Antoine Laurent Lavoisier

[bluemoon24]

Antoine-Laurent

Lavoisier Parisli zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Daha küçük

yaşında iken annesini yitiren Lavoisier babasının yakın ilgi ve bakımıyla büyür;

başlangıçta belki de onun etkisiyle hukukçu olmaya yönelir. Ancak bu arada

uyanan deneysel bilim merakı çok geçmeden bir tutkuya dönüşür.Yirmibir

yaşına yeni bastığında, Paris'in sokaklarını aydınlatma proje yarışmasında

birinciliği alır, Fransız Bilim Akademisi'nce altın madalya ile ödüllendirilir.

Yirmibeş yaşına geldiğinde, özellikle kimya alanındaki çalışmaları göz önüne

alınarak Akademi'ye üye seçilir.Bu arada hükümetin özel bir komisyonunda

görevlendirilen genç bilim adamı, metrik sistemin oluşturulması, Fransa'nın

jeolojik haritasının çıkarılması gibi etkinliklerden tarımda verimin

yükseltilmesine uzanan pek çok uygulamalı bilim çalışmalarını düzenler. Ayrıca o

sırada bir tür abluka altında olan ülkesinin savunma ihtiyacı barutun üretim

sorumluluğunu üstlenir.Genç bilim adamı bu kadarla da yetinmez; ilerde

yaşamını yitirmesine yol açan bir işe, ülkenin bozuk vergi sistemini düzeltme

işine el atar. Ama tüm bu uğraşlarına karşın Lavoisier kendisini asıl

ilgilendiren bilimden kopmamıştır; her fırsatta özel laboratuvarına çekilip

deneylerini sürdürmekten geri kalmaz.Lavoisier bilim dünyasında en başta

yanma olayına ilişkin geliştirdiği yeni kuramıyla ün kazanır. Ne ki, kimya

devrimini oluşturmada başka önemli çalışmaları da vardır. Ayrıca, deneylerinde,

özellikle ölçme işleminde gösterdiği olağanüstü duyarlılık, kendisim izleyen

yeni kuşak araştırmacılar için özenilen bir örnek olmuştur. Kimya dil, mantıksal

düzen ve kuramsal açıklama yönlerinden bilimsel kimliğini Lavoisier'e borçludur.

Tüm bu çalışmalarında ona büyük desteği eşi sağlar: deney şekillerini çizer,

yabancı dillerden kaynak çeviriler yapar, makale ve kitaplarını yayıma hazırlar.

Lavoisier araştırmalarına başladığında, kimyada Antik Yunanlıların

maddeye ilişkin dört element (toprak, su, ateş ve hava) öğretisinin yanı sıra

yanmaya ilişkin flogiston kuramı geçerliydi. Bilindiği gibi, bir tahta ya da bez

parçası yandığında duman ve alev çıkar, yanan nesne bir miktar kül bırakarak yok

olur.Yürürlükteki kurama göre, yanma, yanan nesnenin flogiston denen,

ama ne olduğu bilinmeyen, gizemli bir madde çıkarması demekti. Odun kömürü gibi

yandığında geriye en az kül bırakan nesneler flogiston bakımından en zengin

nesnelerdi. Bilim adamlarının çoğunluk doyurucu bulduğu bu kurama ters düşen

kimi gözlemler de yok değildi. Bunlardan biri yanma için havanın gerekliliğiydi.

Bir diğeri, kurşun gibi madenlerin, erime derecesinde ısıtıldığında,

yüzeylerinde oluşan calxın, madenin eksilen bölümünden daha ağır

olmasıydı.Aslında yanma olayını açıklamadaki güçlüğün bir nedeni gazlara

ilişkin bilgi eksikliğiydi. 1756'da İskoç kimyageri Joseph Black sabit gaz

dediği karbon dioksidi buluncaya dek

bilinen tek gaz hava idi. İngiliz kimya bilgini Joseph Priestley daha sonra

deneysel olarak on kadar yeni gaz keşfeder. Bunlardan biri onun yetkin gaz

dediği, ilerde Lavoisier'in oksijen adını verdiği gazdır.Priestley,

oksijeni bulmasına karşın flogiston kuramından kopamaz. Üstün bir deneyci olan

bu İngiliz bilim adamı, kuramsal yönden rakibi Lavoisier ile boy ölçüşecek

yeterlikte değildi. Lavoisier yanma olayı ile 1770'lerin başında

ilgilenmeye başlamıştı. Kapalı bir kapta fosfor yakınca gazın ağırlığının

değişmediğini, oysa kabı açtığında havanın içeri girmesiyle birlikte gazın

ağırlığının az da olsa arttığını saptamıştı. Bu gözlemin yürürlükteki kurama

uymadığı belliydi, ama daha doyurucu bir açıklaması da yoktu.Lavoisier

aradığı açıklamanın ipucunu bir kaç yıl sonra Priestley'le Paris'te buluştuğunda

elde eder. Priestley cıva oksit üzerindeki deneylerinden söz ederken bulduğu

yetkin gazın özelliklerini belirtir. Lavoisier yayınlarının hiç birinde

Priestley'e hakkı olan önceliği tanımaz; sadece bir kez, Oksijeni Priestley'le

hemen aynı zamanda keşfetmiştik, demekle yetinir. Doğrusu, oksijenin

keşfinde öncelik Lavoisier'in değildi; ama bu gazın gerçek önemim ilk kavrayan

bilim adamı oydu. Priestley'in deneylerini kendine özgü dikkat ve özenle

tekrarlamaya koyulur. Belli miktarda havaya yer verilen bir kapta cıva

ısıtıldığında, cıvanın kırmızı cıva okside dönüşmesiyle ağırlık kazandığı,

havanın ise aynı ölçüde ağırlık yitirdiği görülür.Lavoisier deneylerinde

bir adım daha ileri gider: cıvadan ayırdığı cıva oksidi (calx'ı) tarttıktan

sonra daha fazla ısıtır; kora dönüşen kırmızı oksidin giderek yok olmaya yüz

tuttuğunu, geriye belli sayıda cıva taneciğiyle, solunum ve yanma sürecinde

atmosferik havadan daha etkili bir miktar elastik akıcı kaldığını saptar.

Elastik akıcı Priestley'in yetkin gaz dediği şeydi.Lavoisier üstelik

bu artığın ağırlığı ile cıvanın ilk aşamadaki ısıtılmasından azalan hava

ağırlığının da eşit olduğunu belirler. Dahası, cıva oksidin ısı altında cıvaya

dönüşmesiyle kaybettiği ağırlık ile çıkan gazın ağırlığı denkti. Bunun anlamı

şuydu: yanma, yanan nesnenin flogiston salmasıyla değil, havanın etkili

bölümüyle (yani oksijenle) birleşmesiyle gerçekleşmektedir.Başta

önemsenmeyen bu kuram, suyun iki gazın birleşmesiyle oluştuğuna ilişkin

Cavendish deney sonuçlarını da açıklayınca, bilim çevrelerinin dikkatini çekmede

gecikmez. Cavendish deneylerinde, asitlerin metal üzerindeki etkisinden yanıcı

dediği bir gaz elde etmiş, bunu flogiston sanmıştı. Ancak Priestley'in bir

deneyi onu bu yanlış yorumdan kurtarır. Priestley, hidrojen ve oksijen karışımı

bir gazı elektrik kıvılcımıyla patlattığında bir miktar çiyin oluştuğunu

görmüştü. Aynı deneyi tekrarlayan Cavendish daha ileri giderek patlamada

yanıcı gazın tümünün, normal havanın ise beşte birinin tüketildiğini, öylece

oluşan çiyin ise an su olduğunu saptar. Flogiston teorisi yıkılmıştı

artık! Yeni teorinin benimsenmesi, kimi bağnaz çevrelerin direnmesine karşın,

uzun sürmez. Kimyada geciken atılım sonunda gerçekleşmiş olur. Lavoisier

ulaştığı sonucu Bilim Akademisine bir bildiriyle sunar; ne var ki, tek kelimeyle

de olsa Priestley, Cavendish, vb. deneycilerin katkılarından söz etmez.

Lavoisier'in aslında ne yeni kimyasal bir nesne, ne de yeni kimyasal bir

olgu keşfettiği söylenebilir. Onun yaptığı, başkalarının bulduğu nesne ve

olguları açıklayan, kimyasal bileşime açıklık getiren bir kuram oluşturmak,

kimyasal nesneleri adlandırmada yeni ve işler bir sistem kurmaktı. 1789'da

yayımlanan Traite Elementaire de Chimie adlı yapıtı, kendi alanında, Newton'un

Principia'sı sayılsa yeridir. Biri modern fiziğin, diğeri modern kimyanın

temelini atmıştır. Lavoisier'i unutulmaz yapan bir özelliği de

nesnelerin kimyasal değişimlerini ölçmede gösterdiği olağanüstü duyarlılıktı. Bu

özelliği ona Kütlenin Korunumu Yasası diye bilinen çok önemli bilimsel bir

ilkeyi ortaya koyma olanağı sağlar. Lavoisier kimi kez kendi adıyla da anılan bu

ilkeyi şöyle dile getirmişti: Doğanın tüm işleyişlerinde hiç bir şeyin

yoktan var edilmediği, tüm deneysel dönüşümlerde maddenin miktar olarak aynı

kaldığı, elementlerin tüm bileşimlerinde nicel ve nitel özelliklerini koruduğu

gerçeğini tartışılmaz bir aksiyom olarak ortaya sürebiliriz. 1794'de

solunum üzerinde deneylerini yapmakta olduğu bir sırada, Lavoisier Devrim

Mahkemesi önüne çağrılır. İki suçlamaya hedef olmuştur: (1) devrim karşıtı

olarak karalanan aristokrasiyle ilişkisi; (2) vergi toplamada yolsuzluk

(Lavoisier topladığı vergilerin küçük bir bölümünü laboratuvar deneyleri için

harcamıştı). Lavoisier'i kurtarmak için dostları mahkemeye koşmuştu, ama

tanık olarak bile dinlenmemişlerdi. Yurttaş Lavoisier'in çalışmalarıyla

Fransa'ya onur sağlayan büyük bir bilgin olduğunda hepimiz birleşiyor,

bağışlanmasını diliyoruz, dilekçesiyle başvuran günün seçkin bilim adamlarına

yargıcın verdiği yanıt kesin ve çarpıcıdır: Cumhuriyet'in bilginlere ihtiyacı

yoktur! Galileo yaşamının son on yılını Engizisyon'un göz hapsinde

geçirmişti. Lavoisier'in sonu daha acıklı olur: elli bir yaşında iken devrim

adına kafası giyotinle uçurulur.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre