[bluemoon24]

milattan önce 3050 yıllarına kadar kökleri uzanan ve roma istilasına kadar süren dönemdir.

antik mısır'ın yönetim tarihi şöyledir:



arkaik dönem öncesi



akrep kral

ka

narmer



arkaik dönem



1. hanedan

aha

cer

cet

den

anecib

semerhet

ka'a



2. hanedan

hotepsehemvi

reneb

nineçer

peribsen

hasehemvi



eski krallık



3. hanedan

nebka

zoser

sehemhet

huni



4. hanedan

snefru

keops

recedef

kefren

mikerinos

shepseskaf



5. hanedan

userkaf

sahure

neferirkare

neuserre

menkauhor

cedkare

unas



6. hanedan

teti

userkare

i. pepi merire

i. merenre

ii. pepi neferkare

ii. merenre antiemsaf

nitokris



birinci ara dönem



7 ve 8. hanedan

bu dönemde kısa süreli hüküm sürmüş fazla sayıda kral bulunur. ülkede iç karışıklık hakimdir.



9 ve 10. hanedan

iii. heti

merikare



11. hanedan

i. inyotef

ii. inyotef

iii. inyotef

i. mentuhotep

ii. mentuhotep

iii. mentuhotep



orta krallık



12. hanedan

bu dönemde bazı firavunlar ortak iktidar sürmüştür.



i. amenemhet

i. senusret

ii. amenemhet

ii. senusret

iii. senusret

iii. amenemhet

iv. amenemhet

sobeknofru



ikinci ara dönem



13. hanedan

ugaf

i. sobekhotep

auibre

ii. sobekhotep

hencer

iii. sobekhotep

i. neferhotep

iv. sobekhotep

aye



14. hanedan

nehesi

adları kesinleşmemiş kendi bölgelerinde krallıklarını ilan etmiş kişiler



15 ve 16. hanedanlık

salitis

sheshi

yakobher

hian

apepi

hamudi



17. hanedan

inyotef

i. ta'o

ii. ta'o

kamose



yeni krallık



18. hanedan

ahmose

i. amenofis

i. tuthmosis

ii. tuthmosis

hatshepsut

iii. tuthmosis

ii. amenofis

iv. tuthmosis

iii. amenofis

iv. amenofis/akhenaton

smenhkare

tutankhamon

ay

horemheb



19. hanedan

i. ramses

i. seti

ii. ramses

merenptah

ii. seti

amenmesse

siptah

tausret



20. hanedan

sethnahte

iii. ramses

iv. ramses

v. ramses

vi. ramses

vii. ramses

viii. ramses

ix. ramses

x. ramses

xi. ramses menmaatre setepenptah



üçüncü ara dönem



21. hanedan

smendes

amenmnisu

i. psusennes

amenemope

siamon

ii. psusennes



22. hanedan

i. shoshenk

i. osorkon

i. takelot

ii. osorkon

ii. takelot

ii. shoshenk

pami

iii. shoshenk

iv. osorkon





23. hanedan

pedibastet

iv. shoshenk

iii. osorkon

iii. takelot

rudamon

ii. iupet





24. hanedan

tefnahte

bakenrenef



25. hanedan

kashta

piye

shabaka

shebitku

taharka

tanutamon



asurluların işgali



geç dönem



26. hanedan

i. nekho

i. psamtek

ii. nekho

ii. psamtek

apries

amasis

iii. psamtek



27. hanedan

persler ülkeye hakim olmuştur.



cambyses

i. darius

i. xerxes

i. artaxerxes

ii. darius



28. hanedan

amyrtaios



iç karışıklıklar sürmüş sürekli iktidar değişimleri olmuştur.

i. neferites

psammuthis

hakor

ii. neferites



30. hanedan

i. nektanebo

cedhor

ii. nektanebo



ii. pers hakimiyeti



ochus

arses

iii. darius codomannus



makedonyalıların istilası

alexander the great

philip arrhidaeus

iv. alexander



ptolemaios hanedanlığı

i. ptolemy i. soter

ii. ptolemy philadelphus

iii. ptolemy i. euergeter

iv. ptolemy philopator

v. ptolemy epiphanes

vi. ptolemy philometor ve

vii. ptolemy neos philopator

viii. ptolemy ii. euergetes ıı ve

iii. cleopatra ve ix. ptolemy ıx ii. soter 116-107 ve

iii. cleopatra ve x. ptolemy i. alexander

cleopatra berenice

xi. ptolemy ii. alexander

xii. ptolemy neos dionysos ve

iv. berenice

vii. cleopatra ve xiii. ptolemy

cleopatra ve xiv. ptolemy

vii. cleopatra ve xv. ptolemy cesarion



roma ve bizans iktidarı



zaman çizelgesinin kaynağı: http://www.touregypt.net/...

antik mısırın en önemli ve günümüzde de hala en ilgi çekici konularından biri antik mısır dinidir. politeist tüm dinlerle eşdeğer bir sürü özelliği olduğu gibi kendine özgü yönleriyle de dikkat çeker. köken olarak tüm antik çağ inanışlarının atlantis kültünden geldiği iddiası da mevcuttur. hatta tanrı ve tanrıça isimlerinin o dönemde atlantisten kaçıp mısır'a gelen bilginler olduğu rivayet edilir.



dinin antik mısır'ın gündelik hayatında büyük etkisi görülürdü. evlerde daima tanrı ya da tanrıçaları tasvir eden minik heykeller bulunurdu. aynı zamanda bu koruma mezarlarda da çizilen gravürler ile sürdürülürdü.



tanrı ve tanrıça sistemi pek çok çok tanrılı dinle ortalıklar vardır. başlangıçta tapınılan tanrı ve tanrıça sayısı azken giderek yörel totemler artmıştır. ama gene de osiris, ra, isis gibi tanrıları dönem sonuna kadar hep önemini korumuştur.



dinin antik mısır döneminde gerek günlük hayatta gerek de siyasette çok önemli olduğunu vurgulamak gerekir. ilk dönem kralları rahip-kral olarak hüküm sürerdi. zaten en başından beri her firavun kendini tanrısının yansıması olarak görür ve halk tarafından kabul edilirdi.



siyasi boyuta dönersek özellikle amon inanışının giderek kuvvetlenmesi ile amon rahiplerinin dinsel yetkiler dışında politik yetkilere de kavuştuğunu görüyoruz. ra inancı ile çatışmaması için amon-ra kavramı yaratılmış ikisi de bir sayılmıştır. amon zafer ile yükselen anlamına gelir. aynı şey ra ile horus'un bileşimi olan ra-harakhiti için de geçerlidir.



mısır'daki tanrı ve tanrıçaların bazılarının özellikleri erken dönem ve geç dönem antik mısırda çok farklı uçlarda bulunabilmektedir. gerek sentez tanrıların yaratılması gerek de bazı tanrıların işlevlerinin değişmesi gibi.



bitkilerin ve tanrıların koruyucusu olan osiris zamanla osiris-seth miti sonrası ölüler dünyasının efendisi olarak anılarak çok daha önem kazanmıştır. yeni hanedanlığın tanrısı amon erken dönemlerde teb'in geveze tanrı olarak bilinen bir totemidir. ancak teb'in giderek güç kazanması ve en sonunda başkent haline gelmesiyle amon saklı tanrı ve firavunların koruyucusu olmuştur.



amon'un güç kazanmasıyla amon rahiplerinin gücü giderek artmış en sonunda ülkenin yönetiminde bile söz sahibi olmuşlardır. amon başrahibi hiyerarşik açıdan çok güçlü bir konuma sahipti. bu etkinin yarattığı güçle özellikle yeni krallıkta amon inancını yücelten ve amon'un adını alan bir çok firavun olmuştur. bu isim amonhotep'dir.



ancak ilginçtir ki bu aşırı amon yönelimi bir firavunda tam anlamıyla ters etki yaratmıştır. iv. amonhotep adıyla tahta çıkan daha sonraları akhenaton adını alan firavun bir anda tüm amon ve diğer tanrı inançlarını yok etmiş ve mısır tarihinde ilk kez monoteist inancı savunan bir firavun olmuştur.



ve kesin ki bir firavunun bir anda tüm tanrıları ve özellikle amon'u reddedip aton'u yüceltmesi mısır için gerçekten gerek gündelik hayatta gerek siyasi açıdan büyük bir şok olmuştur. bu aynı zamanda cesaretli bir harekettir çünkü akheneton inancını kabul ettirirken o dönemde büyük güç sahibi amon rahiplerini boyun eğdirebilirmiştir.



uzun süre sonra bu dönemde ilk kez teb önemini yitirmiştir. çünkü akhenaton aynı zamanda amon'un şehrinden de nefret etmekte onu kafirliğin sembolü olarak görmektedir. diğer tanrıların aksine tek tanrı aton'un insani tasviri yoktur. bu da semavi dinler ile paralellik gösterir.



bu dönemde aton rahipleri büyük güç kazanmış ve başkent akhetaton'da hüküm sürmüşlerdir. çünkü akhenaton aton ile ilgili her konuda kolayca yönlendirilebilecek bir firavundu. karısı nefertiti, annesi tiye ileride hüküm sürecek kral naibi ay ve horemheb de bu yolu seçmiştir.



ancak asırlar süren bu inançları bir anda yok etmek mümkün olmamıştır tabii. tüm eski tanrıların heykelleri kırılsa da halk eski dini yaşamış hatta sırf bu yüzden akhenaton'a lanetli firavun adını takmıştır.



akhenaton'un ölümü sonrası aton macerası son bulmuştur. iktidar boşluğunu fırsat bilen amon rahipleri smenkhara ve ay'ın ölümünden sonra çocuk yaştaki tutankhaton ve karısı ankhesenpaaton'u tahta çıkarmışlardır.



burada çok ilginç bir olayla karşılaşıyoruz. aton döneminde doğmuş olan bu kişinin adları sırf lanetli tanrının adını taşıdığı ve halka kötü bir izlenim bıraktığı için amon rahipleri tarafından değiştirimiş ve tutankhaton tutankhamon adını almış ankhesenpaaton ise ankhesenamon adını aldı.



amon inancı tekrar gücüne kavuşuyordu ama tutankhamon'un karısının böyle düşünmediğini kocasının ölümüyle naip ay ya da horemheb ile evlenmek zorunda olduğu için hitit kralına yazdığı mektuptan görüyoruz. kendi yönetebileceği birini isteyen bu genç kadın sonra vatana ihanet suçuyla yargılanıp öldürülmüştür.



bu olaydan sonra asker kökenli soylu kan taşımayan horemheb tahta geçmiş ve amon inancını gene yüceltmiştir.



19. hanedan en önemlisi ii.ramses dönemi sonrası amon rahipleri giderek daha fazla siyasi güç kazanmıştır. bu en sonunda başrahip herihor'un kendini firavun ilan etmesine kadar ilerlemiştir.



ilerleyen dönemlerde mısır'ın asur, pers, makedonya roma etkisiyle mısır dini figürleri giderek bu dinlerle karışmış kendine özgü bir biçim almıştır. bunlar dışında hiksos istilası sonrası da bir dönem inançlarda değişimler olmuştur.



kısaca önemli eski mısır tanrı ve tanrıçalarına da değinelim:



amon: saklı olan tanrıdır. teb'in yerel totemiyken teb'in mısır'a hakim olmasıyla imparatorluğun koruyucu tanrısı olmuştur. karıs ame-net ile birlikte soyağacındaki ilk tanrılardan biridir. karısı anne tanrıça mut oğlu da ay tanrısı khonsu'dur. kutsal hayvanları kaz ve koçtur. karnak'taki amon tapınağı eski mısır'ın en büyük dini yapısıdır.



amon-ra: amon rahipleri tarafından oluşturulmuş sentez bir tanrıdır. yeni krallıkta rahiplerin birleşmesi sonucu oluşmuştur.



anubis: kimine göre kötülük tanrısı seth ve nepthys'in oğludur. ancak ilerleyen dönemlerde seth kısırlığın ve çölün sembolü olduğundan isis ve osiris'in çocuğu olarak kabul edilmiştir. çakal başlıdır ve mumyalamanın mucidi olarak bilinir. anubis aynı zamanda mezarlıklar tanrısıdır ve ruh bedenden ayrıldıktan sonra yüreğin tüy ile ölçüldüğü sınavı yapar. mumyalama işleminde anubis maskeli kişiler bulunur.



apis: büyük ve güçlü boğa. insan şeklinde çizilmemiş nadir tanrılardan biridir. ptah ile birlikte anılır. antik mısır'da firavun büyük ve güçlü boğa ünvanını alırdı. apis için yapılmış tapınaklardan birinde mumyalanmış boğalar bulunmuştur. eğer apis boğası öldükten sonra zamanında varisi bulunmazsa imparatorluğun üzerine felaketlerin çökeceğine inanılırdı.



aton: 18.hanedan döneminde ıv. amonhotep tek tanri aton'u kabul ettirmeye ve diğer tanrı inançlarını yok etmeye çalıştı. adını da aton'un ilahi sevgisi anlamına gelen akheneton olarak değiştirdi. aton her ışının ucunda bir el olan bir güneş kursu şeklinde çizilirdi. akhenaton'un ölümüyle amon rahipleri tutankhmon'u tahta geçirip bu inanca son verdiler.



bast: bubastis'in koruyucusu kedi tanrıça. kedilerin kutsallığı bast inancı ile ilişkilidir. ailenin ve evlerin koruyucusudur. aynı zamanda aslan başlı öfkeli tanrıça sekhmet'in olumlu yansımasıdır.



geb: diğer adı seb'dir. shu ve tefnut'un oğlu ve nut'un eşidir. dünyanın tanrısıdır. ancak ilerleyen dönemlerde önemini kaybetmiştir. sembolü kazdır. bitkilerin ve nil nehrini temsil edecek şekilde yeşil ve siyah derili bir adam olarak tasvir edilmiştir.



hathor: çok uzun zamandan beri tapılan inek boynuzlarıyla süslü güzel bir kadın olarak betimlenen tanrıça. adının anlamı horus'un evidir. edfu'da horus'un karısı olarak kabul edilir. aşk, güzellik, neşe ve dans'ın tanrıçasıdır. bir nevi eski yunanlıların aphrodite'ine benzer. teb'de ise batı yakanın güzel gülüşlü tanrıçası olarak adlandırılmıştır. teb'in ölüm tanrıçasıdır. horus'tan olan dört çocuğu mumyalanmanın sembolü olarak tasvir edilmiş ve içorganların saklandığı kanaposların her birinin üzerine çizilmiştir.



horus: atmaca başlı savaş tanrısı. orduların ve ülkenin koruyucusudur. osiris ve isis'in oğludur. seth-osiris mitinde babasının intikamını seth'i yenerek alan kişidir. yukarı mısır'ın en önemli tanrısıdır. seth ise aşağı mısır'ın. onların savaşı zaman zaman iki bölgenin savaşına dönüşmüştür. asker firavun horemheb'in de adının içinde onun ismi vardır. horus, hor olarak da bilinir.



isis: en önemli tanrıçalardan biridir. büyük ana olarak bilinir. büyücülüğün tanrıçasıdır, kendisi de en güçlü büyücüdür. aynı zamanda şifanın sembolüdür. osiris'in karısı, nepthys'in ikiz kardeşi seth'in de umutsuz aşkıdır. osiris-seth mitinde çok büyük öneme sahiptir. horus'un annesi ve torunu amset'in koruyucusudur. abidos'ta hüküm süren bu tanrıça o kadar güçlüdür ki ra'nın gizli adını öğrenebilmiştir.



khnum: elephantine ve antinoe'de hüküm süren tanrı. koç başlı olarak tasvir edilir. mitlere göre kendisi elephantine'de çömlek çarkında ilk insanı çamurdan yaratmıştır. bu hikaye eski yunan mitindeki promethus'a benzer. eşi neith, sati ya da heqet olarak betimlenmiştir.



khonsu: amon ve mut'un oğludur. teb'in en önemli üç tanrısından biridir. öyle ki amon-mut-khonsu adında sentez bir tanrı oluşturulmuştur. ay tanrısıdır, karnak'ta büyük bir tapınağı vardır.



maat: ra'nın kızıdır ve adalet tanrıçasıdır. kafasında adaletin simgesi olarak bir tüy taşır. bu tüy ölülerin ruhun osiris mahkemesine geldiğinde geçeceği sınavda teraziye konur. anubis'in yaptığı bu sınavda eğer yürek tüyden ağır çıkarsa cezalandırılır. ısmi adalet,evrensel düzen anlamina gelir. kafasinda bir devekusu tüyü tasir.bu tüy diger dünyada, osiris'in mahkemesinde,ölünün kalbi karsisinda bir terazide tartilir.bu tartilmaya göre ölünün ruhu cezalandirilir veya ödüllendirilir.



mut: geb, mut ve shu dünyayı oluştururlar. amon'un karısı, khonsu'nun annesidir. teb'in en önemli tanrıçasıdır ve ilerleyen dönemlerde kraliçelerin isminde adı hep geçmiştir. isis gibi anneliğin sembolüdür.



nefertum: mimarların tanrısı ptah ve öfkeli şifacı sekhmet'in oğludur. güzelliğin sembolüdür. elinde nilüfer çiçeği tutan taç giymiş genç bir adam olarak tasvir edilmiştir. nefer eski mısır dilinde güzel anlamına gelir, kraliçelerin adında kullanılır. nefertari ya da nefertiti gibi.



neith: eski yunan mitolojisindeki athena ile özdeşleşir. çok eskiden beri tapınılır. savaşın, zekanın ve dokuyuculuğun tanrıçasıdır. neith aynı zamanda kraliçelerin koruyucusur. her tahta çıkan kraliçe mutlaka bir haftayı neith tapınağında geçirmek ve onun sırlarına vakıf olmak zorundadır.



nephthys: seth'in karısı ve isis'in ikiz kardeşidir. kimi mitlere göre anubis'in annesidir. geb ve nut'un çocuğudur. seth'in osiris'i öldürmesinden sonra kocasını terkedip isis'e yardım etmiştir. isis ile birlikte ayinleri yapılan bir tanrıçadır.



nut: gökkubbenin tanrıçasıdır. geb'in eşi, shu ile tefnut'ın çocuğudur. sembolü yıldızdır. el ve ayak parmak uçlarıyla yere dokunarak yeri korur.



osiris: önceleri tarımın ve bitkilerin tanrısı olarak bilinirken osiris-seth mitinin ortaya çıkmasıyla en önemli tanrılardan biri olmuştur. efsanede ölüp yeniden dirildiğinden ölüler dünyasının efendisi olarak bilinir. kardeşi seth tarafından öldürülmüş, karısı isis tarafından diriltilmiştir. bu tanrı mumyalama ile de ilişkilidir. yeşil yüzlü bu tanrı firavunların da yaptığı gibi elinde asa ve kırbaç tutar. bu mısır'ın birliğinin sembolüdür.



ptah: memphis şehrinin koruyucu tanrısıdır. karısı sekhmet'tir. mimarların koruyucusu olan bu tanrı bazı mitlere göre dünyayı yaratmış ve sonra da insanların yaşayabileceği bir yer haline getirmiştir.



ra: büyük güneş anlamına gelir. yaratıcı tanrıdır. şahin başlı olduğundan horus ile de özdeşleştirilmiş hatta ra-harakhiti olarak sentez bir tanrı yaratılmıştır. en büyük tapınakları annu'da bulur. shu, tefnut ve hathor'un babasıdır. aynı zamanda beşinci hanedan sonrası firavunlara ra'nın oğlu adı verilmiştir. 20. hanedanda amon rahiplerinin direnişini kırmak için ra inancı gene ön plana çıkartılmıştır. o dönemde firavunların ramses adını taşımasının bir sebebi de budur. bu dönemden önce güç kazanan amon rahipleri ra inancını amon'a katıp amon-ra adında sentez bir tanrı yaratmışlardı.



sekhmet: aslan başlı öfkeli tanrıça. fırtınaların sorumlusu olarak görülürdü. kimi zaman seth'in dişil yönü olarak da tasvir edilmiştir. aynı zamanda tanrıça bast'ın öfkeli yüzü olarak da bilinir. memphis'in korucuyularından biri olup ptah'ın karısıdır. doğruluğun ve şifacılığın sembolü olarak da bilinir.



seth: fırtına, çöl ve ilerleyen dönemlerde kötülük tanrısı olarak bilindi. köpek ve sırtlana benzeyen bir hayvan olarak tasvir edilirdi. seth kardeşi osiris'in katili ve antik mısır'ın en önemli efsanelerinden birinin baş kahramanlarından biridir. karısı nephthys ve isis osiris'in ölümüyle ona düşman olmuşlar ve osiris'i yeniden diriltmişlerdir. horus tarafından yenilgiye uğratılan bu tanrı kimine göre anubis'in babasıdır ama esasen kısırlığın sembolü olmuştur. ondan da çöllerin ve çöldeki hayvanların koruyucusudur.



shu: rüzgarların tanrısı. doğa olaylarından sorumludur. geb ile nut arasında durur. ra'nın oğlu ve tefnut'un eşidir.



sobek: timsah yüzlü tanrıça. arsinoe'de hüküm sürerdi. bu şehir sonradan timsahlar şehri anlamına gelen crocodilopolis olarak bilindi. sobek 4 elementi temsil eder ve ra, geb, shu ve osiris'in ruhunu taşırdı. kimi mitlere göre ruh tartısında yüreği tüyden ağır gelenleri cezalandırır. aynı zamanda horus'un doğumuna yardım ettiği için ta-urt ile birlikte hamilelerin ve annelerin koruyucusudur.



tefnut: ra'nın kızı ve shu'nun eşidir. bulutların tanrıçasıdır ve yağmura hükmeder. kutsal hayvanı sekhmet gibi aslandır. zaman zaman iki tanrıça birlikte anılır.



thoth: eski yunan mitindeki hermes ile özdeştir. yazının, zamanın, zekanın ve haberleşmenin tanrısıdır. yazının tanrısı olduğundan katiplerin koruyucusu aynı zaman da hyeroglifleri yaratan tanrıdır. kimilerine göre atlantis'ten kaçıp mısır'a yerleşmiş bir bilgedir. ibis başlı bir adam olarak tasvir edilir. sembollerinden biri de ay'dır.

antik mısır döneminde dini etkinin çok güçlü olması yüzünden ölüm ve ölüm sonrası çok önemliydi. ruh ölüm sonrası kendi bedenini tekrar bulamazsa kişinin ruhu asla ölüler dünyasında huzurlu olamazdı. bu yüzden de büyük suçların cezası mumyalanmamak hatta ölü bedeni paramparça etmektir. böylece ka yok olur ve kişi sonsuza dek azap için anu-ra boşluğunda dolanır. bunu sonsuza dek araf'ta kalmak olarak düşünebiliriz.



bir anubis rahibi için eğitimin en üst düzey ve en önemli noktası mumyalama sanatını öğrenmekti. elbette her ölüyü anubis rahipleri mumyalayamazdı. bu oldukça masraflı bir işti. halk arasında da mumyalama sanatıyla uğraşanlar olurdu ama onlar da işlem sırasında anubis'in yüzünü andıran bir çakal maskesi takarlardı.



ölüm anı geldiğinde ve teb inanışına göre güzel yüzlü batı yakası tanrıçası hathor yüzünü gösterdiğinde kişi bedenden ayrılıp sadece ka olarak kendini osiris'in mahkemesinde bulurdu.



mahkeme son derece basitti. anubis'in başında beklediği bir terazi ve terazinin sağ tarafından adalet tanrıçası maat'ın sembolü olan bir tüy bulunurdu. eğer kişinin kalbi o tüyden daha ağır gelirse o kalbi bir canavar yutar ve o ka sonsuza dek karanlığa mahkum olurdu. bu olaya psychosta denir.



ölümle ilgili olarak meşhur ölüler kitabından da bahsetmek gerekir. bu kitapta ölünün başından okunacak dualar, ölünün gömülme şekli, ölü bedene yapılacak uygulamalar ve ka'nın ölüm sonrası osiris'in mahkemesindeki sınav öncesi bilmesi gerekenler bulunurdu. amaç gerek papirüsler halinde gerek duvarlara kazınmış gravürlerle ölünün huzurlu bir şekilde ölüler dünyasında kalabilmesiydi.



ölüler kitabı'nın mısırca adı nu pert em hnu'dur. ve esas bu sözcüklerin anlamı ışığa çıkma kitabıdır. ancak ölüler kitabı kulağa daha hoş ve mistik geldiğinden en saygın kaynaklarda bile bu ibare kullanılmaktadır.



ölüler kitabının üç farklı metni vardır: teb, heliopolis ve sais yazıtları. heliopolis metni en erken döneme aittir. teb metni ondan sonra yazılmıştır ama ikisine birbirine benzer niteliktedir. en kompleks ve sembolik metin ise sais metnidir. thoth-hermes öğretisinin de bel kemiğini oluşturan parçalardan biridir.



antik mısır'da enkarnasyon inancı vardır. zaten mumyalamanın da temelinde bu yatar. beden ruh geri dönmek istediğinde bir bütün olmalıdır. eğer osiris onay verirse ruh tanrılar diyarına kabul edilene kadar yeniden doğar. aynı zamanda ruh isis'ten derecesine göre büyü sanatının inceliklerini öğrenir. eğer gerçekten iyi bir yaşam sürdüyse yeniden doğduğunda bunu hatırlayabilir.



mumyalama ile cenaze törenleri ile ilgili bilgi vermek gekirse mumyalama çok özen gerektiren ve pahalı bir işti. kralların mumyası yetmiş gün boyunca hazırlanır ve sargıların altına çeşitli amuletler, muskalar konurdu. yüzüne kendi yüzünün birebir modeli olan altından bir ölüm maskesi takılır sonra da içiçe yedi tabut içine konan mumya granitten bir lahite yerleştirilirdi.



mumyalama dönemi süresince ülkede yas ilan edilirdi. antik mısırlıların yas rengi mavidir.



firavun kolları çapraz bir şekilde tabuta yatırılırken kraliçenin sol elleri yanlarında sağ elleri kalbine dururdu.



cenaze töreninde ağız açma ayini yapılırdı. bu bir nevi ölünün geri dönmesi için gösterilen son umuttur. burada ölü dirilmese bile huzurlu bir şekilde yeniden doğması için dua edilirdi. mumya mastabaya, bir anıta zaman ilerledikçe mezar soygunlarına karşı koyacak şekilde dizayn edilmiş piramitlere konurdu. mezar duvarlarında ölüler kitabından bölümler, firavunun cennetin yedi kapısından geçtiği yolun tasvirleri ve koruma duaları işlenir, firavunun öteki dünyada hizmetçiliğini yapacak olan kişilerin, her meslekten insanların, ailesinin birebir figürlerinin olduğu heykelcikler yerleştirildi. bu heykelciklere ushabti adı verilir.



mezara sayısız hazine ve gündelik hayatta firavun'un kullanacağı eşyalar konurdu. buna savaş arabası da dahildir. genelde hepsi som altından olurdu. hazinenin en önemli parçasını firavunun taktığı taçlar oluştururdu.



soylulara da benzer ritüeller uygulansa da daha sade bir tören yapılır ve mezarına daha az eşya konurdu. halk arasında da mumyalama işlemi yapılır, ailenin bütçesine göre gene mezara eşyalar yerleştirilirdi. parası yetmeyenler ise mumyalama yerine ölülerini çöme gömerler böylece tüm sıvılar kuruduğu için bedenin şekli muhafaza edilirdi.



ölünün iç organları hathor ve horus'un dört çocuğunun tasvirleri olan kavanozlara yerleştirilirdi. bunlar her bir tanrı belirli iç organları temsil eder. bu osiris-seth miti ile de yakından bağlantılıdır. iç organların yerleştirildiği kavanozlara kanapos adı verilirdi ve onlara zarar gelirse antik mısır inancına göre ölü geri dönemezdi. mummy filminde de imhotep'in kanaposları bulamayınca ciğeri yanmış kedi gibi neden kendini kaybettiğini görüyoruz.



son olarak mumyalama işleminin asıl amacı vücut sıvılarını yok etmekti. bunun en iyi yolu da tuz kullanmaktır. mısırlılar kurumuş göl yataklarında bol bol bulunan natron'u bu iş için kullanmışlardır. ceset natron banyosuna yetmiş gün yatırılır ve sıvıların kuruması beklenirdi. cenaze hazırlıklarına verecek para azaldıkça bu süre kısalır natron tuzunun yerini normal kaya tuzu alırdı. ancak kaya tuzu cesette daha ağır bir bozulmaya yol açıyordu.



natron banyosunun öncesine vücut sağ tarafından yarılarak iç organlar çıkarılıp natron tuzuyla doldurulmuş olan kanaposlara konurdu. mümkün olduğu kadar vücut sıvısı akıtıldıktan sonra ceset baş dışarıda kalacak şekilde natron havuzuna konurdu. ancak yüzün bozulmaması için de çeşitli reçinelerle yüze işlem yapılırdı.



vücut tamamen kuruyunca zamk ve yağa bulanmış keten şeritler bedene sarılır, ailenin maddi durumuna göre sargılar arasında çeşitli muskalar konurdu. yüze de makyaj yapılırdı. ancak gözler çürüme nedeniyle çıkarıldığından göz oyunlarına porselenden yapılmış plakalar konurdu. son olarak tıpkı firavunlar gibi ancak daha mütevazi ölüm maskesi yüze yerleştirilirdi.



mısır'da hayvanlar da kutsal sayıldığı için önemli hayvanlar da mumyalanırdı. bunun en iyi örneği yeraltında bulunan büyük boğa apis'in tapınağıdır. burada bir sürü boğa mumyası bulunmuştur.



tabutun ya da duvarlara ankh çizilirdi. ankh tüm tanrı ve tanrıçaların elinde görülür. ölümsüzlüğün sembolüdür.

antik mısır'da en önemli binalar dini yapılardı. dinin, tanrı ve tanrıçalara duyulan saygının, dolayısıyla ölüm ve sonrasının çok önemli olmasından ötürü mabetlerin yapımına ve korunmasına aşırı özen gösterilirdi.



antik mısır'ın mabet türlerini saymak gerekirse çeşitli tanrı ve tanrıçalar için yapılmış sayısız görkemli tapınağı, mastabaları, piramitleri ve meşhur sfenks'i örnek gösterebiliriz.



krallar ve kraliçeler kaç yaşında olurlarsa olsun tahta çıkar çıkmaz ölüm ve sonrasında yaşayacakları konutlarını inşa ettirmeye başlarlardı. bir hükümdarın kendi gücüne orantılı olacak derecede görkemli bir mabede gömülmesi çok önemliydi. daha önce cenaze ritüellerinde de değindiğim gibi sırf mezar odasının dizaynı bile çok uzun süre alırdı. bu süreye aynı zamanda görkemli ve en önemlisi mezar soyguncularını engelleyecek karışıklıkta bir plana sahip olması gereken mabedin inşa süresi eklemek gerekir. bu da genelde hükümdarın ömrünü kapsar.



tabii ki antik mısır'daki tek önemli mabetler hükümdar mezarları değildi. onlar kadar önemli olan mabetler o dönemki hükümdarın seçtiği tanrıya adanmış tapınaklardı. antik mısır uygarlığının refahı ve gücü arttıkça giderek daha büyük ve gösterişli yapılar inşa edilmeye başlandı.



amon kültünün doruğa ulaşmasından önce en önemli tanrı mabetleri ra için yapılırdı. özellikle beşinci hanedan itibariyle güneş mabetleri firavunun mezarının yanına inşa edilir böylece firavunun ölüm sonrasında da ra'nın koruması altında kalması amaçlanırdı.



güneş mabetleri çok görkemli olurdu. yüzlerce metrelik anıtın en önemli özelliği dikilitaşıydı. bu göğe yükselen ucu sivri taş yer ile ra'nın bağlantısını temsil ederdi.



orta krallık ve sonrası antik mısır'ın anıtları açısından olumlu bir dönem değildir. bu dönemde iç karışıklıklar ve sürekli yaşanan istila girişimleri sonucu pek çok anıt tahrip olmuştur. özellikle yıkıcı hiksos kavmi antik mısır'daki anıtlara büyük zararlar vermiştir.



antik mısır'ın en görkemli zamanı olan yeni krallık döneminde pek çok eski anıt restore edilmiş ve bir kısmı da o dönemin tanrılarına göre uygun bir hale getirilip büyüklüğü ve görkemi arttırılmıştır.



orta krallığın önemli yapıtları arasında dendera'daki hathor, heliopolisteki atum, abidos'taki osiris, memfis'teki ptah ve karnak'taki zafer tanrısı amon tapınağını sayabiliriz. özellikle yeni krallık sonrası amon'un imparatorluğun koruyucu tanrısı olmasıyla birlikte tahta çıkan firavunun görevleri arasında amon tapınağını genişletmek ve güzelleştirmek de bulunuyordu. bu açıdan en üst düzeye ii.ramses zamanında ulaşılmıştır.



yeni krallık döneminde hükümdarlar için inşa edilen mabetler dizayn ve görkem açısından doruk noktasına ulaşmıştır. genelde üç ayrı bölümden oluşan bu mabetlerin birinci kısmı büyük bir kapıdan girerek ulaşılan sütunlu büyük avludur. burada ayinler yapılırdı. duvarlar ve sütunlar ayinlerin hayırlı işlemesi ve firavunun korunması için çizilmiş sayısız sembollerle süslenirdi. ikinci bölüm önemli tanrılara adanır, tanrı heykelleri inşa edilir, firavunun tanrılar ile birlikteliğini gösteren tasvirler çizilirdi. her tanrını heykelinin önünde bir sunak taşı bulunurdu. üçüncü bölüm ise firavunun ölüm ve sonrası ile ilgiliydi.



tanrı mabetlerinin görkemli ve büyük olanı inşasını i. seti'nin başladığı ve oğlu ii.ramses'in bitirdiği karnak'taki amon tapınağıdır. yüzlerce sütunun taşıdığı genişik ve ene sahip bu tapınak hala görkemini korumaktadır.



kral mabetlerine geri dönersek yukarıda anlatılan stildeki mabetlere en iyi örnek ii.ramses'in kendisi için inşa ettirdiği ramsesseum tapınağıdır. bu konuda ilginç örneklerden biri ilk ve tek kadın firavun olan hatshepsut'un tapınağıdır. kayaların üstüne oturtulmuş ve teraslar halinde yukarı yükselmektedir. hatshepsut'un kocası ii. thothmes'in de böyle bir tapınak inşa ettirmeye çalıştığına dair kalıntılar bulunmuştur ama kayalarla kaplı bir yamaç üzerinde olmadığından proje devam ettirilmemiştir. hatshepsut'un dayr-el bahr-i diye bilinen tapınağı antik mısır'ın en orjinal yapılarından biridir.



tapınakların en önemli özelliklerinden biri de inisiyeler sonucu bilgelik ve sihir gücünün kazanıldığı eğitimlerdi. tapınağa başvuran genç rahip ya da rahibe adayı uygun bulunursa eğitime kabul edilir ve rahip ya da rahibe ünvanını alana kadar çok zorlu bir eğitimden geçirilirdi. bu tapınaklarda osiris kültü ayrıca üstte tutulur ve bu eğitime çok daha uzun süre ve emek harcanırdı. aynı zamanda atlantis kökenli olduğu iddia edilen thoth-hermes öğretisinin insiyasyonları da thoth tapınağında yapılır, eğer aday uygunsa osiris'in sırlarını da öğrenmeye vakıf olurdu. eflatun'un ve kısa süre olsa da heredot'un bu tapınaklarda eğitim gördüğü rivayet edilir.



son olarak sfenks'e değinmek gerekirse, belki de antik mısır'ın piramitlerden sonra en gizemli yapıtlarından biridir. firavun cheops'un aslan biçimli tasviri olarak inşa edilmiştir. giza sfenksi olarak da bilinen bu büyük yapının en dikkat çeken özelliği burnunun kırık olmasıdır. asterix'in arkadaşı obelisk'in sfenks'in burnunun üstüne oturarak kırdığını anlatan bir çizgi film ve çizgi roman bölümü de ayrıca eğlencelidir.



bir çok efsaneye konu olan sfenks doğa koşullarından ve bakımsızlıktan çok zarar görmüştür. efsaneye göre iv. thothmes'in rüyasına girip onu kumlardan kurtarmasını istemiş ve böylece iv. thothmes mısır'ın efendisi olmuş ve ülkeye bereket gelmiştir.



bu bahtsız heykel defalarca kumların arasında kaybolmuştur. ıı. ramses, romali septimus severius ve 1926da fransiz emile barazie iv. thothmes'den sonra sfenksin bir daha gün ışığına çıkmasını sağlayan kişilerdir.



sfenks'in neden ve ne ilhamla yapıldığı konusunda ortak bir görüş bulunmamakla birlikte güç sembolü aslan ile firavunu birleştirmenin mantıklı olduğu ortadır. öte yandan bazı arkeologlar bir anıtın inşası sırasında ortada kalan taş kütlenin aslanı andırdığı için böyle bir anıt inşa etme fikrinin ortaya çıktığını öne sürmektedirler.



heykel gerçekten de doğa koşullarından çok zarar görmüştür ama en büyük zararı on dördüncü yüzyıl ortalarında inanılır gibi değil ama memlüklerin toplarının atış talimi hedef olarak kullanılarak almıştır. güç sembolü bir anıtı toplarla dövmek memlüklerin pek hoşuna gitmiş olmalı.



aynı zamanda yunan mitlerinde de sfenks öyküsü bulunur. çeşitli paralellikler olan iki kültürdeki bu benzerlikleri heredot zaman zaman dile getirmiştir. ilginç bir detayı eklemek gerekirse sfenks firavunun tasviri olsa da arkeologlar onun dişi olduğunu söylüyor. aslan başlı sekhmet akla gelse de o dönemde sekhmet kültü henüz o bölgede yayılmamıştır. son olarak sfenks'in eski mısır dilinde anlamı yaşayan görüntüdür.



anıtlardan mastaba ve piramitlerin bu anıtlardan bağımsız çok daha özel ve detaylı bir konu olduğunu düşünüyorum. onları da bir başka yazımda anlatacağım.

heliopolis ülkenin dinsel yüreğinin attığı yerdir. piramitler çağı öncesinde dinlerinde dokuz tanrıdan oluşan 'büyük panteon' denilen bir kavram vardır. bu tanrılar da atum-ra tarafından yönetilen aileyi oluşturmuşlardır. piramitler çağında ise atum giderek güneş tanrısı ra ile özdeşleştirilmiş zaman içindeyse ra, atumun yerini almıştır. atum ise 'eskiyen güneş tanrısı', yani batı ufkuna inen güneşin temsilcisi olarak anılmaya başlanmıştır. dokuz tanrının meydana geliş öyküsü ise şöyledir: başlangıçta atum masturbasyon yapar, hava tanrısı shu ile nem tanrıçası tefnut'u dünyaya getirir. sonra bu çift, yer tanrısı geb ile gök tanrıçası nut'u yaratır. geb ile nut birleşirken babaları shu gelip bu birleşmeyi yarıda keser. shu aslında hava olduğu için ikisinin arasına girer ve gökyüzü örtüsünü kaldırıp dünyadan uzaklaştırır. ilahi sevgililer de böylece ayrılır. bu yarım kalan birleşmeye rağmen, gök tanrıçası nut dünyada yaşayan tanrıları doğurur. bunlarsa osiris ve seth adındaki iki erkek tanrı isis ve nephthys adlı iki kız kardeştir. osiris ile isis birleşir, antik mısır'ın en büyük efsanesi haline gelip mısır'ı yöneten iki ilahi çifti oluştururlar. son olaraksa isis, osirisin tohumundan tek oğulları olan horus'u doğurur.

babaannemin evinde vitrinde duran renkli tanelere sahip mısırdır. o kadar eskidir ki görseniz şaşarsınız. kendimi bildim bileli ordadır. babama sordum o da kendi bildi bileli ordaymış o mısır. o derece antik bi mısır yani. ha neden ordadır, vitrinde mısır sergilenmesi ne anlama gelir bunlar derin konular.

antik mısır panteonunu gruplara ayırmak gerekirse:



ennead: büyük dokuzlu olarak bilinen heliopolis dokuzlusunu kapsayan bir tanımdır. baş tanrı yaratıcı atum, çocukları shu ve tefnut, torunları geb, nut ve onların çocukları osiris, isis, seth, and nephthys. bu dokuzlu sayısız efsaneye konuk olmuş ve halkın inancında en baştan beri önemli yer tutmuştur.



ogdoad: hermopolis sekizlisi. başları ra'dır. eril ve dişil güç olarak ikiye ayrılırlar. eril gücün simgesi yılan, dişil gücün kurbağadır. bu güçler sırasıyla şöyledir: nu/naunet , amun/amunet , kuk/kauke ve huh/hauhet . mısır'ın egemenlik değişimleri sonucunda amun en başta yerel bir güç iken en sonunda imparatorluğun koruyucu tanrısı haline gelecek ve amun rahipleri de firavundan sonra iktidardaki en güçlü kişiler olacaklardı. bunu kısa süreliğine engelleyen kişi ise kısa bir süreliğine monoteist inanca dönüp rahiplerin gücünü kıran akhenaton'dur. sonsuzluk uzay anlamına gelen dişil güç hauhet de hathor ile bağlantılıdır. nitekim hathor en eski tanrıçalardan biri olarak ra'nın eşi sıfatıyla tasvir edilmiştir. bu da bağlantıyı tutarlı hale getirir. ilerleyen zamanlarda bazı efsanelerde ve edfu'da ise horus'un karısıdır.



elefantin üçlemesi: khnum-satet-anuket. bunların baş tanrısı dünyayı elefantin'de çömlek çarkı üzerinde yarattığına inanılan khnum'du. satis diye de bilinen satet hasat ve nil nehriyle bağlantılıydı, khnum'un eşiydi. kızları anuket de nil nehri ile bağlantılıydı.



teb üçlemesi: amun-mut-khonsu. ogdoad'da gördüğümüz amun burada da mevcuttur. ki imparatorluk üzerindeki asıl etkisini de teb'in güçlenmesi sonucunda kazanmıştır. başkentin teb olması ile birlikte amun ülkedeki en büyük dini güç oldu. hatta en önemli iki tanrı birleştirilip amun-ra kavramı yaratıldı. hermopolis sekizlisindeki naunet ve amun'un dişil gücü olan amunet olarak bilinen mut bir ana tanrıça figürüdür. o da teb'in güçlenmesiyle önem kazanmıştır. oğulları ay tanrısı khonsudur. amun-ra kültünün ortaya çıkmasıyla mut da hathor ile bir tutulmaya başlanmıştır.



memfis üçlemesi: ptah-sekhmet-nefertem. biraz alakasız duran bu üçlü, birlikte anılmalarını tapınıldıkları yöreden alır. mimarların ve yaratımın tanrısı ptah ile aslan başlı sekhmet bir çift olarak anılmıştır. sekhmet önceden ra'ya karşı çıkmış ve cezalandırılmış negatif bir figür iken sonradan şifa ile ilgili sembollerde kullanılmaya başlanmıştır. memfis'te, genç atum olarak bilinen nefertem de ptah ile sekhmet'in çocuğu olarak kabul edilmekteydi.



kaynaklar:

http://tr.wikipedia.org/...

http://en.wikipedia.org/...

antik mısır'da kralların taçlarının özel anlamları vardı. onlara değinmek gerekirse:



hedjet: beyaz taç. yukarı mısır'ın ve osiris'in simgesi.

deshret: kırmızı taç. aşağı mısır'ın ve seth'in simgesi.

pschent: hedjet ve deshret'in bileşimi. firavunun gücü için en önemli semboldür. bu tacın takan firavun zıt kuvvetler olan osiris ve seth'i benliğinde birleştiriyordu. bütünselliğin sembolüdür.

nemes: geleneksel firavun taçlarından biri. mavi ve altın imparatorluğun rengidir. alın hizasında gene bütünselliği vurgulayan wadjet ve akbaba nekhbet bulunur.

khepresh: mavi taç. silindirik bir yapısı vardır. savaş tacı olarak da bilinir. bu taç da wadjet ve nekhbet ile süslüdür. ii. ramses ve nefertiti ile ilgili eserlerde görülebilir.

uraeus: üzerinde bir kobra bulunan ince taç. firavun olmadan önce kral naipleri ve kraliçeler takardı.



Kaynak: İtüSözlük