John Dalton

[bluemoon24]

Ondokuzuncu yüzyıla gelinceye dek

bu düşüncede belli bir ilerleme gözlenmez. İlk kez John Dalton modern atom

teorisine yol açan bir atılım içine girer. Atom, molekül, element ve bileşiklere

ilişkin kimya alanında günümüze değin süren başlıca gelişmelerin bu atılımdan

kaynaklandığı söylenebilir. Atom kavramına bilimsel kimlik kazandıran

Dalton kimdi? John Dalton, İngiltere'de geçimini el dokumacılığıyla

sağlayan yoksul bir köylünün çocuğu olarak dünyaya gelir. Küçük yaşında dinin

yanı sıra matematik, fen ve gramer derslerine de programında yer veren bir

tarikat okulunda öğrenimine başlar. Özellikle matematikte sergilediği üstün

yetenek ona yerel çevrede ün kazandırır.Oniki yaşına geldiğinde, kendi

okulunu açmak için yetkililerden izin alır. Aralıksız onbeş yıl sürdürdüğü

öğretmenliği döneminde genç adam yüzlerce köy çocuğunu eğitmekle kalmaz,

matematik ve bilime olan merak ve tutkusu doğrultusunda kendini de yetiştirir.

Onun ömür boyu süren bir yan tutkusu da hava değişimleri üzerindeki

gözlemleriydi. Çeşitli yörelerden topladığı hava örneklerini konu alan

çözümlemeleri, havanın hep aynı kompozisyonda olduğunu

gösteriyordu.Dalton'un anlamadığı bir nokta vardı: Gazlar neden tekdüze

bir karışım sergiliyordu? Karışımda, örneğin, karbondioksit gibi ağır bir gazın

dibe çökmesi niçin gerçekleşmiyordu? Sonra, gazların karışımı yalnızca esinti

veya termal akımlara mı bağlıydı, yoksa başka etkenler de var mıydı?

Dalton iyi bir deneyci değildi ama, sorusuna yanıt arayışında

laboratuvara girmekten kaçınamazdı. Deneyi basitti: Ağır gazla dolu bir şişeyi

masa üzerine yerleştirir, üstüne ağızları birleşecek şekilde hafif gazla dolu

bir şişeyi baş aşağı kor. Beklenenin tersine, ağır gaz alt şişede, hafif gaz üst

şişede kalmaz; iki gaz çok geçmeden tam bir karışım içine girer. Dalton

bu olguyu, sonradan basınçların tikel teorisi diye bilinen bir önermeyle

açıklar. Buna göre, bir gazın parçacıkları başka bir gazın parçacıklarına değil,

kendi türünden parçacıklara geri itici davranır. Bu açıklama, Dalton'u geçerliği

bugün de kabul edilen bir varsayıma götürür: Her gaz kütlesi, biribirine uzak

aralıklarda devinen parçacıklardan oluşmuştur. Bu çalışmalarıyla bilim

çevrelerinde adı duyulmaya başlayan Dalton, 1793'te Manchester Üniversitesi'ne

öğretim görevlisi olarak çağrılır. Üniversitede matematik ve fen dersleri veren

genç bilim adamı, meteorolojik gözlemlerini yayınlaması üzerine, Manchester

Yazım ve Bilim Akademisi'ne üye seçilir.Elli yıl süren üyelik döneminde

Dalton, Akademiye yüzden fazla bildiri sunar, bilimsel konferanslarda aktif rol

alır. Katıldığı son toplantılardan birinde övgü yağmuruna tutulduğunda, Beni

yaptıklarımda başarılı buluyorsanız, beğeninizi büyük ölçüde her zaman dikkat ve

özenle sürdürdüğüm çabaya borçluyum, diyerek gençlere bir mesaj ulaştırmak

ister (yaklaşık yüzyıl sonra Thomas Edison da kendi başarısını benzer

sözcüklerle dile getirmişti: Deha' dediğimiz şeyin yüzde birini esine, yüzde

doksan dokuzunu alın terine borçluyuz). Dalton'u maddenin atom

teorisine yönelten gereksinme atmosfer olaylarına ilişkin açıklama arayışından

doğmuştu. Daha önce İrlandalı bilim adamı Robert Boyle de hava kompozisyonu ve

hava basıncı üzerinde yoğun araştırmalarda bulunmuştu. Havanın bir kaç değişik

gazdan oluştuğu buluşu Boyle'a aittir.Aradan geçen zaman içinde

Cavendish, Lavoisier, Priestley gibi seçkin bilim adamları da havanın

kompozisyonunda oksijen, nitrojen, karbondioksit ve su buharının yer aldığını

saptamışlardı. Ama bunlardan hiçbirinin atom teorisinin sağladığı açıklamaya

yöneldiğini görmüyoruz. Dalton bir bakıma kimyayı ve kimyasal

çözümlemeyi tanımlayan ilk kişidir. Ona göre, kimyanın başlıca işlevi maddesel

parçacıkları biribirinden ayırmak ya da biribiriyle birleştirmektir. Onun sözünü

ettiği bu parçacıklar maddenin, o zaman bölünmez, parçalanmaz sayılan en ufak

öğeleri, yani atomlardı. Bilindiği üzere, kimya sanayiinde bir bileşiğin

istenen miktarda üretimi için her bileşen maddeden ne kadar gerekli olduğunu

belirlemek önemlidir. Dalton'a gelinceye dek bu belirleme el yordamı dediğimiz

sınama-yanılma yöntemine dayanıyordu.Dalton bu işlemin daha güvenilir

bir yöntemle yapılmasını sağlamak için bir atomik ağırlıklar tablosu hazırlar.

Deneylerinde, bileşen maddelerin ağırlıkları arasında küçük tam sayılarla

belirlenebilen basit ilişkilerin olduğunu görmüştü. Gerçi belli bir bileşim için

aynı bileşenlerin daima aynı oranda işleme girdiği, öteden beri

biliniyordu.Dalton bir adım daha ileri giderek, aynı iki madde birden

fazla şekilde birleştirildiğinde, ortaya çıkan değişik sonuçların da

biribirleriyle basit sayılarla ifade edilebilen ilişkiler içinde olduğunu

gösterir. Örneğin, bataklık gazında bulunan hidrojen, etilen gazında bulunan

hidrojenden iki kat daha fazladır. Başka bir örnek: Dört kurşun oksit'te bulunan

oksijen miktarı l, 2, 3, 4 gibi basit orantılar içindedir. Bu basit tam

sayılar, Dalton'u maddesel nesnelerin atom denen sayılabilir ama bölünmez

birimlerden oluştuğu düşüncesine götürmüştü. Her elementin değişik bir atomu

olduğu, kimyasal bileşimlerin değişik atomların katılımıyla gerçekleştiği, bu

katılımda atomların herhangi bir değişikliğe uğramadığı gibi noktaları içeren

Dalton'un atom teorisi modern kimyanın temel taşı sayılsa yeridir.

Dalton bu kadarla kalmaz, kimi değişik atomların göreceli ağırlıklarım

da belirler. En hafif madde olarak bilinen hidrojenin atomik ağırlığını l diye

belirler. Ardından, suyun ayrıştırılmasıyla ortaya çıkan her parça hidrojene

karşılık sekiz parça oksijen olacağını söyleyerek, oksijen atomlarının hidrojen

atomlarından sekiz kat daha ağır olduğunu ileri sürer. Bu yanlıştı

kuşkusuz.Dalton suyun değil, HO

olduğunu sanıyordu (Biz şimdi oksijenin atomik ağırlığının hidrojeninkinin sekiz

değil 16 katı olduğunu biliyoruz.) Ama bu yanlışlık onun düşünce düzeyindeki

büyük atılımın önemini azaltmaz elbette. Unutulmamalıdır ki, atomların nasıl bir

araya gelip şimdi molekül dediğimiz bileşik atomlar oluşturduğunu gösteren

kimyasal simgeler dizgesinde de ilk adımı ona borçluyuz. Dalton kimi

kişilik özellikleriyle de sıra dışı bir kişiydi. Yaşam boyu bekar kalmasına

karşın, karşı cinse ilgisiz değildi. 1809'da Londra'yı ziyaretinde kardeşine

yazdığı mektuptan şu satırları okuyoruz: Bond Street defilelerini kaçırmıyorum.

Beni sergilenen giysilerden çok güzellerin yüzleri çekiyor. Bazıları öylesine

dar giysilerle çıkıyorlar ki, vücut çizgileri tüm incelikleriyle ortaya

dökülüyor. Bazıları da geniş şal veya pelerinleriyle adeta uçuşarak yürüyorlar.

Nasıl oluyor bilmiyorum ama güzel kadın ne giyerse giysin fark etmiyor: Giyim

kuşam başka, güzellik başka!Büyük kent yaşamının ilginçliği onun için

gelip geçiciydi. Mektubunda büyüleyici bulduğu Londra'dan şöyle söz eder:

Gerçekten görkemli bir yer, ama ben bu görkemi bir kez seyretmekle yetineceğim.

Kendini düşün yaşamına vermiş biri için yaşanılacak belki de en son yer burası.

Görülmeye değer, ama işte o kadar!Renk körlüğü tıp dilinde daltonizm

diye geçer. Dalton renk körüydü, zamanının bir bölümünü bu hastalığı incelemekle

geçirmişti. Bir ödül töreninde kralın önüne çıkacaktı. Renkli diz bağı, tokalı

ayakkabı, elinde kılıç protokol gereğiydi. Oysa bağlı olduğu Quaker tarikatı

buna izin vermiyordu. Dalton, çözümü bir süre önce Oxford Üniversitesi'nce

kendisine giydirilen onur cübbesine bürünmekte buldu. Cübbenin yakasının kırmızı

olması başka bir sorun olabilirdi; ancak, Dalton için yaka kırmızı değil

yeşildi. Dalton'un çalışmalarıyla kimyanın matematiksel bir nitelik

kazandığı, bir bakıma fizikle birleştiği söylenebilir. Maddenin elektriksel

olduğu düşüncesini de ona borçluyuz. Çağımızda atom enerjisine ilişkin

buluşların kökeninde Dalton'un payı büyüktür. Dalton, kendi gününde olduğu gibi

günümüzde de süren etkisiyle bilim dünyasında saygın konumunu korumaktadır.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre