Gelgit Olayı

[bluemoon24]

Bu

hareket okyanusların çoğunda, 24 saatte iki defa (yarım günlük gelgit)

tekrarlanır; buna karşılık yeryüzünün birçok bölgesinde ancak bir defa (günlük

gelgit) olur. Yılın bazı mevsimlerinde, kıyının belirli noktalarında, çok

genişlik kazanır: Mont-Saint-Michel Körfezi'nde 15 metre, Kanada'da, Fundy

Körfezi'nde 19 metre.Gökcisimlerinin EtkisiBu olay hakkında ilk

yeterli açıklama, ancak XVIII. yy.da ve İngiliz bilgini Isaac Newton tarafından

yapılabilmiştir. Bu bilginin çalışmalarına göre gelgitin aslı, gökcisimlerinin

çekim gücüdür ve gökcismi ne kadar büyük ve Dünya'ya ne kadar yakın olursa,

çekim gücü de o kadar güçlü olur.Gezegenlerle Güneş'in etkisi önemsiz

olmamakla birlikte bu konuda başlıca rol, yakınlığı dolayısıyla, Ay'dadır.

Böylece, gelgit vaktinde her gün görülen 50 dakikalık sapmanın nedeni de

anlaşılır; çünkü Ay, Dünya'ya göre her 24 saat 50 dakikada bir aynı duruma

gelir. Ay ve Güneş'in çekim etkisi birbirine eklendiği zaman büyük gelgitler, bu

iki etki birbirine karşıt olduğu zaman ise küçük gelgitler oluşur.Gelgit

olayının meydana gelmesi için, deniz yüzeyinin yeterince büyük olması gerekir,

yoksa çekim gücü önemsiz kalır: sözgelimi Akdeniz'de suların hareketi ancak

yirmi-otuz santimetre içerisinde kalır. Ayrıca, kıyı çizgileri de gelgitlerin

genişliğini etkiler: körfezlerde ve haliçlerde gelgitler daha belirli

olur.Ancak, Newton'un yorumu da tamamen yeterli sayılmaz. Özellikle

Büyük Okyanus ve Hint Okyanusu'nun bazı kıyılarında, günlük gelgitlerde niçin

suların 24 saatte ancak bir defa kabarıp bir defa alçaldığını açıklayamaz. Bazı

yerlerde gelgit yüksekliği bir metreyi aşar, oysa bütün gökcisimlerinin gücü

birleşse bile, bir metreyi aşkın bir gelgit meydana getirememesi gerekir.

Aslında, gelgit olayı «seselim» cinsinden çok karmaşık bir olaydır:

gökcisimleri, art arda düzgün itimlerin, bir salıncağı gittikçe daha yukarılara

çıkardığı gibi, ardışık bir çekim gücüyle bunu sağlar.İnsan ve

GelgitlerXIX. yy. sonunda İngiliz bilgini lord Kelvin ile Fransız

bilgini Henri Poincare, gelgitleri önceden bilmeye yarayan ve denizciler için

çok faydalı cetvellerin hazırlanmasına olanak sağlayan hesaplar

yaptılar.Bugün, hemen her büyük ülkede, kıyıların önemli her

noktasındaki yerel genlik katsayılarım ve başlıca dalgaların her birine

uygulanacak devirlerini deneysel olarak bulan bir hidrografya servisi vardır.

Yılın her günü için, bu noktalardaki gelgit tahminleri yapılır ve lord Kelvin'in

gelgit tahmin aletiyle hesaplar tamamlanır.Gerçekten de gelgit,

gemiciler için büyük kolaylıklar sağlar, çünkü gemilerin sığ haliçlere ve

limanlara girmesini ve çıkmasını kolaylaştırır. Ama çoğu zaman, sular

alçaldığında gemiler oturmasın diye tesviye havuzları yapmak

gerekir.Gelgit hareketleri, küçümsenmeyecek bir enerji kaynağıdır

(«mavi» kömür). Ortaçağ'da bile gelgit değirmenleri vardı. Haliçlere yapılacak

hidrolik santrallar, elektrik üretecek türbinleri çalıştırmak üzere suyun

gücünden yararlanarak bu enerjiyi kullanabilir. Ama böyle santrallar yapmakta

henüz tereddüt var, çünkü bunlar çok pahalıdır. Bugün için dünyadaki bu tip tek

santral, Bretagne'da bulunan Rance gelgit elektrik fabrikasıdır.Bir gelgit olayında, sular kabardığı

sırada kıyının görünüşü: Atlas Okyanusu kıyısında (Vendee) Saint-Jean-de-Mont

kumsalı.

Gelgit olaylarının şeması. Büyük gelgitlerde (solda), Ay ile

Güneş'in çekim güçleri birbirine eklenir. Küçük gelgitlerde (ortada), bu iki

etki birbirine ters düşer. Deniz çekilince kumsallarda belirgin dalga izleri

kalır (sağda).Kıyılarda YaşamGelgit alanındaki hayvanlar ve

bitkiler, hayatta kalabilmek için bazı özel nitelikler taşımak zorundadır. Günde

iki kere su dışında ve güneşte kaldıkları için bu canlılar kurumaya karşı

dirençli olmalı ve büyük sıcaklık farklarına dayanabilmelidir. Tatlı sudan

(çünkü sular çekildiğinde yağmur yağabilir) etkilenmemeleri ve nihayet

dalgaların yıkıcı gücüne karşı da dirençli olmaları gerekir.



İçimizdeki Çocuk-(Doğan Cüceloğlu)Sorun Çözme Teknikleri (Doğan Şahiner )Dişleriyle Doğan BebekSiyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı Hakkında