Domates

[bluemoon24]

50-200 cm. boylanabilen, pek çok çeşidi bulunan domates bitkisinin,

genellikle desteklenmeden büyüyemeyen dik, etli, üzeri pürtüklü ve çok dallı,

kalınca bir gövdesi vardır. Bu gövde, bitki gençken yumuşak ve üzeri tüylerle

kaplı olur. Gelişmesi ilerleyen bitkide gövde köşeleşir, sertleşir ve

odunsulaşır.

Bitkinin gövde, dal, yaprak ve çiçek saplarının üzerinde, bastırılıp

ezildiğinde kendine özgü değişik bir koku salgılayan bezeleri vardır. Domates

bitkisinin bileşik yaprakları, bitki çeşitlerine göre biçim, büyüklük, dilim ve

dişlilik bakımından farklılıklar gösterir. Yaprakların üzeri değişik tonlarda

yeşil, altı mavimsi kül rengindedir.

Bitkinin erselik özellikler taşıyan sarı renkli küçük çiçekleri kendi

kendisini döllediği gibi, bitki, balansı ve diğer böcekler tarafından yabancı

domates çiçekleriyle de döllenir. Bu çiçeklerde olgunlaşan domates meyvesi de

çeşitlere göre biçim, renk, irilik, kabuk kalınlığı, etinin özellikleri, etinin

düz ya da dilimli oluşu, çekirdek evlerinin yapısı ve çekirdek sayısı bakımından

farklılık gösterir.

Genelde kırmızı diye bilinen domates bitkisinin sarı ve beyaz meyveli

çeşitleri de vardır. Bu meyveler bahçelerde üretildiği gibi, günümüzde gelişen

seracılık sayesinde bütün yıla yayılarak seralarda da yetiştirilir. Taze olarak

bol bol yenilip salata ve yemeklere katılan domates, salçası yapılarak da

yemeklerde kullanılır.

Meyve suyu gibi içilen suyu çıkarılır. Yeşil domatesin turşusu ve bazı

yörelerimizde reçeli yapılır. Domates, her haliyle çok sevilen ve bol bol

tüketilen sebzelerin başında gelmektedir.

BESİN DEĞERLERİ

100 gr. taze ve olgun domatesin içerdiği ortalama besin değerleri şöyledir:

17-22 kalori; 1,1 gr. protein; 4,7 gr. karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,2 gr. yağ;

0,5-1 gr. lif; 27 mgr. fosfor; 13 mgr. kalsiyum; 0,5 gr. demir; 3 mgr. sodyum;

244-250 mgr. potasyum: 900 IU A vitamini; 0.06 mgr. B1 vitamini; 0,04 mgr. B2

vitamini; 0,7 mgr. B3 vitamini; 0,1 mgr. B6 vitamini; 6.4 mcgr. folik asit:

17-23 mgr. C vitamini ve 1.2 mgr. E vitamini.

SAĞLIĞIMIZA YARARLARI

Yukarıda görülen ve bazıları gerçekten önemli olan besin değerlerinin yanı

sıra;

o Domates, zengin oranlardaki A, C ve E vitamin gibi antioksidan içeriğiyle,

kansere yakalanma rizikosunu azaltır: Bu bağlamda, başta meme ve prostat

kanserlerini sayabiliriz.

o Aynı nedenle domates, kalp hastalıklarına yakalanma, felç geçirme ve

katarakt illetine tutulma tehlikesini de azaltmaktadır.

o İçerdiği flavon bileşikleri ve lisopen adlı maddeyle sağlığımızı koruyucu

bazı etkiler yapar: Yapılan bazı araştırmalar, domatesin akut apandisiti

önlediğini ortaya koymuştur.

Sağlığımıza pek yararlı bu etkilerinden yararlanılmak üzere domates, günlük

diyetimize katılması ve bol bol tüketilmesi uzmanlarca öğütlenmektedir.

BİTKİSİNİN ÜRETİLMESİ

Domates bitkisi, tohumlarıyla (çekirdekleriyle) çoğaltılır. Üretim iki

aşamada gerçekleştirilir: Birinci aşamada tohumlar sıcak yastıklara 25-30 derece

sıcaklıkta ekilir. Çimlenme için en uygun sıcaklık derecesi 29′dur. ikinci

aşamada, sıcak yastıklarda yetiştirilen fideler özenle yerlerinden sökülür ve

bahçemizde hazırlanan yerlerine şaşırtılır. Bizim için doğru olan, ilkbaharda

profesyonel üreticiler tarafından hazırlanan sağlıklı fideleri alıp bahçemizde,

sıralar üzerinde 60 cm. aralıklarla dikmek ve gerekli bakımlarını yapmak

olacaktır.

BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLMESİ

İklim isteği: Domates, ılık ve sıcak iklimlerin bitkisidir. Soğuklardan çok

korkar. Yetiştirildiği dönemde sıcaklık -2, -3 derecelere düştüğünde bitki donar

ve ölür. Fidelerinin ekim döneminde don tehlikesi ortadan kalkmış olmalı ve

yörede 5-6 ay süreyle bitkiye uygun iklim hüküm sürmelidir. Dört aydan kısa

süreli uygun iklim yaşanması halinde, bitkiden beklenen sonuç alınamaz.

Domates bitkisinin iyi gelişmesi için 18-19 derece sıcaklık idealdir.

Sıcaklık 15 derecenin altına indiğinde, bitkide gelişme yavaşlar. Domates

bitkisi aşırı nemli havaları sevmez, nemli havada yaprak çürümeleri başlar. Çok

kuru havalarda da bitki çiçeklerini döker.

Toprak isteği: Domates bitkisi, toprak tipi bakımından pek seçici değildir.

Hemen her tipteki toprakta yetiştirilebilirse de en iyi sonuç tınlı topraklarda

alınır. Çünkü bitki derin, geçirgen ve su tutma yeteneği yerinde olan toprakları

yeğler. Bitki, toprakta aşırı olmamak koşuluyla asiditeye karşı

dayanıklıdır.

Toprak pH'ı 5 olan yerlerde iyi sonuç alınır. Ancak pH 5′in altına düşerse,

toprakta kireçleme yapılmalıdır. Domates bitkisi, gene aşırı olmamak koşuluyla

tuzlu topraklarda dahi yetiştirilebilir.

Toprak işleme: Fideler asıl yerlerine dikilip gelişmeye başlayınca, iki hafta

sonra birinci çapalama işi yapılır. Bundan 2-3 hafta sonra da ikinci çapalama

gerçekleştirilir. Daha sonra domates bitkisinin sıra aralarında, gelişen

dallarını izin verdiği ölçüde 2-3 kez daha çapa işi yapılarak yabani otlarla

mücadele, toprağı kabartma ve toprağın kaymak tabakasını kırma işleri

gerçekleştirilir.

Sulama: Bitki gelişirken aşırı sulanırsa boya kaçar ve ürün vermesi gecikir.

Bu nedenle çiçek açıp ilk meyveleri görülene kadar bitkinin sulanmasından

kaçınılır. Bunun yerine çapalama yapılır. Ancak bu dönemde havalar çok kurak ve

sıcak gidiyorsa o zaman aşırıya kaçmadan bitkiye bir-iki kez su verilir.

Bitkide ilk meyveler görülünce sulama işi önem kazanır. Bu kez belirli

aralıklarla yeterince su verilerek bitkinin gelişmesine ve meyvelerinin

irileşmesine katkıda bulunulur. Domates bitkisi olgunluk dönemine girince, her

ürün toplanışından sonra kesenkes sulanmalıdır.

Gübreleme: Domates bitkisi, uzun geçen bir gelişme dönemini yaşaması ve bol

ürün vermesi nedenleriyle organik madde yönünden zengin bitek bir toprakta

yetiştirilmeyi ister. Yapılacak toprak analizi sonuçlarına göre, bitkinin

toprağı hazırlanırken ve gelişme dönemlerinde verilecek iyi yanmış çiftlik

gübresi ile azot, fosfat ve potas içeren fenni kompoze gübrelerden ne

miktarlarda atılacağı saptanır. Ayrıca, ürün verme döneminin sonlarına doğru

sulama suyuna katılarak verilen şerbet de domates bitkisine büyük yararlar

sağlamaktadır.

Herekleme: Domates bitkisi, 30-35 cm. boya erişmesinden başlanarak, herek

denilen ağaç dalları, kargı kamışı ya da demir direklerle askıya alınarak

desteklenir. Bu yapılmazsa, özellikle ağırlaşan meyvelerini taşımayan bitkinin

formu bozulur; bitki yere yığılır, gelişmesi ve ürün verimi durur.

Budama: Domateste bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği koltuk denilen

kısımlarda oluşan sürgünler alınırsa, yeni dalların meydana gelmesiyle bitkinin

orta bölümünün sıkılaşması ve ürün veriminin düşmesi önlenir. Böylece bitki daha

erken olgunlaşır ve verimi artar. Ancak koltuktaki sürgünleri kesip almanın,

bitkide güneş yanıklığı oluşturması vb. sakıncaları da vardır.

Yarar ve sakıncaları düşünülüp dengelenerek bu tür budamanın yapılıp

yapılmayacağına karar verilir. Ayrıca domates bitkisinin oluşturduğu 6 ila

12′nci salkımlardan sonra tepesinden uç alma denilen bir budama işlemi daha

uygulanabilir. Böylece bitki, yeni dallarına harcayacağı gücünü meyvelerine ve

var olan gelişimine yoğunlaştırmış olur.

Hasat (Derim): Domates bitkisinin hasadı, meyvelerinin tüketileceği yere göre

tam olum döneminde ya da biraz erken zamanda yapılır. Yurdumuzda yörelere göre

ilkbahar mevsiminde dikilen domates fidelerinden ürün hasadına, mayıs-temmuz

arasındaki dönemde başlanmaktadır.

Domateslerin hasadında meyveler dikkatsizce bitkiden çekilerek

koparılmamalıdır. Çünkü bu şekilde koparılan sapta meyvenin etli bölümünden bir

parça kalır ve oluşan çukur domatesin değerini düşürür. Domates meyvesi, avcun

içine alınıp hafifçe bükülerek saplı ya da sapsız olarak örselenmeden

koparılmalıdır.

Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Domates bitkisine dadanacak zararlı ve

hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak

zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir.



Insulin Vücutta Nasil İş Görür?Diyabet TipleriTip 1 Diyabetin Nedenleri[img]images/smilies/biggrin.gif[/img]aha Fazla Posa Yiyin.Hangi Yiyeceklerde Yağ Vardır?Hangi Yiyeceklerde Protein Vardır?Nişastalı Yiyecekleri Yerseniz Ne Olur?Şeker Yerseniz Ne Olur ?Tip I DiyabetYiyecek DeğişimiDeğişim ListeleriKalp Sağlığını Korumak İçin Ne Yapmalıyız?Daha Az Tuz TüketinYapay TatlandırıcılarUygun Zamanlarda BesleninTip II diyabetYürüyüş Yapmanın FaydalarıDoğru Olan Fiziksel Aktiviteyi SeçmekEgzersize Başlamadan ÖnceFiziksel Aktiviteler