Galileo Galilei

[bluemoon24]

Fiziğin babası diye anılan Galileo, aynı zamanda,

güneş-merkezli sistem için sürdürdüğü mücadele ile düşünce özgürlüğüne öncülük

etmiştir. Onun düşüncemize büyük bir katkısı da, deney sonuçları ile matematiği

birleştirmesi, öylece bilimsel yöntemi bugünkü anlamda işlemiş olmasıdır. Şu

sözleri ilginçtir: Felsefe (bilim demek istiyor) gözlerimiz önünde açık

duran evren dediğimiz o görkemli kitapta yazılıdır. Ancak yazıldığı dili ve

alfabesini öğrenmedikçe bu kitabı okuyamayız. Kitabın yazıldığı dil, matematiğin

dilidir; harfleri üçgen, daire ve diğer geometrik şekillerdir. Bu dil ve harfler

olmaksızın, kitabın bir tek sözcüğünü anlamaya olanak yoktur.

Rönesans'ın büyük sanatçısı Michelangelo'nun öldüğü yıl dünyaya gelen,

Newton'un doğduğu yıl dünyadan ayrılan Galileo, Francis Bacon, Descartes, Kepler

ve Shakespeare gibi ünlülerle çağdaştı. Temelde Ortaçağ bağnazlığına bir isyan

diye niteleyebileceğimiz Rönesans'ın son döneminde yaşayan Galileo, yeni arayış

ve atılımlarıyla kendisini önceleyen Leonardo da Vinci ve Copernicus türünden

evrensel bir yetenek, yeniçağın unutulmaz bir mimarıdır. İtalya'nın eğik

kulesi ile ünlü Pisa kentinde dünyaya gelen Galileo Galilei öğrenimine bir

manastırda başladı. Babası kentin soylularındandı, ancak geliri sosyal konumuna

koşut değildi; aile geçimini üstü-örtük biçimde müzik ve matematik

çalışmalarıyla sağlıyordu. Galileo'nun üstün yetenekleri daha küçük

yaşında belirginlik kazanmıştı. Sanata büyük bir yatkınlığı vardı: ut ve org

çalmanın yanı sıra güzel resim çalışmalarıyla da dikkati çekiyordu. Ayrıca

oyuncak türünden araç yapımında üstün el becerisine sahipti. O dönemde Pisa,

kendi ölçüsünde bir sanat ve öğrenim merkeziydi.Galileo tüm

yeteneklerine gelişme olanağı veren canlı bir ortamda büyüdü. Babasının

yönlendirmesiyle üniversite öğrenimine tıp fakültesinde başladı, ama hekimlik

onu çekmiyordu. Fiziğe, bu arada Archimedes'in çalışmalarına özel bir ilgisi

vardı. Bir rastlantı olarak geometri üzerine dinlediği bir konferans önüne yeni,

kendisini büyüleyen bir dünya açar; tıp derslerim bir yana iterek önce kapı

aralıklarından, sonra kayıtlı öğrencisi olarak matematik derslerini izlemeye

koyulur.Ne var ki, bir süre sonra ailesinin geçim sıkıntısı nedeniyle

üniversiteden ayrılmak zorunda kalır; geçimini özel dersler vererek kazanmaya

başlar. Çok geçmeden kimi buluş ve çalışmalarıyla adını duyuran Galileo,

öğrenimini yarıda kestiği üniversitesine matematik okutmam olarak

çağrılır.Galileo başına buyruk bir kişidir. Meslek yaşamının daha

başında bir yandan bilimsel çalışmalarıyla ün kazanırken, öte yandan Aristoteles

geleneğine açtığı savaş nedeniyle çok geçmeden dışlanan biri olur.

Üniversiteler bilimde Aristoteles düşüncesinin birer kalesiydi. Galileo'nun

pervasız eleştirileri, açık sözlülüğü, dahası çevresini küçümseyici tutumu

kolayca bağışlanamazdı. Pisa'da tutunması güçleşince patronu Dük'ün aracılığıyla

Padua Üniversitesine matematik profesörü olarak geçmeyi

başarır.Galileo'nun başlıca ve en özgün çalışması fizikte dinamik diye

bilinen nesnelerin devinimlerine ilişkin etkinliğidir. Bu çalışmanın bir sonucu

eylemsizlik ilkesi, diğer bir sonucu serbest düşme yasasıdır. Statik demlen

dengesel ilişkiler Archimedes'in buluşlarıyla açıklık kazanmıştı. Oysa devinim

konusu Galileo'ya gelinceyedek yanlış anlaşılmıştı.Örneğin, devinim

içinde olan bir nesnenin kendi haline bırakıldığında duracağı, devinimini ancak

bir dış gücün itmesi ya da çekmesiyle sürdürebileceği sanılıyordu. Galileo ise

bu sanıya ters düşen bir düşünce oluşturmuştu: devinen bir nesne, dış

etkenlerden serbest kaldığında, devinimini tekdüze bir hızla sürdürür. Buna

göre, dış etkenler devinimin değil, devinimin değişmesinin nedenidir. İvme

denen bu değişiklik devinimin hızında ya da yönünde olabilir. Nesnelerin

deviniminde dış güçlerin etkisinin hızda değil ivmede kendini gösterdiği

düşüncesi Galileo'ya, serbest düşmeye ilişkin deneylerim açıklama olanağını da

sağlar. Yerleşik öğretiye göre, bir nesnenin düşme hızı ağırlığıyla

orantılıydı.Örneğin, aynı yükseklikten bırakılan biri beş, diğeri bir kg

ağırlığındaki iki nesneden birincisi yere ikincisinin aldığı sürenin 1/5'inde

ulaşmalıydı. Söylentiye bakılırsa, Galileo herkesin inandığı bu düşüncenin

yanlışlığını, Pisa Kulesi'nden değişik ağırlıklarda kurşun parçalarım atarak

seyircilerine, bu arada özellikle derslerine gitmekte olan profesörlere

ispatlamaya çalışmıştı. Serbest düşme yasası oldukça basit bir denklemle

şöyle dile gelmektedir: . Buna göre,

serbest (ya da boşlukta) düşen bir nesnenin aldığı mesafe, düşme süresinin

karesiyle doğru orantılıdır. Bu ilişki ağırlıkları veya maddesel nitelikleri ne

olursa olsun tüm nesneler için geçerlidir. Devinime ilişkin eylemsizlik

ilkesiyle serbest düşme yasasının kuramsal öneminin yanı sıra uygulamadaki önemi

de çok geçmeden anlaşılır. Galileo, koruyucusu Tuscany Dükü'nün isteği üzerine

top mermilerinin izlediği yolu incelemeye koyulur. Yatay olarak atılan bir

merminin bir süre yatay gittikten sonra birden dikey düşüşe geçtiği

sanılıyordu.Galileo yatay hızın (hava direnmesi bir yana) değişmeden

süreceğini eylemsizlik ilkesiyle ortaya koymuştu. Ancak buna, düşme yasası

gereğince giderek artan düşme hızının da eklenmesi gerektiğini görmekte

gecikmez. Eylemsizlik ilkesiyle serbest düşme yasasının ışığında bir merminin

izlediği yol kolayca belirlenebilir: önce devinimin yatay olduğu düşünülürse,

mermi ilk saniyede aldığı yol kadar ikinci saniyede de yol alır; sonra devinimin

dikey düşüş olduğu düşünülürse, mermi düşme süresiyle orantılı bir hızla düşer.

Basit bir hesaplamayla, bileşik devinimin parabola biçiminde bir yol çizdiği

gösterilebilir.Burada, dinamikte son derece önemli bir ilkenin

uygulamadaki ilk örneğim bulmaktayız. Paralel kenar yasası diye bilinen bu

ilkeye göre, birden fazla kuvvet aynı zamanda etkili olduğunda, sonuç sanki

herbiri sırasıyla etki göstermiş gibi olur.Örneğin, yol almakta olan bir

geminin güvertesinde olduğunuzu düşünün: gemi ileri doğru yol alırken siz

güvertenin bir yanından karşı yanına yürüyorsunuz. Bu demektir ki, siz hem karşı

kenara hem de geminin devinim yönünde ilerlemektesiniz. Denize görecel

konumunuzu belirlemek isterseniz, önce gemi ilerlerken durduğunuzu, sonra karşı

kenara yürürken geminin durduğunu varsaymanız gerekir. Bilimsel

yaklaşımında Galileo bir yanıyla Kepler'e benzer bir tutum sergilemektedir:

ikisinin arayışı da olguların gerisinde matematiksel ilişkiler bulmaya

yöneliktir; şu farkla ki, Galileo için aranan ilişkiler mistik değil salt ussal

niteliktedir. Onun gözlemden çok, ussal düşünceye verdiği önem şu sözlerinde de

dile gelmektedir: Aristarchus ile Copernicus'ta beni en çok şaşırtan

şey, aklı duyularına egemen kılmaları, inançlarını yüzeysel gözlemlerin değil

aklın temeline oturtmalarıdır. (Çünkü, duyu verilerine bakılırsa dünya güneşin

çevresinde değil, güneş dünyanın çevresinde dönmektedir!) Galileo

astronom olarak yetişmemişti, ama başı asıl bu alandaki çalışmalarıyla derde

girer. Copernicus sistemi onu gençlik yıllarından beri ilgilendirmekteydi.

Teleskopun icadı sistemin doğruluğunu ispatlama fırsatı getirmişti ona. Serbest

düşmeye ilişkin deneyleri bağnaz çevreleri öfkelendirmişti, ama engizisyonu

fazla rahatsız etmemişti.Bir Hollandalının iki mercekli bir araçla görme

gücünü arttırdığını duyar duymaz çalışmaya koyulan Galileo, çok geçmeden, daha

güçlü kendi teleskopunu oluşturarak, gökyüzüne çevirir. Gözlemleri arasında en

önemlisi Jüpiter'in dört gezegeniydi. Her şeyi alt-üst eden öyle bir buluş doğru

olamazdı. Çünkü resmi öğretiye göre, sabit yıldızlar dışında yalnızca yedi

göksel nesneye (güneş, ay ve beş gezegen) olanak vardı.Galileo bir

şarlatan, teleskopu şeytanımsı bir araçtı. Öyle bir araçla gökyüzünü incelemeye

kalkmak bile bağışlanmaz bir günahtı. Galileo kendi ülkesinde sinsi bir kampanya

ile karşı karşıya gelmişti artık. Ama onu ülkesi dışından duyulan bir ses

sevindirmekte gecikmez: bu ses Galileo'nun gözlemlerini benimseyen dönemin ünlü

astronomu Kepler'in sesidir. Galileo teologları öfkelendiren başka

gözlemlerini de ortaya koymuştu. Bunlardan biri ay gibi Venüs'ün de evreleri

olduğu gözlemiydi. Bir diğeri, ayın hep sanıldığı gibi pürüzsüz, yetkin bir

nesne değil, dağ, vadi ve düzlükleriyle dünyaya benzer bir nesne olduğuydu.

Teleskop ayrıca güneşte birtakım lekelerin varlığını da

göstermekteydi.Bu gözlemler Tanrısal düzen diye bakılan gökyüzünün hiç

de kusursuz, yetkin bir şey olmadığı demekti. Kilise artık sessiz kalamazdı.

Aldığı ilk ivedi önlem, kutsal kitabın kimi tümcelerine dayanarak iki buyruk

ortaya koymak oldu: Birinci buyruk: Güneşin dünyanın çevresinde

dönmeyen, merkezde sabit olduğu düşüncesi kutsal öğretiye aykırı, saçma ve

yanlış bir savdır.İkinci buyruk: Dünyanın, merkezde sabit değil, güneş

çevresinde bir gezegen olduğu görüşü felsefe açısından saçma ve yanlış, teoloji

açısından gerçek inanca ters düşen bir savdır. İkinci önlem, davranış ve

düşüncesi bu buyruklara ters düştüğü gerekçesiyle Galileo'yu yargılamaktır.

1616'da Engizisyon önüne çağrılan Galileo istendiği üzere, Copernicus sistemini

artık ne sözlü ne de yazılı hiç bir şekilde savunmayacağını bildirerek

bağışlanmasını diler; sonra, aldığı talimat gereğince köşesine çekilerek bir

süre suskunluk içine girer. Bir süre, çünkü suskunluk onun yaratılışına aykırı

bir davranıştı.Nitekim, dostu Kardinal Barberini'nin Papalık makamına

gelmesiyle yüreklenen Galileo yeniden işe koyulur, Dünya'nın İki Büyük Sistemi

Üzerine Diyalog adlı kitabını yazar. 1632'de yayımlanan kitapta iki sistemin

(Ptolemy sistemi ile Copernicus sisteminin) görünürde yansız bir

karşılaştırılması yapılmakta, birinden birine üstünlük tanınmamaktadır. Ama bu

sadece bir görüntü.Bir yandan güneş-merkezli sistemin doğruluğu birtakım

ince tartışmalarla kanıtlanırken, öte yandan resmi görüşle sinsice alay edilir.

Etkili bir dille kaleme alınan kitap piyasaya çıkmasıyla beklenmeyen bir ilgi

toplar, Avrupa'nın hemen her ülkesinde geniş okuyucu kitlesi bulur. Bu ilgi

karşısında iyice köpüren kilise yeniden harekete geçer; Galileo bir kez daha

Engizisyon önüne çıkmaya zorlanır. Yaşlı ve hasta bilgin hücreye atılır, yargı

önünde tövbe etmediği takdirde işkence göreceği söylenir. Galileo çaresizdir;

eline verilen metni diz çökerek okur: Ben Galileo Galilei, geçmişteki

tüm yanlış ve aykırı düşüncelerimden dolayı huzurunuzda kendimi lanetliyor, bir

daha öyle saçmalıklara düşmeyeceğime, kutsal öğretiye aykırı hiç bir fikir

taşımayacağıma yemin ederim. Otuz yıl önce Bruno'yu yakarak cezalandıran

Engizisyon, Galileo'ya daha yumuşak davranır, ev hapsine mahkûm etmekle yetinir.

Yaşlı bilgin yaşamının son yıllarında çökmüştür, görme yetisini tümüyle yitirir;

ama boş durmaz. Devinim üzerindeki araştırmalarını içeren en büyük yapıtını (İki

Yeni Bilim Üzerine Diyalog) gizlice hazırlar, dostlarının aracılığıyla

Hollanda'da yayımlatır. Engizisyon Galileo'yu mahkûm eder; ama o

mahkûmiyet Galileo'nun değil, dinsel bağnazlığın kendi ölüm fermanı olur. Kilise

işlediği ayıbın ezikliğinden bugün bile tam kurtulmuş değildir. (Solda) Galilei'nin 1636'ya doğru. Flaman Joost Suttermans

tarafından yapılmış portresi. Uffizi Müzesi, Floransa. (Sağda) Galilei,

Pisa Katedrali'nde bir lambanın salınımını incelerken, henüz on dokuz

yaşındaydı, ama modern fiziğin temel kanunlarını keşfe götürecek ilk

denemelerine çoktan başlamıştı. Luigi Sabatelle'nin tablosu, Zooloji Müzesi,

Floransa.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre