Sinemada Tarihi Filmler

[Bluesky24]

Tarih insanlar için, istismar edilmeye en müsait alanlardan biridir. Ne şekilde olursa olsun, günümüze kadar intikal etmiş tarihi vesikaların çoğu zihinlerimizde ve gözlerimizde bir tarih canlandırmaya yetmediği veya çok akademik düzeyde kaldığı için; yada tarihi bilgiler edinmek için makale okumak, bilgi aramak bizim toplumumuzda olduğu gibi çoğu toplumda insanlara zor geldiği için, tarihi filmler kısa yoldan tarihi öğrenmek ve aynı zamanda keyifli vakit geçirmek isteyen izleyiciyi sinema salonlarına doldurmaya yetmektedir.



Tarihi filmlerin sinema için olmazsa olmazlardan biri olduÄŸu bugün artık herkes tarafından kabul edilmelidir. Bu konuyu anlamak için bu filmlerin baÅŸarılarını ele alalım: ÖrneÄŸin Ben-Hur’un 11 akademi ödülü alarak, Titanik ve Kralın Dönüşü filmleri ile birlikte en fazla Oscar heykelciÄŸi kazanan film olduÄŸu gerçeÄŸi, Spartacus’a verilen 4 oscar ve bu yapımların 1959-60 yılı yapımları olduÄŸu göz önüne alınırsa, tarihi filmlerin nasıl bir baÅŸarıyı yönetmenine, yapımcısına, oyuncusuna ve izleyicisine yansıttığı görülür. Fakat, tarihi filmlerin seçilmesinin belirli sebepleri olduÄŸunu da göz önünde bulundurmalıyız. Öncelikle, tarihi film çekmenin en büyük avantajı tarihle istediÄŸiniz gibi oynayabilmenizdir. Filmi savunduÄŸunuz görüşün tarihi kaynaklarına dayandırarak çekebilir, hatta tarih konusunda araÅŸtırmacı olmaktan kaçınan sinema izleyicisi kitlesinin fark etse bile çok alakadar olmayacağı uydurma tarihi anektodları da filme katabilirsiniz. Bu durumun en büyük avantajı tarihi kullanarak elde ettiÄŸiniz olumlu eleÅŸtirilerden dolayı alkışlanmak ve tarihin bu ayrıntı konuları hakkında bilgilenememiÅŸ izleyicinin kafasında ki şüpheyi veya içerisindeki endiÅŸeyi görsel olarak gidermiÅŸ olmanızdır. Olumsuz taraf ise, tarafgir bir tarih yaratarak insanların bilinçlerinde medeniyetler ayrışmasını hızla körükleyecek olmanızdır.



Ä°ÅŸte böyle bir durumda, elinde tarihi film çekme gücü ve imkanı bulunan tarafların, tarihi filmleri birer propaganda malzemesi olarak kullanması kaçınılmaz hal almaya baÅŸlayacaktır. Hakeza, sinemanın kendi tarihi bu tip filmlerle doludur. Hollywood gibi büyük bir sinema endüstrisi için bu filmlerde en büyük handikap, Amerika BirleÅŸik Devletlerinin, mitolojik veya antik çaÄŸlara dayanan bir tarihi olmamasıdır. Ä°ÅŸte onlarda bu açığı, Avrupa’nın özellikle de Küçük Asya’nın tarihine yönelerek kapatmaya çalışmaktadırlar. Zira eÄŸer Hollywood arÅŸivlerini ararsanız, antik yunan çağı ve Helenistik unsurlara dayalı yüzlerce film bulabilirsiniz. Tabii bu filmlerin oluÅŸmasının yegane sebeplerinden birisi de bölgenin inanılmaz bir tarihi zenginliÄŸe sahip oluÅŸundan kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte Mısır uygarlığı da sinema için büyük kaynak oluÅŸturan tarihi donelere sahiptir. Fakat, iÅŸte burada sinema yapımcı ve yönetmenlerinin tarafgirliÄŸine bir kez daha ÅŸahit olabilirsiniz. Görece olarak çok daha eski kökenlere ve çok daha mistik öğelere; dolayısıyla tarihi film çekebilecek binlerce sayısız materyale sahip, Orta Asya, Çin, Türk ve yakın doÄŸu tarihi sinemalarda yerini almamakta, yer aldığı yapımlarda ise medeniyetler ayrışması daha da keskinleÅŸsin diye öcü, umacı veya karanlık olan taraf olarak gösterilmektedir.



Tarihi filmleri, özellikle ve çoÄŸunlukla Hollywood yapımı olan filmleri mercek altına alarak daha açıklayıcı bir yorum getirebiliriz. Mel Gibson’ın hem yönettiÄŸi hemde oynadığı Cesur Yürek filmi, günümüz sinema seyircisinin tarihi filmlere olan ilgisini en yüksek seviyelere çıkartan filmlerden biri olarak kabul edilmekte. Filmin giriÅŸinde “Tarih kahramanları asanlar tarafından yazılır” cümlesi ile hollywood’un tarihi deÄŸiÅŸtirme bahanesinin temelini öğrenmiÅŸ oluyoruz. Aslında diÄŸer tarih filmlerine göre nispeten daha objektif olan tarihi bilgiler içeren bir filmdir Cesur Yürek. Ä°ngilizleri aÅŸağıya çekerken, Ä°skoçları yücelten ÅŸairane bir anlatımla süslenmiÅŸ olduÄŸu gerçeÄŸi de reddedilemez ÅŸekilde karşımızda durmaktadır. Dönem tarihçileri yaÅŸanan olayları ufak ayrıntılar dışında tamamen doÄŸrulamaktadır. Fakat bu filmin asıl önemi bundan sonra çekilecek filmleri, sinemaseverin reaksiyonuna göre belirlemiÅŸ olmasıdır. Seyirci, bol kanlı ve bol insanlı savaÅŸ sahnelerini çok beÄŸenmiÅŸ ve bu kadar destansı anlatımın içerisine ölçülü bir ÅŸekilde yerleÅŸtirilen aÅŸk temasına hayran kalmıştır. Günümüz tarihi filmlerini çok sayıda figüranla gerçekleÅŸtirilen kanlı ve gerçekçi savaÅŸlar sunan ve her tarihi filmde bir nebze olması gereken aÅŸkın içinde barınması mecburi hale getiren yegane yapımdır.



Tarihi filmler konusunda sabıkalı ve çok tartışılan filmlere geldiÄŸimizde bu konuda incelenebilecek ilk örnek Ä°skender filmi olmalı. Tarihi veriler ışığında Makedonların helenistik kökene büründürülüp yunan olarak bize yutturulmaya çalışıldığı ilk film olarak görüyorum bunu. Tabii bu filmle ve devamında gelecek olan 300 filmi ile ortaya çıkan yunan eÅŸcinselliÄŸi tartışmaları ortaya çıkacaktır. Bugün, Helen tarihine inanılmaz bir tutkuyla sahip çıkan Yunanistan’ın, Helen ve Roma tarihi metinlerinde kayıtlı olan, endogomi(aile içi iliÅŸki) ve eÅŸcinsellik ile ilgili dönem toplumuna dair bilgi veren kaynakları yok sayması ile büyük tartışmalar baÅŸlatan bir film olacaktı Ä°skender. Tarihi bir bilgi olarak verecek olursak, Ä°skender Makedon bir kral olup yunan site devletlerini kendi bayrağı altında toplayan bir hükümdardır. Makedonların ise bölgeye yapılan büyük göçlerle bu bölgeye yerleÅŸtiÄŸini söylersek sanırım tarihi köken konusunda daha tutarlı bir araÅŸtırma yapılması gerektiÄŸi hususu sinemacılardan istenmeli diyebiliriz. Bu filmde anlatılan, Perslere karşı yapılan savaÅŸların bir uzantısı da, çekildiÄŸi dönemden bugüne kadar tartışmaları hala süren 300 e götürmekte bizi. Tarihi bilgilere bakıldığında ise 300 hollywood sinema tarihinin en şüphe uyandıran filmi olarak karşımıza çıkıyor.



300 filmi içerik olarak dışarıdan pekte tarihi film gibi gösterilmeye çalışılmadı. Daha çok grafik bir çizgi roman uyarlaması olarak seyirciye sunulmaya çalışıldıysa da, içerdiÄŸi tarihi saptamalar ve çekildiÄŸi dönemdeki Amerika-Ä°ran sürtüşmesi filmin bir çok noktasına deÄŸinmeyi gerektiriyor. Amerikan Sinemasının kah kendi yakın tarihi olsun, kah baÅŸkalarının eski antik tarihi ile olsun, sunmaya çalıştığı bir anlayış var. YoÄŸun alt mesajlar içeren ve propaganda kokan filmler konusunda da, çok sabıkalı bir sinema olduÄŸunda çoÄŸu kiÅŸi benimle hemfikirdir sanırım. Filmdeki tarihi yanlışlıklar ve saptırmalar bir yana, yapılan en büyük hata, günümüz demokrasi ve özgürlük anlayışının, bu filme dayandırılarak geçmiÅŸe yürütülmeye çalışılmasıdır. Bu tarihi filmler açısından düşülebilecek en kötü hatalardan birisidir, zira dönem toplumlarında kölelik, günümüz demokrasisinin temelini oluÅŸturmakla beraber sınırlı bir demokrasi ve insan haklarından bihaber roma yasaları varken, bunun günümüz demokrasisine uyarlanmaya çalışması insanları yanlış tespitler yapmaya yöneltir. Persler siyahi bir ırk olmadığı halde, tuhaf bir ÅŸekilde siyahi gösterilmiÅŸtir. Ayrıca filmin Konusu olan Thermopylai Savaşında ki tarihi veriler ve orduların rakamları saptırılmış, ortaya tam bir fiyasko çıkarılmıştır. Tarihi veriler konusunda tarihçilerimizden Prof. Dr. Ä°lber Ortaylı: “Tarihsel olarak film çok kötü, tarihle hiçbir alakası olmayan berbat bir film. Çoluk çocuÄŸun bu filmi seyretmesi son derece sakıncalı, bizim gençlerimiz zaten tarih bilmez, bu tür filmleri izlerlerse tarihi iyice yanlış öğrenirler, çünkü bu filmin tarihsel gerçeklerle uzaktan yakından bir alakası yok.” Derken bir diÄŸer tarihçimiz Prof. Dr. Mete Tunçay, filmin yunan ÅŸovenliÄŸi yaptığını iddia ederken tarihi olarak çok ilginç bir ayrıntıyı aktarıyordu: “Kral Leonidas, “felsefeci ve oÄŸlancı (boy-lover)” Atinalıların bile reddettiÄŸi, Perslere boyun eÄŸme önerisini kendilerinin haydi-haydi geri çevireceklerini söylüyor. Oysa, Sparta askerlerinin yiÄŸitliklerinin, eÅŸcinsel çiftler halinde savaşırlarken birbirlerine gösteriÅŸ yapma isteklerine dayandığı rivayet edilir.” Bunların yanında belirtilmesi gereken diÄŸer önemli hususlardan biriside, Perslerin kölelik sisteminden dem vurulurken, küçük çocukların savaşçı olmak uÄŸruna yetiÅŸtiriliÅŸindeki özgürlük ve insan hakkı ihlallerinin görmezden gelinerek, Sparta halkının özgürlük aşığı bir millet olarak vurgulanması hususudur. Filmden çıkan ortalama zihniyetteki insanın kafasında ise, DoÄŸunun hep batıya karşı savaÅŸtığı batının ise hep hukuk ve özgürlük için direndiÄŸi mesajının filmden alınmasından daha doÄŸal bir sonuç yoktur.



Truva’ya geldiÄŸimizde ise homeros’un ilyada destanının gözlerde fazla yeterli olmayan bir biçimde çekildiÄŸini görebiliriz. Tarihi film aÅŸamasında Cesur Yürek filminin kurallarını uygulayarak görkemli savaÅŸ sahneleri ile çekilmiÅŸ, hatta bu konuda figüranlarla tatmin olunmayıp bilgisayar hileleri ile, asker sayısı herhangi bir filmde gözükmemiÅŸ çoÄŸunluÄŸa ulaÅŸtırılmıştır. Filmde gösterildiÄŸi gibi Odysseus savaÅŸa katılmayı istememiÅŸ, fakat destana göre bir hile ile katılmıştır. Ayrıca kuzeni deÄŸil ama Akhilleus’un 15 yaşında olduÄŸunu ve komuta ettiÄŸi Myrmidon’ların kendisine deÄŸil, babasına ait olduÄŸunu bilmekte ve Hector ile Akhilleus arasında ki kapışmanın filmdekinden tamamen farklı olduÄŸunu bilmekte de yarar var. Çünkü filmde bu tip ayrıntılar tamamıyla pas geçilmiÅŸ. Hatta Yunan mitolojisinin ve ilyada destanının vazgeçilmez unsurları olan Tanrıların savaÅŸtaki rolünden ve yaptıklarından neredeyse hiç bahsedilmemiÅŸtir. Bu anlamda tarihi bir senaryoyu hayata geçirmekte de, sinema kendi tarihini yaratıp araya serpiÅŸtirmekte bir sakınca görmemiÅŸ fakat yine tarihi bir bilgiyi ve destanı ekranlara yanlış yansıtmaktan geri durmamıştır.



Antik Yunan tarihini bir yana bırakırsak, Hollywood, etliye sütlüye karışmayan Mısır Tarihini yansıtmakta baÅŸarısız olmamış ve dönemin giÅŸe baÅŸarısı Mumya filmini ortaya çıkartmıştır. Antik tarihle ilgili tarihi veriler, çoÄŸunlukla yetersiz ve mitolojilere dayanmakta olduÄŸundan seyirciyi sadece fantastik bir hikaye ile baÅŸ baÅŸa bırakmakta fakat, yaklaÅŸan tarih hem izleme hem de bilgilenme isteÄŸi içerisinde olan seyirciyi kendisine daha çok çekmektedir. Ä°ÅŸte bu durumda Cennetin Krallığı filmi karşımıza çıkıyor. Bu film Amerikan sinemasının Kara Åžahin Düşüyor filmi ile yakın tarihi inanılmaz saptırmakta baÅŸarılı olan Ridley Scott tarafından çekilecek dendiÄŸinde, acaba o dönem Kudüsü nasıl anlatılacak endiÅŸesi bilinçli izleyicinin kafasını kurcalıyordu. Evet, beklendiÄŸi gibi olmadı, nispeten karşı tarafı fazla rencide etmeyen, Her zaman yapıldığı gibi Ä°slam toplumunu direkt olarak aÅŸağılamayan bir filmdi. Fakat, bu filmde insanın kafasını kurcalayan tarihi hatalar daha çok göze batmayan, ama çok önemli hatalardır. ÖrneÄŸin film boyunca Kudüs’te yaÅŸanan her ÅŸey izleyiciye sunulurken, Selahaddin Eyyubi tarafı izleyiciye gösterilmemiÅŸtir. Filmin olaylara Hıristiyan kaynaklarından bakmasından daha doÄŸal bir durum söz konusu olmadığı için belki bu pekte geçerli bir serzeniÅŸ deÄŸil. Bununla beraber Hıttin Savaşında uygulandığı tarihi kaynaklarda da geçen; Türklerin meÅŸhur savaÅŸ taktiÄŸi olan Turan TaktiÄŸinin bir yabancı filmde görülmesi aslında görece olarak sinemanın biraz daha objektif tarih verileri elde etmesi adına umut verici demek istesek bile, ne yazık ki diyemiyoruz. Çünkü, Kral Guy’ın çöle orduyu çıkartması için üzerinde inanılmaz baskı yaratan Kudüs teki Yahudi topluluktan hiç bahsedilmemiÅŸ. Dönemin Hıristiyan kaynaklarında yer alan Tapınak Şövalyelerinin bölgeye sefer için gelen haçlı ordularına uyguladıkları tuhaf vergi, yükümlülük ve hatta aralarından bazılarının katledilmesi, perdeye yansıtılmamış. Ä°slam hakkında ki tuhaf yanlışlıklar, örneÄŸin herkesin farklı bir tarafa dönerek namaz kılması, ezan okunduÄŸu sırada toplu ibadetin gerçekleÅŸtirilmesi gibi, islamiyeti yüzeysel olarak bilen bir danışmanın dahi bilebileceÄŸi hatalar ne yazık ki düzeltilmemiÅŸ, belki de düzeltilmek istenmemiÅŸ. Bu filmde de, ayrıntı bazlı bir sürü tarihi hata bulabiliriz. Hatta sayfalarca örnek verip tarihi filmleri irdeleyebiliriz. Fakat, maksat hataları filmlerde bulmak deÄŸil, anlayışın ne yönde olduÄŸunu kavramak.



Bu tarihi yanlışlarla örülü filmler, tarihi ya az, ya da hiç bilmeyen neslin kafasında yeni ve yanlış bilgilere dayanan bir tarih oluÅŸturmakta birebir. Tabii her zaman olduÄŸu gibi yapımcıların amacı para kazanmak. Çünkü, tarihi filmler gerek dövüş sahneleri, gerek anlattığı dönemin kafada canlandırılabilecek baÅŸka metanın olmayışı, gerekse sahip olduÄŸu zengin senaryo yapısı itibariyle izleyiciyi mutlak surette giÅŸeye çeken filmler. Ä°zlediÄŸi bir tarih filmini beÄŸenmeyen izleyici bile, bir yenisi sinemaya geldiÄŸinde kafasında ki şüphelere raÄŸmen filme gitmeyi tercih edebiliyor. Birde görünenin altında sunulan amaç var. Bu da Huntington’ın Medeniyetler Çatışması tezine beyazperde yönüyle hizmet eden bir anlayışın var olduÄŸu. Bir çoÄŸumuz, bu sadece film veya sanat diyebiliriz. Fakat, elde edilen veriler, yapılan bariz tarihi yanlışlıklar ve bu konuda hala uzmanlara danışmadan hazırlanan tarihi filmlerin mevcudiyetini koruması, en azından benim bu yapımların sadece film olduÄŸunu düşünmeme engel oluyor. Zaten kendi tarihini sinemaya yansıtmakta baÅŸarısız bir toplum olarak, birde tarihimizi yalan yanlış bir ÅŸekilde, baÅŸkalarının hazırladığı beyazperde yapımlarından öğrenmek bizim olan ve sinemamızda yansıtılmayı beklenen o tarihi ve kültürel zenginliÄŸi yok edecek. Bu sebeple, kendi tarihimizin, kendi sinemamızda diÄŸer yapımlarla boy ölçüşebilmesini istiyorsak, öncelikli olarak kendi tarihimizi çok iyi bilmek ve öğrenmek durumundayız. Yoksa, baÅŸkaları gelip bizim tarihimizi örneÄŸin Gelibolu gibi yapımlarla Anzak tarihi haline getirebilir, bizlerde fark etmeden kendimizi bu yapımları alkışlıyor bir ÅŸekilde buluruz.











Devami...