NG: Sıtma geri döndü

[bluemoon24]

Her şey küçücük bir ısırıkla başlıyor; acı vermeyen bir ısırıkla. Sivrisinek gece geliyor, çıplak derinin üzerine konuyor, çıkış çizgisinde çömelmiş durumda hazır bekleyen koşucular gibi pozisyon alıyor. Ve emmeye başlıyor... Bu sivrisineğin uzun, iplik gibi ince bacakları ve benekli kanatları var; insan sıtma parazitini taşıyabilen tek böcek olan Anopheles cinsinden. Ayrıca dişi olduğu kesin. Çünkü, yumurtalarını protein açısından zengin hemoglobinle besleyen dişiler kana bağımlıyken, erkek sivrisinekler kana ilgi göstermiyor.



Dişinin sokucu-emici ağzı iğne gibi sert görünse de aslında iki küçük pompayla takviye edilen kesiciler ve beslenme tüpü gibi farklı aletleri saran bir kılıftan ibaret. Sivrisinek önce epidermis tabakasını, sonra onun altındaki ince yağ tabakasını ve sonunda kılcal damar ağını deliyor. Ve emmeye başlıyor.



Kanın pıhtılaşmasını önlemek için ısırdığı bölgeyi tükürüğüyle kayganlaştırıyor. Ne oluyorsa tam bu sırada oluyor. Sivrisineğin tükürük bezleri tarafından taşınan küçücük, kurt benzeri yaratıklar işte bu salgıyla insan vücuduna giriyor.



NOKTA BüYüKLüĞüNDE HAVUZDA 50 BİN PARAZİT

Bu yaratıklar, plasmodium adı verilen tek hücreli sıtma parazitleri. O kadar küçükler ki, bu cümlenin sonundaki nokta büyüklüğünde bir havuzda bu yaratıkların 50.000 tanesi bir arada yüzebilir. Genelde birkaç düzine kadarı kan dolaşımına sızıyor. Ama hastalığın gelişmesi için sadece biri yeterli. Tek bir plasmodium bir insanı öldürmeye yetiyor.



Parazitler kan dolaşımında sadece birkaç dakika kalıyor. Dolaşım sistemiyle karaciğere ulaşıyor ve burada duruyorlar. Her plasmodium farklı bir karaciğer hücresine giriyor. Sivrisineğin ısırdığı kişi neredeyse kesinlikle uykusundan uyanmıyor. İzleyen bir ya da iki hafta boyunca da, vücutta bir şeylerin feci şekilde kötü gittiğine dair görünür hiçbir belirti gözlemlenmiyor.



106 üLKEDE ENDEMİK

Sıtmalı bir gezegende yaşıyoruz. Sıtmanın çoğu kez çiçek ya da çocuk felci gibi büyük oranda ortadan kaldırılan bir hastalık olarak değerlendirildiği -o da eğer akla gelirse- ve bir tehdit olarak algılanmadığı gelişmiş bir ülkede böyle düşünülmeyebilir.



Oysa ki sıtma günümüzde her zamankinden çok daha fazla insanı etkiliyor. 106 ülkede endemik olan sıtma, dünya nüfusunun yarısını tehdit ediyor. Son yıllarda parazit o kadar güçlendi ve birçok ilaca karşı öylesine direnç geliştirdi ki en güçlü soylar ender olarak kontrol altına alınabiliyor.



Bu yıl sıtmanın bulaşacağı kişi sayısı beş yüz milyon kadar olacak. Çoğunluğu beş yaşın altında olan ve büyük bölümü Afrika'da yaşayan en az bir milyon kişi yaşamını yitirecek. Ve bu sayı, 25 yıl öncesinde bir yılda yaşamını yitirenlerin sayısının iki katından daha fazla.



Makalenin devamını National Geographic Temmuz sayısında bulabilirsiniz