Yaralanmalar

[Bluesky24]

Yaralanmalar

YARALANMALARYaralanma(Açik ve Kapali) Nedir?





Göz Yaralanmalari





Bas Yaralanmalari





Gögüs Yaralanmalari





Karin Yaralanmalari





Omurga Yaralanmalari







YARALANMA:



Deri ve derialti dokularinin hasarina YARA denilmektedir. Yaralanmalarda genellikle agri ve fonksiyon kaybi vardir.

Yarayi açik ve kapali olmak üzere iki baslik altinda inceleyebiliriz. Her türlü açik yara enfeksiyon için açik bir kapi demektir.

O nedenle yaraya hemen müdahale edilmelidir.



KAPALI YARALANMALAR:



üstteki deri tabakasinda herhangi bir hasar, yani doku kaybi olmamasina ragmen darbe nedeniyle deri altindaki dokularda meydana gelen kanamalarla karakterize yaralanmalardir. Ekimoz ve hematom olarak siniflandirilabilirler.



Ekimoz: Deri altindaki sinirsiz kanamalar sonucu olusan morarma ve çürüklerdir.



Hematom: Deri altindaki sinirli kanamalardir, diger adiyla kan toplanmasidir. Hematom sadece yumusak doku yaralanmalarinda görülmez; kiriklardan veya herhangi bir damar yaralanmasindan sonra da görülebilir.





Kapali yaralanmalarda ilkyardim:

Kapali yaralanmalarda ilkyardim, soguk uygulama, dinlendirme ve yüksekte tutma seklindedir. Bir havluya sarilmis buz torbasi, etkilenen alana yerlestirildiginde kanamayi azaltacaktir. Aradan saatler geçtikten sonra soguk uygulamanin yarari olmayacagindan, emilimi hizlandirmak ve agriyi azaltmak üzere sicak uygulama önerilmektedir. Etkilenen kisim, günde bir kaç kez ilik-sicak arasi suya 10-15 dakika daldirilir veya sicak su ile nemlendirilmis havlu ile sarilir.





AçIK YARALANMALAR:



SIYRIK (Abrezyon): Derinin sert ve pürtüklü bir yüzeye sürtünmesi sonucu olusan yüzeysel yaralanmalardir. Yaralanan kisimdan kan sizabilir. Oldukça agrili olabilirler. Siyriklar, varsa antiseptikle silinebilir yoksa sabunlu su ile yikanip kuru ve temiz tutulduklari sürece daha çabuk iyilesirler. Ancak, kirli veya islak bir is yapilacaksa yara mutlaka kapatilmalidir.



KESIK (Laserasyon): Keskin ve düzgün yüzeyli nesne ile meydana gelir. Kesilmis düzgün veya parçali bir yara olusur. Kesik seklindeki yara deri altindaki dokuya, kasa, sinire ve kan damarlarina kadar derinlesebilir.

Kesik yaranin kenarlari antiseptikle silinir ve yara agzi ucuca getirildikten sonra üzeri steril gazli bezle kapatilarak, yarali hastaneye götürülür.



YIRTIK; KISMI KOPUK (Avülsiyon): Derinin bir parçasi ya tamamen kopmustur ya da küçük bir kismi ile bagli kalmistir. Genelde çok kanarlar. Bu tip yaralanmalarda kismen yada tam kopmus olan deri (flap), yaranin üzerine, normal yerine yerlestirilmeli, daha sonra üzeri steril pansumanla kapatilmalidir. Yarali hemen hastaneye götürülmelidir.



DELINME: Biçak gibi kesici-delici aletler veya kursun gibi nesnelerle meydana gelir. Yara girisi küçük oldugundan, disa kanama genellikle önemli degildir. Ancak derindeki dokulara önemli zarar verebilirler. Eger bu yaralanma gögüs veya karinda ise öldürücü olabilir.



Açik Yaralanmalarda Ilkyardim: TIKLA



* Kanamayi durdur.

* Yaranin daha fazla kirlenmesini önle ( yara bandi veya steril gazli bezle kapatarak).

* Yarali kismin hareket etmesini önle; dinlendir.

* Yara çok kirli ise mutlaka pansumanla kapatilmadan önce bulunabilecek en temiz su ile yikanmalidir. Bulunabilecek en temiz su : elimizin altinda çaydanlikta kalmis kaynamis ve sogumus su, yoksa musluk suyu ya da sise içinde satilan sular kastedilmektedir.

* Eger açik yara, kirli-pasli metal veya toprakla temas etmisse, mutlaka TETANOS SERUMU ve/veya ASISI yaptirilmalidir.



* Yarada yabanci cisim varsa (Yabanci cisim batmissa); TIKLA

- Yabanci cisimleri çikarmaya çalismayin

- Yabanci cismi sabitlemek üzere kalin pansuman malzemesi kullanin

- Hastayi vakit kaybetmeden hastaneye götürün



* Organ kopmasi söz konusu ise:

Mutlaka temiz, nemli ve sogukta muhafaza edilerek hastaneye götürülmelidir. ( Asla islatilmaz ve dondurulmaz ! )

Bunun için;

1- Kopan organ, nemli steril gazli beze (yoksa en temiz su ile islatilarak iyice sikilmis en temiz kumas parçasina) sarilir.

2- Delik olmayan bir naylon torbaya konularak agzi sikica kapatildiktan sonra, bunaylon torba:

3- Buzlu su içine konarak, hastayla birlikte hastaneye götürülür. Burada önemliolan nokta: organin dondurulmadan ve islatilmadan hastaneye ulastirilmasidir. O nedenle organ dogrudan su içine veya buz üzerine konmaz !



Hasta ve kopan organ uygun kosullarda 6-12 saat içinde hastaneye yetistirildiginde; organin eski islevlerini aynen yerine getirme olasiligi çok yüksektir.

Basa Dön



GöZ YARALANMALARI:



Görme organimizdaki yaralanmalari birkaç baslik altinda inceleyebiliriz:

1- Yaralanmalar:

* Korneada yabanci cisim bulunmasi (göze yabanci cisim kaçmasi)

* Göze yabanci cismin batmasi

* Yirtilmalar

2- Yaniklar:

* Kimyasal yaniklar

* lsi (termal) yaniklari

* Isin yaniklari



1- YARALANMALAR:

Göze yabanci cisim kaçmasi: Yabanci cisim ( toz, kirpik vb) kornea üzerindedir veya gözkapagi altindadir. Bu durumda göz temiz su ile yikanir. Eger cisim göz kapaginin altindaysa, göz kapagi ters çevrilerek pamuklu çubukla uzaklastirilabilir.

Yabanci cisim batmissa: Genel kural burada da geçerlidir: Batan cisimler çikarilmaz, sabitlenir. üzeri koni biçiminde bir malzeme (veya bardak) ile kapatilir. Gözler birlikte hareket ettiginden saglam göz de kapatilmalidir.

Yirtilmalar: Yarali göz hemen steril gazli bezle kapatilir, saglam gözde kapatildiktan sonra en kisa sürede hastaneye götürülmelidir.



2- YANIKLAR:

Kimyasal Yaniklar: Tek ve ilk acil tedavi yikamaktir. Yikamak için her türlü temiz su (varsa serum fizyolojik tercih edilmelidir) kullanilabilir. Kosullar suyu göze dökmeyi, hastanin basini musluk altina sokmayi, su ile dolu bir kap içine göz sokularak göz kapaklarinin hizla kirpistirilmasini gerektirebilir. Gözü yikarken suyun akis yönü içten disa dogru olmalidir, aksi halde saglam gözde etkilenebilir. Daha sonra her iki gözde kapatilarak hastaneye ulastirilir. Yikama süresi en az 15 dakika olmalidir.

Isi (alev) yaniklari: Göz kapaklari genellikle kapanir ve yapisabilir. O nedenle her iki göz yikandiktan sonra islak pansumanla kapatilarak hastaneye götürülmelidir.

Isin yaniklari: Kizilötesi isinlar, çiplak gözle günes tutulmasinin izlenmesi, lazer isini retinada agrisiz ancak kalici görme kaybina neden olur. Kaynak yapmak, uzun süreli günes lambasina, ultraviyole isinlarina ve parlak isinlara (karla kapli alanlar, çöl, durgun deniz gibi) maruz kalmak gözde yüzeysel yaniklara neden olabilir. Ilk anda fazla belirti görülmezken, 3-5 saat sonra kizariklik, sislik, asiri gözyasi salgilanmasi görülebilir. Gözler yine islak pedlerle kapatilarak, kisi hastaneye götürülür.

Hangi tip göz yaralanmasi olursa olsun, yarali gözün yani sira saglam göz de mutlaka kapatilmalidir, yarali gözün daha fazla zarar görmemesi için!.

Basa Dön



BAS (KAFA) YARALANMALARI:



Kafa üstü düsme, denizde yere çakilma, trafik kazalarinda ön cama çarpma sonucu görülen, açik veya kapali olarak siniflandirabilecegimiz kafa yaralanmalardir.



Açik Kafa Yaralanmalari: Yaralanma gözle görülebildiginden gerekli pansuman yapilir, mümkünse bas 30 derece yüksekte tutularak (yari oturur pozisyonda) hastaneye nakledilir. Eger kulaktan veya burundan açik kirmizi renkli kanama ya da kanla birlikte berrak sivi geliyorsa, BOS ( beyin-omurilik sivisi) geliyor demektir. Bu siddetli kafa yaralanmalarinda (genellikle de kiriklarinda) görülür. Bu gibi durumlarda kanayan burna ya da kulaga gevsek pansuman konarak disari akis saglanir. Kesinlikle tampon yapilmaz!. Eger BOS kulaktan geliyorsa, pansuman konulduktan sonra yarali o kulagin üzerine gelecek sekilde yan yatirilir ve hastaneye nakledilir.



Kapali Kafa Yaralanmalari: Gözle görülür bir yaralanma olmadigindan, vurma, çarpma, düsme, darbe sonrasi veya yüksek tansiyonu olan kisilerde asagidaki belirtiler görülürse ; bilinci kapaliysa yan yatirilarak, bilinci yerindeyse bas yüksekte olacak sekilde yatirilarak, hastaneye götürülmelidir.



Belirtiler:

- Fiskirir tarzda kusma

- Aniden baslayan bas agrisi, bas dönmesi veya kulak çinlamasi

- Kol (lar) veya bacak (lar) da karincalanma, uyusma, ilerleyen kuvvet kaybi, felç

- Sebepsiz uyku hali, konusmada pelteklik, anlamsiz konusmalar, kendini kaybetme, bilinç kaybi

- Solunumda yavaslama, iç çekmeler, sesli solunum, hizlanan ve yavaslayan solunum

- Nabizda degisiklikler, vücut isisinda yükselme (kan basincinda yükselme)

- Kanama ilerledikçe gözbebekleri büyüklügünde farklilik (ANIZOKORI), çift görme, görmede bulaniklik.



Ilkyardim: Yukarida bahsedilen nedenler sonucunda bu belirtilerden biri veya birkaçi görülürse, yukarida anlatildigi sekilde hemen hastaneye götürülmelidir.

Basa Dön



GöGüS YARALANMALARI



Tüm organ yaralanmalarinda oldugu gibi gögüs yaralanmalari da vurma, çarpma, darbe sonucu olusur ve ilkyardim uygulamalari açisindan iki baslikta ele alinabilir.



Kapali gögüs yaralanmalari:üstteki deri dokusu saglamdir. Ancak vurma, çarpma, darbe sonucu derialti dokusundaki hasar nedeniyle morarma, agri, kaburga kemiklerinde (kostalarda) kiriklar ve akcigerde yirtilma-yaralanma görülebilir. Ayrica travma olmaksizin siddetli kuru öksürük sonucunda da akcigerlerde yaralanma dolayisiyla da kapali gögüs yaralanmasi ortaya çikabilir.



Belirtileri:

- Siddetli gögüs agrisi,

- Solunum güçlügü,

- öksürme ile kanli balgam veya tükürük gelmesi.



Ilkyardim: Bu belirtiler görüldügünde kisi hemen hastaneye götürülmelidir.



Açik gögüs yaralanmalari: Biçak, sis, kursun gibi delici cisimlerle veya kaburga kemigi kiriklarinda, kirik uçlarin gögüs duvarini delmesiyle meydana gelir.



Belirti ve bulgular:

- Yaralanan bölgede solunumla birlikte görülen veya artan siddetli agri ,

-öksürükle kan gelmesi (hemoptizi),

- Yetersiz oksijenlenme nedeniyle mukozalarda morarma (siyanoz)

- Kan basincinda düsme



Ilkyardim:

* KAPALI GöGüS YARALANMALARInda kisi mümkün oldugunca kisa sürede hastaneye nakledilmelidir. Yari oturur pozisyonda!

* YELKEN GöGüS söz konusuysa, o taraftaki kol 45 derecelik açi ile gögüs üzerine kapatilir. üçgen sargi bezi ile kol vücuda derin bir nefes aldirdiktan sonra baglanir. Hasta yari oturur pozisyonda hastaneye götürülür.

* AçIK GöGüS YARALANMALARInda, öncelikle açik yara kapatilarak içeriye hava emilimi engellenmelidir. Bunun için herhangi bir temiz, delik olmayan plastik/naylon torba, aluminyum folyo (sigara ya da çikolata ambalajinda bulunan) veya nemli sik dokunmus bir kumas parçasi kullanilabilir. TIKLA

Eger plastik/naylon kullanilacaksa: Yara üzerine kapatildiktan sonra dört bir tarafi flasterle vücuda yapistirilir. Ancak bir kösesi açik birakilir. Ondan sonra yelken gögüste oldugu gibi sabitlenerek ve ayni pozisyon verilerek hastaneye götürülür.

Basa Dön



KARIN YARALANMALARI:



Kapali karin yaralanmalari: Vurma, çarpma, darbe sonucu olusabilecegi gibi apandisit patlamasi, barsak dügümlenmesi, karin içinde iltihaplanma ve kanamalar sonucunda da olusabilir.



Belirtileri:

- Karin agrisi, hareketle artan agri

- Bulanti, kusma

- Karinda siskinlik, sertlik, hassasiyet (hasta karnina dokundurmaz)

- Hasta hareket etmekten kaçinir

- Ates, dudaklarda kuruma, susuzluk hissi



Ilkyardim:

* Hemen hastaneye götürülür

*Kusma olasiligina karsi uyanik olunur( kusma olasiligina karsi hasta yan yatirilabilir)

* Soka karsi hazirlikli olunur

* Agrinin yeri, siddeti, tipi ve süresi kaydedilir.





YAPILMAYACAKLAR:

* Agri kesici verilmez (teshis koymayi engelleyecegi için)

* Yiyecek veya içecek kesinlikle verilmez (ameliyata alinmasini engeller)

* Karin üzerine sicak uygulama (sicak su termoforu, isitilmis ütü, vb) kesinlikle yapilmaz (soguk uygulama yapmak dala akilcidir).



Açik batin yaralanmalari: Hasta sirtüstü yatirilir. Yara çevresi antiseptikle iyice silindikten sonra yara agzi ucuca getirilerek üzeri steril gazli bezle kapatilir ve hastaneye götürülür.



Dikkat edilecek hususlar:

* Eger iç organlar disari çikmissa, içeri sokulmaya çalisilmaz. Yara üzerinde toplanir, ilik ve nemli steril gazli bezle örtülür ve asagida bahsedilen pozisyonlardan biri verdirilerek hastaneye götürülür.

* Yara vücut eksenine paralelse (yukaridan asagi dogru ise): hasta sirtüstü yatirilir ve bacaklar dümdüz uzatilir.

* Yara vücut eksenine dikse (sagdan-sola/enlemesine ise): hasta sirtüstü yatirilir ve bacaklar dizden bükülerek mümkün oldugunca karna dogru çekilir.

Basa Dön



OMURGA YARALANMASI



Omurga 33 omurdan olusmustur. Boyun(servikal 7), sirt (torakal 12), bel (lumbal 5), sakral (5) ve kuyruk sokumu (koksiks 3) olmak üzere bes bölüme ayrilir (Sekil 21). Omurlar arasinda bulunan kikirdak yastikçiklar (diskler) hem hareketi saglarlar hem de kemiklerin asinmasini önlerler. Omurlar kuvvetli baglarla birbirlerine baglanmislardir, bu baglar birbirine komsu omurlar arasinda küçük egimlere olanak saglamanin yani sira, birbirlerinin üzerinde durmasini saglarlar . Omurgayi olusturan omurlarin arka kisminda bulunan bosluk ile olusan kanal (spinal kanal), omurilik ve onu örten zarlari içermektedir. Beyin omurilik sivisi (BOS) bu zarlar arasinda dolasmaktadir. Tüm sinirler omurilik yoluyla beyne ulasirlar. Omurga yaralanmalarinda kiriklar ve/veya ezilmeler meydana geldiginde omurilik etkilenirse felç hatta ölüm meydana gelebilir. Bir omurun digeri üzerinde hafif kaymasi veya diskin kaymasi(bel fitigi-herni), milimetrik dahi olsa sinirlerin baski altinda kalmasi için yeterlidir. Bu nedenle omurga yaralanmalarinda hastanin KESINLIKLE HAREKET ETTIRILMEMESI gerekir.

Hasta sert bir zemin üzerine yatirilarak (ya da bas-sirt-kalça ayni düzlemde olacak sekilde) tasinmalidir.

Omurga yaralanmasi olasiligi yüksek olan kazalar; otomobil-motosiklet kazalari, denize dalmalar, yüksekten düsmeler vb' dir.

Kaza sonrasi bilinci kapali her hastada omurga yaralanmasi olasiligi varsayilmalidir.



Belirti ve bulgular:

-Agri:Hastanin bilinci yerindeyse agrisini dile getirebilir. Bazen hasta agridan yakinmayabilir bu gibi durumlarda hastanin hareket yetenegi gözlenir, Sayet hasta atellenmis gibi yatiyorsa, hareket etmekten kaçiniyorsa agrisi nedeniyle bu sekilde yatiyordur. omurga yaralanmasi olasiligi çok yüksektir.

-Kollar ve/veya bacaklarda uyusma, karincalanma veya güçsüzlük.

-Sekil bozuklugu: Omurgada pek rastlanmaz. Istisna olarak boyun omurlarinda görülebilir; bas bir tarafa bükülmüstür.

-Hassasiyet.

-Paralizi (güç kaybi) ve/veya duyu kaybi. Kol ve/veya bacagini hareket ettirmesi istenerek motor kaybi; dokunarak ta duyu kaybi saptanabilir.



Ilk Yardim:

* Tüm yaralanmalarda oldugu gibi öncelikle ABC kontrol edilir ve devamliligi saglanir.

* Kanamalar kontrol altina alinir, yaralar kapatilir.

* Hasta SERT VE DüZ BIR ZEMIN üzerinde, SIRTüSTü YATIRILARAK tasinir. Boyun kismi (servikal omurlar) battaniye, havlu ya da ayakkabilarla saga-sola hareket etmemesi için desteklenir. Sert ve düz zemin için; kapi, iki uzun sopa arasina gerilmis battaniye kullanilabilir. Elbette ki varsa SEDYE en uygun tasima aracidir.

* Trafik kazasinda, kazazede araçtan bas-sirt-kalça ayni hizada olacak sekilde çikarilmalidir, bunu saglayabilmek için çevrede bulunabilecek (1 m civarinda) sopa ya da tahta parçasindan yararlanilabilir. Tahta sirta dayanarak ayni düzlemde kalmasi saglanabilir.

Basa Dön