[bluemoon24]

Veliahd Selim, devam etmekte olan

Osmanlı-Avusturya-Rus Harbinde cephelerden gelen acı haberlere dayanamayan

amcası, Birinci Abdülhamid Hanın vefâtıyla 7 Nisan 1789 târihinde Osmanlı

Sultanı oldu. İçte ve dışdaki meseleleri hâl etmek için yüksek devlet

memurlarının katıldığı, 16 Mayıs 1789 târihinde büyük bir dîvân toplantısı

yaptı.

Dîvânda devlet meselelerinin halli

için herkesin fikirlerini söylemesini istedi. Dîvândan sonra idârî, mâlî, siyâsî

ve askerî meselelerin halli için tâlimat verdi. Avusturya ve Rusya ile harplerin

devâmına karar verildi. Mâliyenin düzelmesi için, sarayda bulunan altın ve gümüş

eşyânın büyük bir kısmı paraya çevrilmek üzere, darphâneye gönderildi. Merkez ve

eyâletlerdeki halk da Sultan Selim Hana yardımcı olmak ve saraya uymak için,

altın ve gümüşlerini devlete teslim etti. Saray ve halkın yardımlarıyla cepheler

takviye edildi. Fransa ve İspanya sefirleri sulh; Prusya, Kırım'ın kurtarılması

için antlaşma; İsveç ise Rusya'ya karşı yardım talebiyle harp teklif

ettiler.

Sultan Selim Han, cephelerdeki

harbin devâmını istedi. İsveç ile Rusya'ya karşı 11 Temmuz 1789 târihinde Beykoz

İttifak Antlaşması imzâlandı. 1788 yılından beri devam eden Osmanlı-Avusturya

harplerinde, Serasker Kemankeş Mustafa Paşa, takviye kuvvetlerle Yaş'tan Rus

ordusuna karşı sefere giderken, Foksan'da Avusturya ordusunun âni taarruzuna

uğradı. Arnavutların ihânetiyle Osmanlıordusu, 1 Ağustos 1789 târihinde

Foksan'da bozuldu. Avusturyalılar, Belgrat'a kadar ilerleyip, 8 Ekimde şehir

düştü. 31 Ocak 1790'da Prusya ile Avusturya ve Rusya'ya karşı ittifak anlaşması

imzâlandı. Prusya'nın arabuluculuğuyla Avusturya ile devam etmekte olan harbe

son verilmesi kararlaştırıldı. Fransız İhtilâlinin Avrupa'da sebep olduğu

hâdiseler üzerine, İngiltere ve Prusya'nın müdâhalesiyle Rusya da antlaşmaya

taraftar hâle getirildi. Avusturya ile 4 Ağustos 1791 târihinde Ziştovi

Antlaşması imzâlandı. Antlaşmaya göre; Avusturya 1788-1791 harbinde aldığı

yerleri Osmanlı Devletine geri verecekti. Rusya ile 1787'den beri Kafkasya ve

Balkanlar'da devam eden harp, 9 Aralık 1792 târihli Yaş Antlaşmasıyla

neticelendi. Osmanlı Devleti, Rusya ile Avrupa'da Dinyester Turla Nehri,

Kafkasya'da Kuban Nehri hudut kesildi. Osmanlı Devleti, Ziştovi ve Yaş

Antlaşmalarıyla, en az kayıpla harbe son verip, büyük mâlî külfetlerden

kurtulmuştur. Avusturya-Rus harplerinin antlaşmalarla halli sonrasında; Avrupa

devletlerinin 1789 Fransız İhtilâli'nin etkisiyle, ülkelerinde meydana gelen

hâdiselerle uğraşması, Osmanlı Devletini geçici bir sulh devrine

soktu.

Sultan Selim Han, devletin dışta

sulh devrine girmesiyle; veliahtlığından beri düşündüğü ıslâhatların icraatına

geçti. Osmanlı Devleti için lüzumlu askerî, idârî, iktisâdî, ticârî ve sosyal

ıslâhatları Nizâm-ı Cedid adıyla tatbikat safhasına koydu. Son sefer ve

harplerdeki mağlûbiyet ve kesin netîce alınamaması, askeriyenin ıslâhını daha

fazla gerektiriyordu. Sultan Selim Han, devlet adamlarından aldığı lâyihalarla

24 Şubat 1793 târihinde, modern tarzda, yeni bir orduyu Nizâm-ı Cedid adıyla

kurdu.

Nizâm-ı Cedid ordusunun

masraflarının karşılanabilmesi içinİrâd-ı Cedîd Defterdarlığı kurulup, eski

sadâret kethüdâlarından Mustafa Reşîd Efendi de bu işle vazifelendirildi. Levend

çiftliğinde kışla kurulup, yeni ordu hemen tâlime başlatıldı. Nizam-ı Cedîd

ordusuna getirilen yenilik ve tâlimler, Yeniçerilere de tatbik edilmek istendi.

Ancak Yeniçeriler, yenilik ve tâlimleri kabullenmeyerek, birkaç ay sonra eğitimi

terk ettiler. Ordunun teknik sınıfları takviye edilerek; humbaracı, lağımcı,

topçu ocakları için yeni kânunlar yapıldı. 1794'te Teknik Üniversite mâhiyetinde

Sütlüce'de Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn kuruldu. Okulun öğretim üyesi, kitap,

ders âlet ve edevatları yurtiçi ve dışından bütünüyle karşılandı. Nizâm-ı Cedîd

ordusu yetiştirilmek üzere Ankara, Kayseri ve Konya'da teşkilât kurulup, askerin

mevcudu artırılmaya çalışıldı.Mülkî ıslâhat da yapılıp, Anadolu ve Rumeli

toprakları, yirmi sekiz eyâlete ayrıldı. Âyanların eskiden olduğu gibi halk

tarafından seçilmesi kânun hâline getirildi. Resmî dâirelere tâlimat

gönderilerek, yazışmalara, kullanılan dile, tâbirlere dikkat edilmesi ve halkın

işlerinin sür'atle tâkip ve yerine getirilmesi istendi. İlmiye ricâli(ileri

gelen devlet adamları) için yeni nizâmnâme yayınlandı. İlmî eserler yazılıp,

pekçok kitap tercüme edilerek, yayınlandı. Ticârî ve iktisâdî sahada yenilik

yapılıp, Zahire Nazırlığı kuruldu. Tecdid-i Kânun-i Tımar ve Zeamet kânunuyla,

harbe katılmayan tımar ve zeâmet sâhiplerinden topraklarının geri alınması esâsı

getirildi.

Gayri müslim esnaf ve tüccardan

bâzıları vergi ve yurt dışına para kaçırmak ve Osmanlı ülkesinde oturduğu halde,

yabancı devlet tebaasına giriyorlardı. Bu durum ve paranın dışarıya

çıkarılmasına karşı tedbir alındı. Avrupa devletlerine daimi elçilikler

kurularak, 1793'te ilk tâyinler yapıldı. Avusturya, Fransa, İngiltere ve Prusya

merkezlerine gönderilen elçiler; bulundukları memleketlerin yalnız siyâseti ve

diğer devletlerle olan münâsebetleri hakkında bilgiler toplamakla kalmadılar.

Aynı zamanda, oraların kültürleri, her türlü ilerleme ve gelişmeleri hakkında

bilgiler toplayıp, rapor hâlinde İstanbul'a gönderdiler.

Avrupalılar ve Rusya'nın

kışkırtmasıyla Balkan kavimleri, İngilizlerin teşvikleriyle Arabistan'da Vehhâbi

Bedevîler, Ortadoğu'da Dürzî veMarunîler, Kölemen Beğleri,Rumeli'de kânun

kaçaklarından meydana gelen eşkiyânın koruyucusu Kırcalılar da denilen Dağlı

Eşkiyası, devlete âsi olup, isyan çıkardılar. Bu meselelerin halli için teşebbüs

edildiyse de, Fransa'nın Balkanlar, Akdeniz, Kuzey Afrika, Mısır, Filistin ve

Suriye'deki faaliyetleri ardından Napolyon Bonapart'ın 1798'de âni harekâtla

Mısır'a asker çıkarması sebebiyle bütünüyle tam bir hal çâresi

bulunamadı.

Sultan Selim Hanın hükümdarlığının

üçüncü ayında çıkan Fransız İhtilali'yle, Avrupa devletleri Fransa'ya cephe

olmasına rağmen, Osmanlı Devleti meseleye karışmadığı gibi münâsebetlerini de

dostâne devam ettirdi. Nizam-ı Cedid için, Fransa'dan teknik ve yetişmiş eleman

getirildi. Fransa'nın müstakbel imparatoru General Napolyon Bonapart,

memleketinde görevden alınınca, sultan SelimHanın dâveti üzerine, Nizâm-ıCedid

Ordusunda vazife kabul etmişti. Osmanlı Devleti; ihtilâlle değişen yeni Fransız

idâresini tanıyan ilk devletlerdendi. Fakat, Fransa'nın 1795 Basel Antlaşmasıyla

Venediklilerden Dalmaçya kıyılarını almasıyla Balkanlarda başlattığı istiklâl

(bağımsızlık) fikri propagandası, tâkip edilen siyâsetin değişmesine sebep

oldu.

Adâlet-Eşitlik-Hürriyet fikriyle

yapılan Fransız İhtilâli, çıkış gâyesinden uzaklaşarak, Fransa'nın yayılma

siyâsetine döndü. Hırvat, Rum veSırplar arasında ihtilâl fikirlerini yaydılar;

Yahûdîleri Filistin'de istiklale dâvet ettiler. Fransa, bununla da kalmayarak,

sömürgecilik zihniyetiyle; İngiltere'yi Akdeniz'den çıkarıp, Uzakdoğu'daki

İngiliz sömürgelerini ele geçirmek için Hind'e giden yolların en kısası olan

Mısır'a sâhip olmak idealiyle, Osmanlı Devletinin toprak bütünlüğünü bozmaya

çalıştı. Napolyon Bonapart, beş yüze yakın gemiye aldığı Fransız ordusuyla

Akdeniz'e açılıp, Malta'yı işgâl ettikten sonra, 2 Temmuz 1798 târihinde

İskenderiye'den Mısır'a çıkarma yaptı. Fransa'nın beklenmedik harp îlânı ve

Mısır'a çıkarma yapması, İngiltere'nin menfaatlerine ters düştüğünden,

Akdeniz'deki İngilizAmirali Nelson harekete geçti. Amiral Nelson, 1 Ağustos 1798

târihinde Fransız Donanmasını Ebûkîr'de mağlup etti. Fransız donanmasının

Ebûkîr'de imhâsıyla, Napolyon'un ve Mısır'daki Fransız ordusunun anavatanla

irtibatı kesildi. Rusya, ihtilâlin tesirinden çarlığı korumak için Fransa'ya

karşı Osmanlı Devletiyle ittifak kurdu. Karadeniz'den kdeniz'e geçirilen Rus

filosu, Osmanlı donanmasıyla birlikte hareket etti. Arnavut sâhillerinin

muhâfazası ve Venediklilerden Fransa'ya geçen yerlerin alınmasıyla

vazifelendirilen Tepedelenli Ali Paşa, Preveze'de Fransızları mağlup etti.

Osmanlı-Rus donanması Zenta ve Kefalonya adaları sâhilindeki Fransız gemilerini

mağlup edip, bir kısmını da zaptetti. Bu muvaffakiyetler üzerine, İngiltere ve

Rusya ile antlaşma imzâlanarak, ittifaklar resmîlik kazandı.

Fransız donanması imhâ edildiğinden

Napolyon Bonapart ve ordusunun deniz yolu, Akdeniz'de Osmanlı-İngiliz-Rus

donanmasınca kapatıldığından, Osmanlı ülkesinde mahsur kalmıştı. Sultan Selim

Han, Fransa'ya karşı ordu sevk etmek için tâyinlerde bulundu. Sayda Vâlisi

Cezzâr Ahmed Paşa, Mısır Seraskerliğine tâyin edildi. Tırhala Mutasarrıfı Köse

Mustafa Paşa da deniz yoluyla Mısır'a gönderildi. Napolyon Bonapart, Mısır'dan

çıkış yolu bulmak ve Suriye'ye hâkim olmak için, Akka'yı kuşattı. Akka

Kalesi,Mısır Seraskeri Cezzar Ahmed Paşa kumandasındaki Nizâm-ı Cedid askerince,

Fransızlara karşı kahramanca müdâfaa edildi. Napolyon Bonapart'ın inatla

taarruzu, Fransızların çeşitli hîle ve vaatleri Akka'da neticesiz kaldı. Cezzar

Ahmed Paşa ve Nizam-ı Cedid askerlerinin destânî müdâfaası karşısında kuşatmanın

altmış dördüncü günü, Napolyon Bonapart; Akka olmasaydı, Doğu İmparatoru

olurdum. diyerek, büyük hayallerle kendisine bağlanan Fransız ordusunu vebâ

salgını, sefâlet ve mağlubiyetle önce Kahireye çekip, sonra da yüzüstü

bırakarak, 1799 yazında gizlice Fransa'ya kaçtı. Mısır'da kalan Fransızlar,

Osmanlılara mukâvemet ettilerse de, üst üste mağlubiyete uğradılar. 27 Haziran

1801 târihinde imzâlanan tahliye mukâvelesiyle Fransızlar Mısır'ı boşalttı. 25

Haziran 1802 târihli Osmanlı-Fransız anlaşması, Fransa ile harp hâline son

verdi. Mısır Vâliliğine, 1805'te Kavalalı MehmedAli Paşa tâyin edildi. Napolyon

Bonapart'ın İstanbul şehri ve Çanakkale ile İstanbul Boğazlarını almak istemesi

üzerine 24 Eylül 1805'te Osmanlı-Rus ittifâkı yenilendi.Napolyon Bonapart

tehlikesine karşı İngiltere ve diğer Avrupa devletleri Osmanlılara yardım

talebinde bulundular. Fakat, Rusya ile ittifak ve İngiltere ile dostluk uzun

sürmedi.

Arabistan Yarımadasındaki

Vehhâbiler, Avrupalılardan gördükleri yardımlarla, çeşitli batı dillerinde

birçok yayınlarda da bulunup, 18 Şubat 1803'te Tâif'i muhâsara ettiler. Sultan

Selim Han, Arabistan'daki hâdiselere esaslı tedbirler almayı plânladıysa da;

İngiltere ve Rusya Balkanlar meselesinden Bâbıâli'ye baskı yapmak istemeleri,

muvaffak olamayınca, Rusya'nın harp îlân dahi etmeden Osmanlı hududunu ihlâli

sebebiyle gerçekleştiremedi. Sâdece, Mısır Vâlisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa,

sultandan aldığı emirle Vehhâbi isyanını bastırıp, Arabistan ve Mısır'da kısmen

huzur ve asayişi temin etti.

Sultan Üçüncü Selim Han zamânında

İngiltere'nin Ortadoğu'da; Rusya veAvusturya'nın Balkanlarda Osmanlı Devletinin

iç işlerine karışıp, müdâhaleci bir siyâset tâkip etmeleri, bu devletlerle harp

hâlinde bulunan Fransa'ya yakınlaşmaya sebep oldu. Osmanlı Devletine tâbi Eflâk

Beyi Konstantin İpsilanti ile Boğdan beyi Aleksandr Moruzzi, Rus yanlısı

olduklarından azledilince, İngiltere ve Rusya'nın müdâhalesiyle karşılaşıldı.

Rusya, harp îlân etmeden, General Michelson komutasındaki altmış bin mevcutlu

Rus Ordusuyla, Eflâk veBoğdan'ı işgâle başladı. Vezir-i âzam İbrâhim Hilmi Paşa,

sefer için Serdar-ı ekrem tâyin edildi.

Rusya'nın Balkanlara girmesiyle,

İngiltere'de on altı gemiden meydana gelen bir İngiliz filosunuİstanbul önlerine

gönderdi. İstanbul önlerine kadar gelen İngiliz donanması, Fransa ile

münâsebetlerin kesilmesini, Osmanlı-İngiliz ittifakının yenilenmesini teklif

ettiler. Kabul edilmeyince, teklifi daha da ağırlaştırdılar. Eflâk veBoğdan'ın

Rusya'ya, Çanakkale Boğazının da İngiltere'ye teslimini teklif ettiler.

İngiltere'nin teklifleri kabullenmenin ötesinde akıl ve hayâle sığmayacak

derecede olduğundan, İngilizler müzâkerelerle oyalanılarak, boğaz sâhillerinin

iki yakası askerlerin ve ahâlinin gayretleriyle kısa zamanda tahkim edildi.

Boğaz sâhillerine birkaç gün içinde bin iki yüzden fazla top yerleştirildi.

İngiliz donanması, Osmanlı Devletinin ve ahâlinin kuvvetli tepkisini görünce,

çekildi. Bunun üzerine İngiltere hükümeti, Akdeniz'deki İngiliz donanmasını

Mısır'ın zaptıyla vazifelendirdi.

İngilizler, Osmanlıya âsi

Kölemenlerle anlaşıp, 20 Mart 1807 târihinde İskenderiye'ye çıkarma yaparak

teslim aldılar. Balkanlarda; İbrâhim Hilmi Paşa, RusCephesine sefere çıkınca,

İstanbul'da türeyen âsiler harekete geçti. Sultan Selim Hanın, Osmanlı Devleti

lehine icraatlarına karşı, iç ve dış düşmanların aleyhine propagandasıyla

muhâlefet başladı.

1806 Edirne Vak'asına sebep olan

Nizâm-ı Cedid aleyhtarlığıyla başlayan muhâlefet, âsilerden Kabakçı Mustafa'nın

liderliğinde büyük hâdiselere sebep oldu. Yeniçeri zorbaları, 25 Mayıs 1807

Kabakçı Vak'asından sonra; asıl niyetlerini ortaya koyarak, 29 Mayısta Sultan

Üçüncü SelimHanı hâl edip, tahttan indirdiler. Âsiler, Sultan SelimHanın

amcasının oğlu Veliaht Mustafa'yı Osmanlı tahtına geçirdiler. Sultan Selim Han, on

dört ay Topkapı Sarayında nezâret altında yaşadı. Kendisine sâdık devlet

adamları ve âsilerin hükümetteki icraatlarını beğenmeyen taraftarları, tekrar

tahta geçirmek için faaliyet gösterdiler. Sultan SelimHan taraftarları,

Rusçuk'taki Alemdar Mustafa Paşa etrafında toplanıp, harekete geçtiler. Alemdar

Mustafa Paşa, Sultan SelimHanı tekrar tahta geçirmek için Rumeli'deki maiyetiyle

İstanbul'a geldi. 28 temmuz 1807'de Bâbıâli ve Topkapı Sarayını basıp, Sultan

Selim Hanı tahta geçirmek istediyse de muvaffak olamadı. Sultan Selim Han, 28

Temmuz 1808 târihinde Harem Dairesinde şehit edildi. 29 Temmuzda kalabalık bir

cenâze merâsimiyle, Lâleli Câmii yanında babası Üçüncü Mustafa Hanın türbesine

defnedildi.

Sultan Selim Han,

yaratılışında halim, selîm ve çok zekîydi. Hayırsever olup, pekçok hayır

müessesesi ve eserler yaptırdı. Üsküdar'da Selimiye Câmiini ve ÇiçekçiCâmiini

yaptı. Eyüp Câmiini büyüterek yeniden yaptırdı. Karaca Ahmed'de Miskinler

Tekkesi denilen Dedeler Mescidini yaptırıp, Küçükmustafapaşa'da Gül Câmiini

kiliseden çevirdi. Üsküdar'da hâlâ kullanılan meşhur Selimiye Kışlasını,

Heybeliada'da Deniz Harp Okulu olan Bahriye Mektebini, Halıcıoğlu'ndaTeknik

Üniversite mâhiyetindeki Mühendis ve Topçu mekteplerini yaptırıp yeni bölükler

kurdu. Saltanatı müddetince içte ve dışta büyük düşmanlarla mücâdele etmesine

rağmen, ülke îmâr edilip, fazla toprak kaybı olmadı. Tam ıslâhata başlayacağı

zaman şehit edilmesi, düşündüğü büyük hizmetlerin yerine getirilmesine mâni

oldu. Kaynak:

http://membres.lycos.fr/ecdad/osmanli/padi$ahlar/