Böbrek Taslari

[Bluesky24]

Böbrek Taslari



BöBREK TASLARIBöbrek taslari olagan kosullarda idrarda çözünmüs maddelerin çökelerek sert birikinti parçaciklari olusturmasiyla ortaya çikar. Böbrek tasi olusumuna yol açan bu maddelerin baslicalari ürat, oksalat ve kalsiyum fosfat gibi bilesiklerdir. Tasin olusum yerine göre degisen hastalik belirtileri ortaya çikabilir. Taslar böbrek çanaklarina (kaliks) ya da havuzuna (pelvis) yerlesebilir. Ayrica siyek (üretra), idrar kesesi ve idrar borularinda da (üreter) bulunabilirler. Böbrek taslari sayilarina, bulunduklari yerlere ve kimyasal yapilarina göre siniflandirilmaktadir. Az sayida ve küçükseler yuvarlak,

idrar kesesi taslarinda oldugu gibi çok sayida ve birbirlerine sürtünüyorlarsa köselidirler, îri olmalari böbrek çanagi ve havuzu gibi bosluklarda olustuklarim gösterir. Boyudan ise çok küçük olanlardan bütün böbrek boslugunu dolduracak irilige ulasanlara kadar degisir.



HASTALIGIN NEDENLERI

Böbrek taslari bazen bir metabolizma bozukluguna bagli olarak gelisir, bazen de kalitsal yolla ortaya çikar. Tasin olusma nedeni idrar yogunlugunun artmasi ya da çözünmüs maddelerin idrarda asin miktarda bulunmasidir.

Tas olusumuna yol açan metabolizma hastaliktan için böbrek kaynakli asidoz (asitlik düzey inin yükselmesi), kalitsal hastaliklar için ise sistinüri (sistin gibi gibi amino asitlerin idrarda asin artmasi) örnek olarak verilebilir. Ama böbrek tasi olgulannin yüzde 70-80'e varan bölümünde kesin bir neden gösterilemez. Tas olusumu genellikle kalitsal ve baska bazi belirleyici etkenlere baglanir. Bunlar arasinda idrarda kristallesme egilimi olan maddelerin bulunmasi;

idrar akisimn bir engel yüzünden durmasi; idrarin asillik (pH) derecesinin degismesi, idrar yollannin iltihaplanma-si gibi çökelti olusturacak maddelere uygun fiziksel ve kimyasal ortamin hazirlanmasi; çevrelerinde çökelmeyi kolaylastiracak bir öz olusturan bakteri, hücre artiklari gibi maddelerin varligi sayilabilir.

Kendi basma tas olusumuna neden olan tek hastalik birincil hiperparatiroidizmdir. (paratiroit bezinin asiri çalis-masi). Kanda ve idrarda kalsiyum düze-yinin artmasi kalsiyum fosfat taslannin olusmasina uygun ortami hazirlar. Kalsiyum taslari ise bütün böbrek taslannin yüzde 50-80'ini olusturur.

En sik görülen böbrek taslan grimsi kirmizi renkli kalsiyum oksalattan olusur. Bunu beyaz renkli kalsiyum fosfat ve sanmsi kahverengi kalsiyum ürat taslan izler. Gut (damla) hastalari gibi idrarlannin asit derecesi yüksek olanlarda kahverengi ürik asit taslarina oldukça sik (bölgelere göre yüzde 5-33)rastlanir. Ender görülenlerler arasinda ise yesilimsi sistin ve sarimsi kahverengi ksantin taslan sayilabilir.

Böbrek havuzunda olusan tas, çok büyük degilse, idrar borusu yoluyla idrar kesesine iner. Burada prostat büyümesi gibi idrar çikarmayi güçlestiren kosullar olusmussa, daha da irilesebilir ya da idrarla birlikte keseden atilir. öte yandan böbrek taslan idrar kesesine inmeden böbrek havuzu agzinda ya da idrar borusunda takilip kalabilir. Bu durumda bazen böbrek tikanikligi ortaya çikabilir.



HASTALIGIN BELIRTILERI

Böbrek tasi uzun süre belirti vermeyebilir ya da son derece önemsiz yakinmalara yol açar. Degisik siddette agn ile idrann kumlu çikmaya baslamasi böbrek tasim düsündürür. Hastaligin temel belirtisi böbrek koligi denen tipik sancidir. Bu birden baslayan siddetli agn nöbetlerine, içinde tas bulunan idrar borusu duvannin spazm biçiminde kasilma-lan ya da tasla tikanmis böbrek havuzunun gerilmesi aniden baslayan siddetli agri nöbetlerine yol açar. önceleri aralikli gelen, daha sonra süreklilik kazanan sancilar genellikle ilk olarak bel bölgesinde duyumsamr. Buradan idrar yollari boyunca yayilan agri makat çevresinde, erkekte erbezleri ve kamis basinda, kadinlarda büyük dudaklarda, ayrica kasik, uyluk içi ve bazen gögüs alti ve kürek kemiklerinde görülür. Agnnm en siddetli oldugu dönemde huzursuzluk, bunalti, soguk ter, bel kaslannda kasilma, bulanti ve kusma görülür. Hasta tas düsürüyorsa, tasin dar siyek (üretra) kanalindan geçerken yarattigi agn son derece siddetlidir. Tas düsürüldükten hemen sonra hasta rahatlar ve ortaya çikmis olan bütün belirtiler kaybolur. Agri sirasinda çikanlan idrar miktan az ve belirgin biçimde kanlidir. Tasm böbrek havuzuna dönmesi ya da idrar kesesine inmesiyle belirtiler hafifler.

Belde hafif bir dolgunluk duygusun-dan baska yakinmaya yol açmayan iri böbrek taslan da olabilir. Bu çeliskili durumun nedeni büyük taslann böbregin bir bölgesinde hareket edemeyecek biçimde sikismis olmasidir. Bu olgularda kesin tani koymak her zaman kolay olmaz.



HASTALIGIN TEDAVISI

Böbrek tasinin tedavisi üç asamada yapilir: Agn tedavisi; tas olusumuna zemin hazirlayan ya da yol açan genel kosullarin tedavisi; böbrek islevlerim bozan ve/ya da sürekli agn yapan taslarin cerrahi tedavisi. Sanci biçiminde baslayan siddetli agn sicak uygulamasiyla ya da spazm çözücü, iltihap ve agn giderici ilaçlarla dindirilmeye çalisilir.

HASTALIKTAN KORUNMA

Bütün tas türlerinin zamanla yeniden olusmasi sik görülen bir durumdur. Kalsiyum tasi olgularinin yüzde 20-30'unda bir yil içinde yinelenme görülmektedir. Bu nedenle bütün böbrek tasi hastalannda ayrintili incelemelerin yapilmasi zorunludur. Böylece birincil hiperpara-tiroidizm, böbrek kaynakli asidoz, sistinüri ve enfeksiyon gibi belirli bir hastaliga bagli olarak gelisen böbrek tasi olgulari saptanmali tibbi ve cerrahi tedavi buna göre yürütülmelidir.

Böbrek tasi tanisinda ultrasonografi gibi hastaya zarar vermeyen tani yöntemleri baska amaçlar için de kullanilabilir. Bazi durumlarda böbrek taslari, yogun tedavi gerektiren agir bir genel hastaligin ilk belirtisi olabilir.

Böbrek tasi bir yandan is saati kaybi, doktor ve ilaç masraflari, ultrasonografi ve cerrahi tedavi harcamalari gibi hastaya ekonomik ve sosyal yük getirirken, bir yandan da dayanilmaz sancilar ve enfeksiyonlarla zor bir dönem yasatir.

Ultrasonla tas kirma ile tedavinin birkaç kez uygulanmasi sonucu böbrek islevlerinin uzun dönemde nasil etkilenecegi iyi bilinmemektedir. Ama yapilan arastirmalarda böbrek tasi hastalanrin yüzde 70'i asan bölümünde özel bir islev bozukluguna rastlanmamistir. Kalsiyum ve ürik asit atdiminda artis, idrar asitliginin yükselmesi gibi idrar bozukluklari laboratuvar incelemeleriyle ortaya çikartabilmektedir.

Laboratuvar incelemelerinde elde edilen bilgilerin Isiginda metabolizma bozukluklanna yönelik tedaviler uygulanabilir. Ama bu tedavilerin böbrek tasi olusumunu önleyici etki yaptigi henüz kesin olarak kanitlanamamistir.

Unutulmamasi gereken iki önemli nokta vardir: l) Olgularin yüzde 60'ini asan bölümünde hastalarin bol sivi almasiyla böbrek tasi olusumu önlenebilir: 24 saatte 1,5-2 it idrar çikarmak için en az 3-4 it sivi alinmasi böbrek taslan

nin önlenmesinde çok yararlidir. Dogal olarak, sivi aliminm kisitlandigi kalp yetmezligi, yüksek tansiyon gibi durumlarda bu yöntem uygulanamaz. Ayrica kalsiyum, oksalat ve pürince zengin besinlerden kaçinmak gerekir. 2) Böbrek tasi yavas gelismesinin dogal sonucu olarak kronik bir hastaliktir. Hastanin sürekli olarak doktor denetiminde kalmasi yararlidir. Nedeni bilinmeyen böbrek tasi olgulannda idrarda ortaya çikan yüksek kalsiyum düzeyi idrar söktürücü (diüretik) ilaçlar yardimiyla denetlenebilir. Bu uygulamayla birlikte tuz alimi azaltilarak sodyumun tedaviyi engelleyici etkisi giderilir, idrarinda ürik asit ve oksalat düzeyi yükselmis hastalarda 24 saatte 300 mg allopurinol verilmesi oldukça yararlidir.



[b]