[bluemoon24]

Facialardan söz ederken, Sarikamis'i özellikle

dikkate almamiz gerekir. Orada, hiç de uzak olmayan bir zamanda 100.000'e yakin

yigidimizi karlara gömdük. Üstelik tek kursun atamadan... Üstelik sadece bir

hayalperestin kisisel ihtirasi ugruna...

Ihtiras... Bu kavrami iyi düsünmeliyiz. Kimi kendi

ebediyyetini bu atesle yakip kül ederken, kimileri de koca memleketi harabeye

döndürebiliyor.

Almanlar, Türkiye'ye giden trenlerin üzerine

"Enverland'a (Enver'in Ülkesi'ne) gider" yazmaktadirlar. Kibir ve ihtiras

demistik ya! Pasa'nin su ifadelerine bakin: "Beni Napolyon'a benzetmislerdi.

Kabul etmem. Çünkü ben ikinci adam olamam."

Tarih, 16 Aralik 1914. Soguk bir kis günü. Talebesi

ögretmenini azarlamaktadir: "Hatali davrandiniz! Basarili olamadiniz! Rus ordusu

burada yok edilmeliydi. Simdi hemen harekete geçip, Rus ordusunu Sarikamis'ta

yok edeceksiniz!"

Cephelerin ve harp okulunun emektar komutani Hasan

Izzet Pasa, küstahlasan ögrencisine pervasizca cevap verir: "Olmaz! Havalari

görüyorsunuz. Her yerde kar var. Karakis baslamistir. Bu sartlar altinda, bu

mevsimde harekât bir faciaya dönüsebilir. Kis siddetini kaybetsin, yollar

açilsin, düsmana haddini bildiririz."

Her verdigi emrin hemen yerine getirilmesine aliskin

padisah damadi ve ordularin baskomutan vekili 34 yasindaki Enver Pasa,

asabileserek su tehdidi savurur: "Eger hocam olmasaydiniz, sizi idam

ettirirdim!"

Bir facianin esiginde, Hasan Izzet Pasa istifa

ederek ordudaki görevinden ayrilir.

Çöl atesinden Köprüköy

ayazina

Çok geçmeden, tarihler 21 araligi gösterirken,

tarihe "Sarikamis Faciasi" olarak geçen harekât baslatilir. 125 bine yakin iman

abidesi insan, kis kiyamette paltosuz, postalsiz, gömlekle, çarikla cehennemî

tipinin ortasina sürülürler. O günlere sahit olan bir askerin mektubu, facianin

küçük bir boyutunu günümüze söyle tasir:

"Bu yaz, iki alayimizla Yemen'den buraya

naklonulduk. Yola koyulmamizdan dört ay sonra buraya ulastik ki, Arabistan'in

cehennemî sicagi Köprüköy'deki ayaz yaninda nimet-i ilâhi imis. Burada çadirin

perdesi buza kesmis oglak kulagi gibi kirilmakta ve kopmakta. Bölük kumandanim,

beni sihhiyeye nakletmis ise de, tabip ve ilaç yoklugundan çaresiz kalip

tekraren takimima döndüm. Aksam yaklasinca Köprüköy'e civar daglardan tipi

bosanir. Kumandanimiz, gelecek cuma Baskumandan Enver Pasa Hazretleri'nin teftis

ve hücum için gelecegini müjdeledi. O gelinceye kadar da yün içlik, çorap ve

paltolarin verilecegini ve Yemen yazliklarini atacagimizi müjdeledi. Allah,

devlete ve millete zeval vermesin. Baskumamandan Pasa Hazretleri'nin gelmesi

ile, Moskof'un kahrolacagindan ve kâfirin, karsimizdaki tepelerde geceleri

seyrettigimiz ocakli ve mutfakli karargâhlarini ele geçirecegimizden

subaylarimiz çok emin. Safak söktügünde 2059 rakimli Kizkulagi Tepesi'nden

Moskof obüs yagdirir ama sükrolsun, zafer bizim olacak. Gece bastirdiginda,

tepelerdeki Moskof ocaklarinin atesi gözlerimizdeki ayazi tandir közüne tebdil

eyler. Baskumandan Pasa Hazretleri acele gelse ki, atese

kavussak..."

Igdirli Ali Çavus yazlik giysiler içerisinde titreye

titreye bu mektubu yazip Istanbul'dan gelecek olan kislik giysileri beklerken,

Karadeniz'de baska bir facia yasaniyordu. Ruslar Osmanli ordusuna erzak,

mühimmat ve giyecek getirmekte olan gemileri sulara gömmüslerdi. Bu durumu

askere bildirmeyen Enver Pasa, ihtiraslarina maglup olarak bütün birliklere su

mesaji çeker:

"Askerler! Hepinizi ziyaret ettim. Ayaginizda çarik,

sirtinizda paltonuz olmadigini gördüm. Lâkin karsinizdaki düsman sizden

korkuyor. Yakin zamanda Kafkasya'ya girecegiz. Orada her türlü nimete

kavusacaksiniz. Islâm Alemi'nin bütün ümidi

sizsiniz."

Böylece "Turan Fatihi", "Sarikamis Fatihi" olma

ugruna, binlerce insan dehsetli bir can pazarina

sürülür.

'Üç beyinsizin ugruna üç milyon

halk'

Koca bir cihan devleti olan Osmanli, sahsi

ihtiraslar ugruna böylesine yanlis kararlarla askeri harekâta girme asamasina

nasil gelmisti?

Sultan Abdülhamid Han'in bir entrika sonucunda darbe

ile tahtindan uzaklastiran Ittihatçilar, 1914 yazinda Avrupa'da esmeye baslayan

savas rüzgarlarinda Almanlarin yaninda yer alirlar. Sultan Abdülhamit Han'in

Avrupa'da yillarca emek vererek sagladigi dengeler bir anda alt üst olur ve

Ingiltere ve Fransa'nin sömürgecilik yarisindan pay kapmak isteyen Almanya'nin

aleti oluruz. Almanlar, Fransiz ve Ingilizlerin yaninda yer alan Ruslara karsi

Osmanli askerini kullanarak bati cephesinde rahatlamanin plânlarini

yapmaktadirlar. Bunun için Kayser'in "Alman ordusuna eklenen bir süngü" olarak

tasvir ettigi Osmanli neferleri kullanilir. Sömürgecilik yarisinda hiçbir çikari

olmayan Osmanli, felaketlerle sonuçlanacak olan bir macereya

sürüklenmektedir.

Darbe ile iktidara gelmis, ayak oyunlariyla rütbe

almis ittihatçi subaylar, milletin gelecegini, refahini, kalkinmasini degil,

gazete sayfalarina kahraman olarak geçmeyi düsünüyorlardi. Hiç yoktan girilen

Birinci Cihan Harbinde, 1 Kasim 1914'te Kafkas Cephesi açilir ve Ruslar Dogu

Anadolu'ya girerler.

Ziya Gökalp'in "melekler bu milletin kurtulacagini

ona fisildarlar" diye yücelttigi "hürriyet kahramani" Enver Pasa'nin halkin dini

duygularini galeyana getiren beyannamesi ile Seyhülislam'in mukaddes cihad

fetvasi yayinlanir. Ziya Gökalp'in "turancilik" fikriyle yazdigi siirler

üniversite gençliginin slogani olmustur:

"Düsman ülkesi viran olacak Türkiye büyüyüp Turan

olacak!"

Ama Türkiye büyümek bir yana gün geçtikçe erimekte,

küçülmekte ve parça parça koparilmaktadir.

Devlet-i Ebed Müddet'ten

Enverland'a

"Turan Fatihi" olmanin hayallerini kuran Baskumandan

vekili Enver Pasa (baskumandan pasidahtir), padisah damadi olarak birçok yetkiyi

elinde tutmaktadir. Padisahin bir çok seyden haberi bile olmamaktadir. Enver

Pasa, verdigi harekât emrinde hedef olarak Tahran ve Aksabat'i gösterir. Tahran

harekat merkezine 1350 km. Askabat ise 2000 km.

uzakliktadir.

Almanlar, Türkiye'ye giden trenlerin üzerine

"Enverland'a (Enver'in Ülkesi'ne) gider" yazmaktadirlar. Kibir ve ihtiras

demistik ya! Pasa'nin su ifadelerine bakin: "Beni Napolyon'a benzetmislerrdi.

Kabul etmem. Çünkü ben ikinci adam olamam." Etrafinda bulunan subaylar da ihtiras ve

hayalcilikte ondan geri kalmiyorlardi. Çetecilikleriyle meshur Dr. Bahaeddin

Sakir ve arkadaslari Erzurum'a gelirlerken, yol kavsaklarina "Turan'a buradan

gidilir!" diye isaret levhalari koyuyorlardi. Alman Von der Goltz Pasa bunlar

için söyle demisti. "Kafkasya'da maalesef Napolyon Bonapart oldugunu iddia eden

ve cahil yetisen birçok adam vardir. Bunlar, ordularina güçleriyle bagdasmayan

görevler vermislerdir ve bu yüzden ordularini büyük zarara ugratmislardir." Zararin asil sorumlularindan biri, ihtirasta

Enver'den geri kalmayan Hafiz Hakki'ydi. Bu adam hiçbir arazi arastirmasi

yapmadan Enver Pasa'nin ihtiraslarini kamçilayacak su telgrafi çekmisti: "Daglar

üzerindeki yollari kesfettim. Bu mevsimde bu yollardan hareketin mümkün olduguna

inandim. Buradaki kolordu ve ordu komutanlari yeterli ölçüde inançli ve kararli

olmadiklarindan böyle bir saldiriya samimiyetle taraftar olmuyorlar. Bu saldiri

vazifesi rütbem düzeltilerek bana verilirse ben bu isi yaparim." Enver Pasa, Hocasi Hasan Izzet Pasa'yi azlederek

görevi sekiz gün önce yarbayliktan albayliga terfi eden Hafiz Hakki Pasa'ya

verdi. Hafiz Hakki Pasa artik tümen komutani olmustu ama gözü ordu

komutanligindaydi.

Niçin olmasindi? Orduyu politikalarina alet eden bu

darbecilerin basi Enver, 18 gün içinde yarbayliktan pasaliga yükselmemis miydi?

Bunun yani sira harbiye naziri (savunma bakani) olmamis miydi? Ondan neyi

eksikti?

Politika ile rütbe alan bu komutanlar arazi ve yol

incelemesini yanlis yapmis ve sonuçta "tekerlekli araçlarin geçmesine uygundur"

raporu verilen yollardan askerler yaya zor geçmislerdi. Tekerlekli araçlar ve

kisitli mühimmat karlara saplanip kalmis, tek tek birerli siralarla yürüyen

askerler, güçleri tükenmis, hasta ve mecalsiz olarak Ruslarin karsisina

dikilmisler çogu kursun bile atamadan donarak ölüp

gitmislerdi.

Kardan

heykeller

22

aralikta Enver Pasa'nin emriyle 120-125 bin civarinda Osmanli askeri dondurucu

soguga ragmen yollara sürülmüstü. Bölge çogu senenin dört ayi boyunca karlarla

örtülüydü. Kar yükseklikleri kimi yerlerde bir metreyi geçiyordu. Zemheriler

diye bilinen en soguk günlerdi. Sifirin altinda kirk dereceye düsen soguk,

düsmandan daha düsmandir. Yapilan harekât plânina göre 9. Kolordu Sarikamis

Daglari'ni, 10. Kolordu ise Allahuekber Daglari'ni asarak Ruslari Sarikamis'ta

kusatip imha edecekti.

Gündüz baslayan yürüyüste çariklari yumusayan

askerlerin çariklari gece donmaya, bir mengene gibi ayaklarini sikmaya baslar.

Adim atmak neredeyse imkansizdir. Askerler oldugu yerde ziplar, atlar, kendini

karlarin içine vurur ve ayaktan baslayan donma yavas yavas tüm vücuda yayilir.

Düseni kaldirmamak için emir vardir. Zaten kimsede de kimseyi kaldiracak güç

kalmamistir. Neferler ordunun isaret taslari gibi yollara dizilirler. Kimi

çömelmis, kimi oturmus, kimi yuvarlanmis, kimi bir agacin gövdesine dayanmis

kardan heykellere dönüsürler.

90.000 sehit. Tek kursun

atmadan...

O

yil kurtlar insan etine doyar. Birçok cesedin gözlerini kuslar oymustur. Arkadan

gelenler, gördükleri korkunç manzara karsisinda moralmen yikilmaktadir. Ayrica

açlik da son haddine ulasmistir.

Onbes saatlik yürüyüsün sonunda, 16.300 kisilik 30.

tümenden geriye 1.400 asker kalir. Ölenler, düsmana karsi tek bir mermi

atamamislardir. Diger birliklerin de bunlardan farki yoktur. Kayiplarin sayisi,

en iyimser rakamla 70 bin kisidir. Bazi kaynaklarda bu sayi 90 bin kisiye kadar

ulasir. Sonuçta, sadece bir gecede binlerce asker beyaz karlarin üzerine cansiz

serpilmisti. Kalanlar ise açlikla, bitlerle, tifüsle, sogukalginligi ve

kangrenle ugrasiyorlardi.

Tarih ne böyle bir faciayi

yazmis, ne de görmüstü. Oysa Istanbul'a çekilen telgraflarda inanilmaz ifadeler

vardir: "Kafkasya daglari ve tepeleri beyaz bir örtüyle örtülüdür. Kar hemen

hemen bir metreyi geçmistir. Harekâttaki sessizlik bundandir. Kahraman

askerlerimizde ilerleme istegi o kadar çoktur ki, ellerinden gelse soluklariyla

karlari eritip yol açacaklardir. Kari daha az olan kesimlerde kahramanlarimiz

basarilar elde ediyorlar. Dün süngü saldirisiyla düsmandan iki mevzi ele

geçirilmistir."

Enver Pasa inadindan dönmedi. Son bir gayretle

Sarikamis'a yüklenmek istiyordu. Acimasiz emrini verdi: "Saldiri sirasinda her

üst, bir adim geri atani derhal tabancasi ile öldürecektir." Askerler, bu durum

karsisinda dillerinde kelime-i sehadet ile bir kere daha bile bile ölüme

yürümeye basladi. Sonuçta Sarikamis'a ancak bir avuç kahraman ulasabildi. O da

geçici bir süre için.

'Onlari teslim alamadim. Çünkü...' Rus Kurmay Baskani Pietroroviç, anilarinda

Sarikamis'a kavusan o bir avuç kahramani söyle

anlatacaktir:

"Ilk sirada diz çökmüs bes kahraman. Omuz

çukurlarina yasladiklari mavzerleri ile nisan almislar. Tetige asilmak üzereler.

Ama asilamamislar. Kaput yakalari, Allah'in rahmetini o civan delikanlilarin

yüreklerine akitabilmek istercesine semaya dikilmis, kaskati... Hele biyiklari,

hele hele biyiklari ve sakallari! Her biri birer fütuhat oku gibi çelik misal.

Ya gözler?.. Dinmis olmasina ragmen su kahredici tipinin bile örtüp kapatamadigi

gözleri!.. Apaçik!.. Tabiata da, baskumandana da, karsisindaki düsmana da isyan

eden ama Allah'ina teslimiyetle bakan gözler... Açik, vallahi

apaçik!..

Ikinci sirada öyle bir manzara ki, hiçbir heykeltras

benzerini yapmayi basaramamistir. O ürkütücü ayaza ragmen, saglarinda fisekleri

debelenerek üzerlerinden atmaya tenezzül etmemis iki katirin yaninda baslari

semaya dönük, alti masal güzeli Mehmed... Sandiklari bir avuçlamislar ki, hayati

biz ancak böyle bir hirsla avuçlayivermisizdir. Öylesine kaskati

kesilmisler.

Ve

sag basta binbasi Mustafa Nihat. Ayakta... Yarabbi, bu bir ayakta durustur ki,

karsisinda düsmani da, kâfiri de, lanetlisi de Allah'in huzurunda diz çöküs

halinde gibi. Endami, düsmani dize getiren bir tekbir velvelesi gibi. Belinde,

fiseklerinin yuvalarini tipi ile kapatmaya bütün gece düsen kar bile razi

olmamis. Sol eli boynundaki dürbünü kavramis. Havada donmus, Kale sancagi

gibi... Diger eli belli ki, semaya uzanip rahmet dilerken öylesine taslasmis.

Hayrettir, basi açik. Gür erkek kömür karasi saçlari beyaza

bulanmis..."

Ve

Moskova'daki askeri müzede sergilenen bu satirlarin sonu söyle biter:

"Allahuekber Daglari'ndaki Türk müfrezesini esir alamadim. Bizden çok evvel

Allah'larina teslim olmuslardi. 24.12.1914

Persembe."

Ve

bitisimizin itirafini olayin bas sorumlularindan Hafiz Hakki Pasa, baskumandan

vekiline su sözlerle özetler: "Bitti pasam, ordumuzun kism-i küllisi

mahvoldu."

Enver Pasa hiçbir sey olmamis gibi Istanbul'a döner.

Arkasinda binlerce kefensiz kar çiçegi birakarak... Basini ele geçirmis bu

darbeci güruh siki bir sansür uygulayarak halkin Sarikamis cephesinde olup

biteni ögrenmesine engel olurlar. Faciayla ilgili bilgiler Ruslar vasitasiyla

Avrupa ve Dünya'ya yayilir ama hersey için artik çok geçtir. Bir sohbet

sirasinda Harbiye Nezareti Ordu Daire Baskani Behiç Bey'e bu facia için Enver

Pasa söyle der: "Bunlar nasil olsa birgün ölecek degiller miydi!" Birinci Cihan Harbi'nin alevleri, Sarikamis'tan

Çanakkale'ye, Galiçya'dan Trablusgarp'a kadar binlerce kilometre karede müslüman

kaninin ihtiraslar ugruna akmasina sebep olur. Ve Akif gözyaslari içinde söyle

inler:

"Gitme ey yolcu beraber oturup

aglasalim,

Elemim bir yüregin payi degil,

paylasalim.

Karsimda vatan namina bir kabristan

yatiyor!"

Ihtiras demistik ya! Bazilarinin ihtirasi sadece

kendilerini degil, milyonlarca vatan evladini ve tarihin gördügü en ihtisamli

cihan devletlerinin birini yakabiliyor.

Kaynak: Semerkand dergisi,

12/2000