bilitis

[bluemoon24]

pierre louys kitabıdır, 'bilitis in şarkıları' diye de bilinir ve kitabın girişinde bilitis in hayatını şöyle anlatmaktadır:



bilitis, milattan önce altıncı yüzyılın başında, pamphylianın doğusunda, melas kıyılarında bir dağ köyünde doğdu. sık ormanlarla çevrilen torosların görkemli gölgeleri altında kalan bu ülkü hüzünlü ve loş bir yerdi.kayaların arasından su kaynakları fışkırır, yüksek tepelerinde tuzlu göller toplanır, vadilerinde derin bir sessizlik hüküm sürerdi.

grek bir babanın ve fenikeli bir annenin kızıydı. fakat bababı bilitis doğmadan önce ölmüş olacak ki anılarında hiç söz etmiyor. zaten yalnız annesinin ona verebileceği finikeli bir ismi taşıması da başka türlü açıklanamaz. o bu ıssız ülkede, annesi ve kız kardeşleriyle sakin bir hayat yaşıyordu. yakınlarda oturan, arkadaşlık ettiği başka genç kızlar da vardı. torosların ağaçlarla kaplı yamaçlarından çobanlar sürülerini geçirirdi.

sabahları horoz öter ötmez kalkar, ağıla gider, hayvanları suya götürür, sütlerini sağardı. günleri, hava yağmurluysa, kadın evinde kalıp yün eğirmekle geçerdi. hava güzelse kırlara koşar, arkadaşlarıyla bize de anlattığı bin bir çeşit oyun oynardı.

bilitisin nymphealara olan inancı pek ateşliydi. adaklarının hemen hepsi onların pınarına sunulmak içindi. hatta sık sık onlara seslenirdi ama, bir gün onları görüveren bir ihtiyarın anılarını nasıl hayranlıkla aktardığına bakılırsa, kendisi hiç görmemiş olmalı.

hayatının doğayla iç içe geçen bu döneminin son günleri, uzun uzun anlatmasına rağmen hakkında çok az şey bildiğimiz bir aşkla hüzünlendi. bu aşk mutsuz bir aşk olduğu anda onun şarkısını söylemeyi bıraktı. doğurduğu çocuğu terk etti, bilinmeyen nedenlerle pamphyliadan ayrıldı, bir daha da doğduğu yeri görmedi.

ona, daha sonra, güzel asya kıyıları boyunca ilerleyerek deniz yoluyla geldiği mytilenede rastlıyoruz. pittakosun ölümüyle ilgili bir mısradan yola çıkarak bilitisin hayatındaki bazı tarihleri doğru tespit edebilen m.heimın tahminine göre on altı yaşında ancak vardı.

lesbos o zamanlar dünyanın merkeziydi. güzel attika ile gösterişli lidyanın arasında yarı yolda, atinadan daha aydın, sardesten daha kokuşmuş bir başkente sahipti asya kıyılarına bakan bir yarımada üzerine kurulu mytilene. mavi deniz şehri çepçevre sarıyordu. tapınakların yüksekliğinden bakıldığında bergamanın limanı atarne ufukta beyaz bir çizgi olarak seçiliyordu.

dar ve kalabalık sokaklar alacalı kumaşlarla, lal ve yementaşı rengi tüniklerle, saydam ipek siklaslarla, sarı pabuçların tozunda sürünen basaraslarla doluydu. kadınların kulaklarında ham incilerle kaplı büyük altın halkalar, kollarında kabaca oyulmuş masif gümüş bilezikler vardı. erkeklerin bile saçları az bulunan hoş kokulu yağlarla parlıyordu. grek kadınların çıplak ayak bileklerinde periselis denen açık renk büyük madeni yılanlar çınlıyordu asyalı kadınlar ise renkli, yumuşak potinler giyiyordu. önlerinde insanların biriktiği dükkanlarda, sadece lüks mallar satılıyordu: bazı semtlerde koyu renk halılar, bazılarında altın nakışlı örtüler, bazılarında da amber ve fildişi mücevherler. mytilenenin canlılığı gün battıktan sonra da sürüyordu geç saatlerde bile açık kapılardan neşeli çalgı sesleri, kadın çığlıkları, dans gürültüleri geliyordu. pittakos bu durmak bilmeyen sefahate biraz olsun çeki düzen vermek için çok küçük kızların gece eğlencelerinde flüt çalmasını yasaklayan bir yasa çıkarmıştı ama bu yasa, hayatın doğal akışını değiştirmeyi amaçlayan bütün yasalar gibi, gizlilik içinde ihlal ediliyordu.

erkeklerin, geceleri şarapla ve dansözlerle bu kadar meşgul olduğu bir toplumda, kadınların yakınlaşması ve yalnızlıklarının tesellisini birbirlerinde bulması kaçınılmazdı. işte bu yüzden, antik dünyanın daha o zamandan adını koyduğu, erkekler ne düşünürse düşünsün, günahkar arayışlardan çok gerçek tutkulara dayanan o ince aşka düştüler.

o zamanlar sappho hala güzeldi. bilitis onu tanıdı bize ondan lesbosdaki adıyla psapphadiye söz eder. küçük pamphylialı kıza uyumlu cümlelerle şarkı söylemeyi, sevdiklerinin anısını kendinden sonra da sürdürmeyi öğretenin, bu hayranlık verici kadın olduğuna şüphe yok. ne yazık ki bilitis bugün hakkında çok az şey bildiğimiz bu kişiyle ilgili pek ayrıntı vermiyor yazık, çünkü büyük esinleyiciye ilişkin en küçük bilgi bile altın değerinde olurdu. buna karşılık, otuz kadar mersiyesinde, mnasidika adlı yaşıtı bir genç kızla yaşadığı aşkın öyküsünü anlatıyor. bu genç kızın adını, sapphonun onun güzelliğini öven bir mısrasından zaten biliyorduk ama bu adın kendisi bile şüphe vericiydi, hatta bergk onun adının sadece mnais olduğunu düşünme eğilimindeydi. daha ileride yer alan şarkılar bu varsayımdan vazgeçilmesi gerektiğini kanıtlıyor. herhalde mnasidika çok tatlı, çok masum bir küçük kızdı, hani şu tek varoluş nedenleri sevilmek olan, sevgiyi hak etmek için ne kadar az şey yaparlarsa o kadar üstlerine düşülen, sevimli yaratıklardan biri. en uzun aşkla nedensiz aşklardır: bu altı yıl sürmüş. bilitisin hiçbir kaçamağa izin vermeyen aşırı kıskançlığı yüzünden nasıl bittiğini göreceğiz.

acı anılar dışında kendisini mytilenede tutacak hiçbir şey kalmadığını hissedince, bilitis ikinci bir yolculuğa çıktı pamphylia gibi bir grek ve fenike adası olan ve ona sık sık doğduğu ülkeyi hatırlatmış olması gereken kıbrısa gitti.

bilitis orada üçüncü defa yeni bir hayat başladı ama, antik halkların aşka nasıl kutsal bir şey olarak baktıklarını bir kere daha hatırlamazsak, bu hayat tarzını kabul etmek güç olabilir. amathonte fahişeleri bizdeki gibi saygın toplumdan dışlanmış, düşkün yaratıklar değildi şehrin en iyi ailelerinin kızlarıydı. aphrodite onlara güzellik vermişti, onlar da güzelliklerini tapınağına sunarak tanrıçaya teşekkür ediyorlardı. kıbrısta olduğu gibi, fahişe bakımından zengin bir tapınağa sahip bütün şehirler, bu kadınlara aynı saygılı özeni gösterirdi.

phrynenin athenaeus tarafından aktarılan benzersiz öyküsü bu konuda bir fikir verebilir. yargıçlar kurulunu yumuşatmak için hyperidesin onu çırılçıplak soyduğu doğru değildir, oysa suçu büyüktü: insan öldürmüştü. hatip onun tüniğinin sadece üst kısmını kaldırdı ve yalnız göğüslerini açığa çıkardı. sonra yargıçlara ‘ aphroditenin bu esin dolu rahibesini ölüme götürmemeleri için yalvardı. – phryne, vücutlarının bütün hatlarını gösteren saydam siklaslar giyerek sokağa çıkan diğer fahişelerin tersine, saçlarını bile, tanagre figürlerinin güzelliklerini bugüne taşıdığı o büyük, kıvrımlı giysilerden biriyle örterdi. dostları dışında hiç kimse ne kollarını ne de omuzlarını görmüştü, halka açık hamamlara da gitmezdi. ama günün birinde olağanüstü bir şey oldu. eleusis bayramıydı grek ülkesinin dört bucağından gelmiş yirmi bin kişinin toplandığı deniz kıyısında, phryne dalgalara doğru yürüdü giysisini çıkardı, kemerini çözdü, iç tüniğini bile çıkardı, ‘saçlarını tümüyle serbest bıraktı ve denize girdi . kalabalığın arasında bulunan praxiteles bu canlı tanrıçadan yola çıkarak knidos aphroditesini çizdi apelles de anadyomenesinin biçimini onda gördü. çıplak güzelliğe, gülmeden, sahtekarca utanmadan bakabilen, ne hayranlık verici halkmış!

ben bu öykü bilitisin olsun isterdim, çünkü şarkılarını çevirdikçe mnasidikanın sevgilisini sevmeye başladım. onun da harika bir hayat yaşadığına şüphe yok. tek üzüntüm daha çok sözünün edilmemesi eski yazarların, en azından bugüne kalmış olanların, onun hakkında bu kadar az bilgi sahibi olması. ondan iki kere l yapan philodemus, adını anmaz. anlatılacak güzel anekdotlar bulunmadığına göre, okurun, fahişelik hayatına ilişkin kendisinin verdiği ayrıntılarla yetinmesini rica ediyorum. fahişelik yaptı, bu inkar edilemez üstelik son şarkıları mesleğinin erdemlerine olduğu kadar en berbat zayıflıklarına da sahip olduğunu kanıtlıyor. ama ben onun yalnız erdemli yanlarını bilmek istiyorum. dini bütündü. aphroditenin en saf mümini olarak, tanrıça gençliğini uzattığı sürece tapınağa sadık kaldı. kendi deyişiyle, artık sevilmediği gün yazmayı bıraktı. bununla birlikte, pamphylia şarkılarının yaşandıkları dönemde yazılmış olduklarını kabul etmek güçtür. dağlarda yaşayan küçük bir çoban kızı, mısralarını eolyen geleneğinin güç vezinlerine göre tartılmamayı nasıl öğrenmiş olabilir? yaşlanan bilitisin, uzaklarda kalmış çocukluk anılarının şarkısını sırf kendi zevki için söylediğini kabul etmek daha akla yatkın. hayatının bu son dönemine ilişkin hiçbir şey bilmiyoruz. kaç yaşında öldüğünü bile.

mezarı m.g.heim tarafından palaeo-limissoda, amathone harabelerine yakın bir antik yolun kenarında bulundu. bu harabeler son otuz yıla hemen hemen yok oldu, belki bilitisin yaşadımış olduğu evin taşlarıysa bugün port-said rıhtımlarına döşeli. ama mezar fenike adetlerine uygun olarak yerin altındaymış ve define avcıları bile ona ilişememiş.

heim oraya toprak dolu dar bir kuyudan inmiş. kuyunun dibinde örülü bir kapıyla karşılaşmış yıkmışlar. geniş ve alçak tavanlı, tabanı kireç taşı döşeli mezar odasının dört duvarı siyah amfibolit plakalarla kaplıymış. lahiti süsleyen üç yazıt dışında, okuyacağınız bütün şarkılar, primitif büyük harfle bu plakalara kazılıymış.

mnasidikanın sevgilisi işte burada, pişmiş topraktan büyük bir tabutta yatıyormuş. tabutun kapağında, incelik sahibi bir heykeltıraşın elinden çıkma, kilden bir heykeli varmış: saçları siyaha boyalıymış, gözleri canlı gibi yarı kapalı ve sürmeliymiş, dudaklarının kenarından yanaklarını hafifçe geren küçük bir tebessüm doğuyor gibiymiş. bu, hem pürüzsüz hem dolgun, hem yumuşak hem ince, birbiriyle birleşmiş, birbirine değmekten adeta sarhoş olmuş dudakların gerçekte nasıl olduğunu hiçbir zaman bilemeyeceğiz.

mezar açıldığında, yirmi dört yüzyıl önce dindar eller nasıl bıraktıysa öyle durduğu görülmüş bilitisin. toprak kavilalardan parfüm şişeleri sarkıyormuş bir tanesi onca yıl sonra hala kokuyormuş. bilitisin kendisine baktığı cilalı gümüş ayna, gözkapaklarına mavi far sürdüğü stiletto yerli yerindeymiş. sonsuza kadar değerli kalacak bir çıplak astarte heykeli ona bekçilik ediyormuş.bir kar dalı gibi bembeyaz yatan ve bütün altınlarıyla süslemiş olan bu ceset o kadar nazlı, o kadar narin bir seydi ki, ona dokunulur dokulnuzmaz tıpkı krdan bir dal gibi toz halinde dağılı verirmiş.



pierre louys

constantine, ağustos 1894



kitabında bulunan bir şarkı:



bir zamanlar erkek güzelliğine aşıktım. sözlerinin anısı uykumu kaçırıyordu.

anımsıyorum. bir çınarın kabuğuna bir isim kazımıştım. birinin geçtiği yolda, tüniğimden bir parça bırakmıştım.

anımsıyorum: sevmiştim... ey pannichis, yavrum. seni hangi ellere bıraktım. ey talihsiz çocuk... seni nasıl terkedebildim.

bugün yalnız ve yalnız mnasidika ya aitim. onun için terkettiğim kimselerin mutlulukları da ona feda olsun.

beşinci nesil yazar. hoş gelmiş.

1977 yapımı david hamilton filmi.

görsel, biraz da pastoral filmatik tabloları dışında, başarılı bulunmamıştır.

francis lai'nin bilitis filmi için yaptığı müzikler, yeşilçam filmlerinde de kullanılmıştır.

filmin oyuncularından patti d'arbanville, cat stevens'ın lady darbanville şarkısına ilham olmuştur.

iyi, kötü ve çirkin filminin müziğinden de hatırlanabilecek olan, ennio morricone nin muhteşem eseridir aynı zamanda.



Kaynak: İtüSözlük