunda kaldilar (1369). Çirmen

Zaferi ile (1372) Bati Trakya ve Makedonya'nin bir kismi Osmanli hâkimiyetine

girdi ve Selanik ile Köstendil'in de ele geçirilmesinin ardindan Sirp Krali

Lazar, vergi verip, gerektiginde asker göndermek sartiyla Osmanlilarla baris

anlasmasi imzaladi(1374). Yaklasik on yil süren mücadelede, Rumeli ve

Balkanlarda fethedilen bölgelere Anadolu'dan mütemadiyen Türk nüfus kaydirilarak

bölgede demografik dengeler Osmanlilar lehine degistirilmeye baslanmisti. Bu

tarihten sonra bir müddet Balkanlardaki fetihlere ara verilmis ve Anadolu'da

Türk birligini saglamlastirmaya yönelik düzenlemelere geçilmistir. Bu maksatla

I. Murat, oglu Bâyezid'i Germiyan beyinin kizi ile evlendirmis; Tavsanli, Emet

ve Simav gelinin çeyizi olarak Osmanlilara verilmistir. Ayni sekilde Aksehir,

Yalvaç, Beysehri gibi bazi sehir ve kasabalar Hamidogullari'ndan para karsiligi

satin alinmis, Candarogullar da Osmanli hâkimiyetine girmisti. Artik

Osmanlilarin karsisinda tek bir güç kalmisti; Karamanogullari.

Alaaddin Ali Bey,

Osmanlilarin yeniden Balkanlara yönelmesini de firsat bilerek, harekete geçmis

ancak I. Murat Konya önlerinde Karamanogullarini yendiginde Karaman beyi af

dilemek zorunda kalmistir(1387)

Murat

Hüdavendigar'in yeniden Rumeli'ye yönelmesiyle birlikte Nis ve Sofya da dahil

olmak üzere bütün Bulgaristan fethedildi.(1385/88). Timurtas Pasa'nin Sirp

kuvvetleri tarafindan baskina ugratilip, yenilmesi üzerine cesaretlenen Bulgar,

Leh, Çek ve Macar krallari da Sirplarin yaninda yer aldilar. Fakat Çandarli Ali

Pasa, Bulgar Krali Sisman'i esir alarak Bulgarlari bu ittifakin disina atti.

Buna ragmen Haçli ordusu ilerleyisini sürdürünce, I. Murat ordusunun basina

geçerek düsmani Kosova'da karsiladi. I.Murat'in ogullari Bâyezid ve Yakup'un da

yer aldigi Osmanli birlikleri büyük bir zafer kazandi. Sirp Krali Lazar ve oglu

esir edilmis, düsman kuvvetlerinin büyük bir kismi imha olmustu. (20 haziran

1389). Fakat I.Murat savas meydanini gezerken bir Sirp tarafindan hançerlenerek

sehit düstü. Bunun üzerine Sirp krali da Osmanli askerleri tarafindan öldürüldü.

Osmanlilar için Balkanlarda tutunabilmek yolunda ölüm kalim savasi olarak

görülen I.Kosova Zaferi Sirplar tarafindan asla unutulmamistir. Günümüzde dahi

masum Müslüman halka yönelik vahsetin arkasinda bu maglûbiyetin ezikligi ve

intikam hissi yatmaktadir.

Anadolu'da Türk

Birligi'nin Saglanmasi; I. Murat'in sehit edilmesinin ardindan oglu Bâyezid,

devlet adamlarinin ittifakiyla hükümdar ilân edildi. Babasinin ölümünü firsat

bilen Anadolu'daki beyliklerin Osmanlilar'a biraktigi topraklari yeniden ele

geçirmek maksadiyla harekete geçtiklerini haber alan Bâyezid, süratle Anadolu'ya

döndü. 1390 yilinda Germiyan, Aydin, Mentese ve Saruhan beylikleri ortadan

kaldirildi. Ertesi yil Hamidogullari Beyligi topraklari ele geçirildi ve bu

beyliklerin yer aldigi topraklarda Anadolu beylerbeyligi adiyla idarî bir ünite

olusturuldu. Ardindan Osmanlilarin en önemli rakip olarak gördügü Karaman

Beyligine yönelen Yildirim Bâyezid, Konya'yi kusatti. Alaaddin Ali Bey'in baris

talebi, Beysehir ve çevresinin Osmanlilara birakilmasiyla kabul edildi.(1391).

Fakat Yildirim Bâyezid'in Mora ile ilgilenmesini firsat bilerek Ankara Sancak

Beyi Sari Timurtas Pasa'yi esir almasi üzerine, Yildirim Bâyezid, Alaaddin Bey'e

kesin bir darbe vurmaya karar verdi. Anadolu'ya geçen Yildirim, üç gün süren

savasin ardindan ele geçirilen Alaaddin Bey'i ortadan kaldirdi ve topraklari

Osmanlilara ülkesine dahil edildi(1397). Karamanoglu tehlikesinin bertaraf

edilmesiyle, Anadolu'da Osmanlilara direnebilecek en güçlü devlet olarak Kadi

Burhaneddin devleti kalmis idi. Daha 1392 yilinda, Kadi Burhaneddin'in müttefiki

durumundaki Candaroglu Süleyman anî bir baskinla öldürülüp beyligin Kastamonu

subesi ortadan kaldirilmisti (1392). Ardindan, ertesi yil Amasya ve Merzifon

civari Osmanli hâkimiyetine alinmisti. Kadi Burhaneddin'in 1398'de Kara Yülük

tarafindan öldürülmesi üzerine, ona bagli Sivas, Tokat, Kayseri, Malatya gibi

sehirler birer birer ele geçirildi. Böylece Firat'in batisinda kalan Anadolu

topraklari Osmanli sancagi altinda birlestirilmis oluyordu.

Yildirim Bâyezid'in

Istanbul Kusatmasi ve Balkanlardaki Fetihleri. Yildirim Bâyezid'in Karaman

seferine anlasma geregi katilan Bizans Imparatoru V.Yuannis'in oglu Manuel'in,

babasinin ölümü üzerine anlasmayi çigneyerek Istanbul'a kaçmasi sebebiyle

Yildirim, Istanbul'u kusatmaya karar verdi. 1391'de baslayan ilk muhasara 1396

yilina kadar sürdürüldü. Bu maksatla Istanbul Bogazi'nda Anadolu Hisari insa

edildi. Sehre dis yardimlarin gelmesini önlemeyi ve iase zorlugu altinda

savunmayi kirmayi hedefleyen bu muhasara Timur'un Anadolu'ya ulasmasina kadar

fasilalarla devam ettirilmistir. Bu kusatma sürerken bir yandan da Yildirim,

Bulgaristan, Arnavutluk ve Bosna taraflarinda fetih hareketlerine devam

etmekteydi. Kusatma altindaki Bizans'in da talebi ile Türklere karsi yeni bir

Haçli ittifaki olusturan Macar Krali Sigismund, Ingiltere dahil bütün Avrupa

devletlerinden topladigi 120 bin kisilik bir orduyla harekete geçti. Yildirim

Bâyezid düsmani sasirtan bir hizla Nigbolu Ovasi'nda düsmani karsiladi. 50-60

bin kisilik Osmanli ordusu, sayica çok üstün olan Haçli ordusunu büyük bir

bozguna ugratti. Savas meydanindan kurtulabilenler, kaçarken Tuna'da

boguldular.(1396) Haçlilardan geriye sadece muazzam bir ganimet kalmisti. Bu

ganimetle, Edirne ve Bursa'da pek çok cami, medrese ve imaret insa edilmistir.

Zaferin ardindan, Eflâk, Bosna, Macaristan ve Mora üzerine seferler düzenlendi.

Itibari bu zaferle bir kat daha artan Yildirim, Nigbolu dönüsünde Anadolu

birligini kurmaya yönelik nihaî adimlari atmaya baslayacaktir.

Ankara Savasi ve

Fetret Devri: Yildirim Bâyezid, Firat boylarina kadar topraklarini genislettigi

sirada, Timur da Iran, Azerbaycan ve Irak'i ele geçirmisti. Bazi Anadolu beyleri

Timur'a siginirken, ülkeleri istilâ edilen Celayirli Ahmet ve Karakoyunlu Kara

Yusuf da Yildirim Bâyezid'in yanina kaçmisti. Böylece her iki devlet biribirine

sinir komsusu olmus, ancak bu durum iki hükümdarin da Türk dünyasinin

liderligine oynamalari sebebiyle olumsuz neticeler dogurmustur. Timur,

Osmanlilara siginan Celayirli Ahmet ve Kara Yusuf'un iade edilmemesini bahane

edip Sivas'i kusatmis ve kendisine teslim edilmesine ragmen sehiri tahrip

etmisti(1400). Bu olaydan sonra da her iki hükümdar arasinda mektuplasmalar

devam etti. Fakat Timur'un, Anadolu beyliklerine topraklarinin geri verilmesi ve

bazi sehirlerin kendine birakilmasi gibi talepleri Yildirim tarafindan

reddedildi. Dolayisiyla iki fatih için savas artik kaçinilmaz hâle gelmisti. 160

binlik Timur'un ordusunu, 70 bin kisiyle Çubuk Ovasi'nda karsilayan Yildirim

Bâyezid, savasin baslarinda üstünlügü ele geçirdi. Ancak Timur'un safinda eski

beylerini gören bazi askerlerin saf degistirmesi ve Kara Tatarlarin Osmanli

ordusunun arkasini çevirmesi savasin talihini degistirdi. Bir avuç askerle

direnmeye çalisan Yildirim Bâyezid sonunda esir edildi (26 Temmuz 1402). Ankara

Savasi'ni kazanan Timur, Anadolu beyliklerini tekrar ihya etti ve böylece

Anadolu Türk birligi parçalandi. Balkanlardaki Türk ilerleyisi durdugu gibi bir

kisim topraklar da elden çikti. Yildirim'in ogullari arasindaki taht

mücadeleleri Osmanli devletinin Fetret Devri boyunca 12 yil müddetle devam

etti. Sayet bu savas gerçeklesmemis olsaydi, hiçbir direnme gücü kalmayan

Istanbul büyük bir ihtimalle Yildirim Bâyezid zamaninda Türklerin eline

geçecekti. Dolayisiyla Ankara Savasi Osmanlilari en az 50 yil geriye

götürmüstür.Esir düsen Yildirim Bâyezid, yedi ay boyunca Timur'un yaninda sehir

sehir dolastirildiktan sonra üzüntüsünden ecele yenik düstü. Osmanli sehzadeleri

tahtin sahibi olabilmek için kiyasiya birbirleriyle mücadele etmeye basladilar.

Bu mücadele Çelebi Mehmet'in tek basina devlet idaresine hâkim olusuna kadar

devam etti (1413). Çelebi Mehmet kardesleri Süleyman, Isa ve Musa Çelebi'yi

bertaraf ettikten sonra Anadolu Türk birligini yeniden tesis etmek için çaba

sarf etti. Güçlenen Karamaogullarinin nüfuzunu kirdi, Karamanoglu Mehmet Bey'in

eline geçen Osmanli topraklarini geri aldi. Candarogullari beyliginden

Çankiri'yi ve ardindan Canik (Samsun) bölgesini yeniden Osmanli ülkesine katti.

Fakat Sehzade Mustafa ve Simavna Kadisi oglu Seyh Bedreddin'in isyanlari ülkeyi

karistirmaktaydi.(1419) Sehzade Murat Rumeli ve Manisa'da ortaya çikan bu isyani

bastirdi, Seyh Bedreddin ve adamlari yakalanarak idam edildi. Timur'un

beraberinde götürdügü Mustafa Çelebi de Anadolu'ya döndügünde tahtta hak iddia

etmisti. Sehzade Mustafa'nin Selânik'te baslattigi isyan bastirildi. Asi sehzade

Bizans'a siginmak zorunda kaldi. Çelebi Mehmet öldügü zaman Osmanli ülkesinde

sükûnet büyük oranda tesis edilmeye baslanmisti (1421).

Babasinin en büyük

yardimcisi olan sehzade Murat tahta çiktigi zaman Bizans tarafindan karsisina

çikarilan amcasi Mustafa Çelebi'nin isyanini bir kez daha bastirdi ve Bizans'i

cezalandirmak için Istanbul'u kusatti(1422). Bu defa küçük kardesi Sehzade

Mustafa'nin isyan haberini alan II.Murat, kusatmayi kaldirarak kardesini

cezalandirmak zorunda kaldi. Isyancilarin yaninda yer alan Anadolu beyliklerine

karsi harekete geçen II.Murat, Candaroglu Isfendiyar Bey'i itaat altina aldi.

Izmir Beyi Cüneyd'i ortadan kaldirip, Izmir, Aydin ve Mentese civarini ele

geçirdi. Germiyanoglu Yakub Bey'in çocugu olmadigindan, topraklarini Osmanlilara

birakmayi vasiyet etmisti. Onun ölümüyle Germiyan ili de Osmanlilara katilmis

oldu(1428). Balkanlarda da durum Osmanlilar lehine düzelmeye basladi. Nitekim

Fetret devri sirasinda elden çikan topraklar geri alindigi gibi, 1440'a kadar

Belgrat hariç bütün Sirp topraklari Osmanli hâkimiyetine girmisti. Fakat Erdel

ve Eflâk'ta üst üste gelen bazi küçük bozgunlar Avrupa'da büyük bir sevinçle

karsilanarak, Osmanlilara karsi yeni bir Haçli seferinin tertip edilmesine

cesaret vermisti. II. Murat, Balkanlardaki Osmanli varligini tehlikeye atmamak

için Macarlarla Segedin Antlasmasini imzaladi (1444) ve bu anlasmadan sonra

tahttan feragat etti. Küçük yastaki oglu II. Mehmet'in hükümdar olmasini firsat

bilen Macarlar anlasmayi bozdu ve yeni bir Haçli ittifaki olusturuldu. II. Murat

yeniden ordunun basina geçerek düsmani Varna Savasi'nda karsiladi. Macar krali

öldürüldü. Haçlilarin lideri durumundaki Jan Hünyad güçlükle kaçabildi(1444).

Çandarli Halil Pasa'nin israriyla ikinci kez tahta çikan II. Murat, Mora ve

Arnavutluk'a sefer düzenledi. Varna'nin intikamini almak isteyen Jan Hünyad

yeniden harekete geçti. Fakat II. Kosova Muharebesi'nde bir kez daha Sirplar

büyük bir yenilgiye ugratildi (1448). Varna ve Kosova savaslariyla Osmanlilar

Balkanlardaki durumunu iyice güçlendirmis, Bizans'in batidan yardim alma

umutlari ise tamamen ortadan kaldirilmistir. II. Murat 48 yasinda ölünce II.

Mehmet yeniden Osmanli tahtinin sahibi olmus (1451) ve Osmanli Devleti artik bu

dönemde tam bir cihan devleti hâline

gelmistir.