Demir

[bluemoon24]

Bugün Atina ve Roma gözümüzde parlak olmakla birlikte uygarlık

tarihinin bir ayrıntısından başka bir şey değildir. Birçok belli başlı teknik

icatları artık onlara mal edemeyiz. Biliyoruz ki bunlar. Roma saltanatının ya da

Yunanistan'ın ünlü filozoflarının gölgesinde değil, zaman zaman büyük

imparatorluklar kurmakla birlikte sonradan unutulmuş Asyalı toplumların

eserleridir. Yukarıda sabanın, koşumun, gemin bu halkaların icatları olduklarını

görmüştük. Ama tereyağının İşkillerin icadı, demirin de (M.Ö. 1300'de)

Mitillerin icadı olduğunu kaçımız biliriz? Demir madeni daha önceden de

biliniyordu; Hititlere borçlu olduğumuz, demir sanayiidir. M.Ö. 2950'de Ur'da

bir demir balta; M.Ö. 2840-M.Ö. 2700'den gelen Sümer kalıntıları arasında ve

Keops Piramidi'nde demir silâhlar bulunmuştur. Ancak o zamanlar, son derece az

bulunan bir maden olduğundan demir değerli eşyalardan sayılıyordu. Hammurabi

zamanında (M.Ö.2000) Babil'de demirin değeri gümüşünkinden sekiz kat fazla ve

altının dörtle üçü oranındaydı. Günümüz de bol rastlanan bu madenin o zamanlarda

bunca 'ender oluşu'nun sebebi neydi acaba? Çünkü demirin elde edilmesi

bakır ya da tunçunkinden daha güçtü. Bakırı eritmek ve toprağından ayırmak için

1.083 derece ısı yeterlidir. Tuncun yapımında kullanılan kalaysa daha kolay (232

derecede) erir. Demirin eritilmesi için 1.535 derecilik bir ısı gereklidir.

Bundan başka, maden cevheri oksit şeklinde olduğundan, bunu oksijenden ayırmak

için çok miktarda redüktör'e yani indirgeme işlemini yapacak bir aracıya,

özellikle karbona ihtiyaç vardır, işte bu iki şart, bakır ve tunç metalürjisinde

(madenleri ve arıtılmalarını inceleyen bilim.) kullanılan fırınlarla

gerçekleştirilemiyordu. Bunu, M.Ö. 1700'de yapılmış bir Mısır resminde

gördüğümüz, ayakla işleyen körüklerle yapmak ve gerekli miktarda oksijeni maden

cevherinden alacak maddeyi sağlamak imkânsızdı. Demiri herkesin

kullandığı bir maden haline getirenler, Hititler oldular. Bunun için de yüksek

fırınlardan yaralandıkları kuşku götürmez. Böylece, tunçtan yapılmış ağır

silahlar, zırhlar ve kalkanlar, yerlerini demirden olanlara bıraktılar.

Arkeologlar, Korsabad'daki II. Sargon'un sarayında bu silahlardan ve araçlardan

160 ton bulmuşlardır. Demir, Yakın Doğu'dan Mısır'a ve Dorların yaşadığı

Balkanlara doğru hızla yayıldı. M.Ö. 900 yıllarına doğru Avrupa'da görülmeye

başlanan bu madeni Avrupalılara tanıtan her halde Dorlar olmuşlardı. Doğu Asya,

demiri aynı çağlarda benimsedi. Delhi'de, M.Ö. IV. yüzyıldan kalma 17 metre

yüksekliğinde ve 17 ton ağırlığında büyük bir sütun bulunmaktadır. Vierendeel:

Bugün bile değme atölyelerin gözünü korkutacak böylesine dev gibi bir parçanın

imalinde kullanılan madeni Hindular nasıl eritmiş ve nasıl çalışabilmişlerdir,

insan şaşıyor, diyor. Tabii demir önce yalnızca askerlikte kullanıldı.

Ağır tunç kılıçlar, demirden yapılmış ince, hafif ve uzun kılıçların karşısında

'âciz' kalıyordu, öte yandan mızrak, ok ve yay daha kullanışlı biçimde yapılmaya

başlandı. Gem ve mahmuz hafifledi. Bunu ev eşyaları ve günlük hayatla kullanılan

öteki araçlar izledi. Bıçak, testere, zincir vb. demircilerin atölyesinden

çıkmaya başladı. Bu arada makas da icat edildi. Önceleri makas sadece

savaşçıların saç ve bıyıklarını kesmekte kullanılıyordu. Bir süre sonra

mücevherler de demirden imal edilmeye başlandı.Demirin gelişmesini

izlemek, çok öğreticidir. Yakın Doğulu bir halkın zekâsının ürünü olan bu maden

Asurlulara< kan dökücü egemenliklerini bütün Yakın Doğu'ya yaymaları imkânını

vermiştir. II. Sargon, Assurbanipal gibi kralların ün kazandığı bu imparatorluk,

kendi içinde eriyen Sümer, Mısır ve Babil gibi eski uygarlıkların mirasçısıydı.

Asya'nın bu dev temsilcisi karşısında, Avrupa'nın ne önemi olurdu?.. Sadece

Yunan dünyasının meydana getirdiği küçük bir ışıklı nokta dışında. Güneybatı

Almanya'dan göç etmiş tarımcı bir halkın Keltlerin, birkaç yüzyıldan beri içinde

yaşadıkları karanlık, sessiz ve kısır bir dünya, Kelt köylerinin yoksul

kulübeleri,. Babil'in, Knosos'un Ninova'nın sanat eserlerinden ve banyolu

konutlarından çok uzaklardaydı. Ve Avrupa'nın günün birinde bunları aşacağı, o

dönem için aklın hayalin almayacağı bir şeydi. Bununla birlikte M.Ö.

612'de heybetli Asur yapısı çöktü; Ninova, ateşler içinde yok olup gitti.

Yıkıntılarından başka bir imparatorluk yükseldi: Pers İmparatorluğu. Sınırları

daha da genişleyen bu devlet, Akdeniz'e kadar uzandığı Hellen kıvılcımı,

Batı'nın yoğun karanlığında henüz pek güçsüz bir ışıktı.

DEMİR VE

DÖKME DEMİRİN ZAFERİ Bu önemli gelişmenin öncüsü, çelik sanayinin

babası diye adlandırılan John Wilkinson'dur (1782-1808). Madencilik, araçlarını

ve tekniklerinin birçoğunu ona borçludur. Hadde makinesini 1552'de Nurenberg'de

Bruler adlı biri icat etmiş; iki yüzyıl sonra Fransız Chapitet, madeni oluklu

iki silindirin arasından geçirerek profil (U,T ya da köşeli vb.) demir imal

etmişti. Wilkinson, bunun kullanma alanını o derece genişletti ki, XIX. yüzyılın

eşiğinde mimarlar, mühendisler ve makine yapımcıları her türlü ihtiyaca uygun

boy ve biçimde madeni levha bulabiliyorlardı. Wilkinson 1774'te boru

biçimindeki madeni eşyaların içini perdahlama' ve bir de 'delme' makinesi icat

etti. O tarihe kadar Fransız Nicolas Focg'un icadı olan (1750) 'delici'den

geliştirilmiş bir araç kullanılıyordu. Wilkinson bu aracı mükemmelleştirerek top

namlularına uyguladı. Onun sayesinde yepyeni bir 'araç-makine ailesi' türedi. Bu

aile yetenekli iki teknisyenin (İngiliz Joseph Bramah (1749-1814) ve Fransız

Marc Brunel (1769-1849) çalışmalarıyla daha da gelişti. İkisi de tarımcı

çocuklarıydı; mutlu bir rastlantıyla sanayi alanına atılmışlardı. Bramah

bir yığın icatlar ortaya attı (sözgelişi, bira tulumbası). Ama, asıl ona büyük

ün sağlayan hidrolik pres (1796) oldu. Brunel, delgi makinesi, yuva açma

makinesi ve perdahlama makinesi yaptı. Bundan başka Liverpool'da rıhtımlar ve

doklar, Londra'da Thames'ın altına bir tünel inşa etti. (1824-1842). Henry

Bramah'nın hidrolik presinin işlerken kuru kalmasını sağlayan, eski öğrencisi

Maudslay'in (1771-1831) pistonları deriyle kaplaması oldu. XVIII.

yüzyılın sonlarında mühendisler bu tür araçlara sahip olduktan sonra odunu bir

yana itip yerine maden kullanmaya başladılar. Maden zaten buhar makinesi için

zorunluydu. Araçlar, sonra da en çeşitli mekanizmalar madenden yapılmaya

başlandı. XVIII. yüzyılın sonundan on yıl kadar önce. Mühendis John Rennie'nin

(1761-1821) yaptığı, dişli çarklılara kadar bütün aksamı madenden olan ilk

buharlı değirmen İngiltere'de dönmeye başladı.Bununla birlikte

yapımcılar, kalıba dökmeye son derece uygun olan dökme demiri birçok alanlarda

tercih ediyorlardı. XVIII. yüzyılın ortalarından başlayarak İngilizler, dökme

demirden çok çeşitli dökme eşyalar yaptılar: 1738'de ray, 1755'te vagon

tekerleği, hidrolik çarklar ve kazanlar... 1773'te teknik, madenden bir köprü

yapmaya karar verilmesiyle bir atılım daha yaptı. Köprü yapımcıları

bundan önce de maden köprü inşa etmek hevesine kapılmışlar, 1755'te Lyon'da üç

kemerli bir köprü yapmaya kalkışmışlardı. Ama bu tasarı zamana göre aşırı

ileriydi. 1773'te İngiltere artık bu iş için olgunlaşmıştı. Darbylerin

fabrikaları, yakınlarında bulunan Severn ırmağının üstüne ilk demir köprüyü

attı. 1779'da trafiğe açılan ve hâlâ sapasağlam duran bu köprü, zamanında bir

şaheser olarak karşılanmış, yapımcısı Abraham III. Darby mühendislik ve

mimarlık sanatına yeni ufuklar getiren öncü olarak kutlanmıştı. Dökme

demir köprüler birbirini izledi: 1796'da Sunderland'da 1804'te Paris'te (le pont

des arts) 1806'da yine Paris'te (le pont d'Austerlitz) Bu başarılar tutkuları

kamçılayınca, dökme demirle büyük binalar inşa etmeyi deneme hevesi baş

gösterdi. Fransız mühendisi François Joseph Belanger (1744-1818), Paris'te

1811'de buğday halini 40 metrelik, dökme demir kubbeyle kapatmayı başardı. Dökme

demir doruğuna ulaştığı yerde, demir ve hemen ardından çelik onu geçmeye

hazırdılar. 1787'de Wilkinson ilk demir gemiyi kızağa koyar, 1796'da Amerikalı

Finley ilk asma köprüyü tanıtırken, mimarlar da demiri, yapılarda gizli kalan

'iskelet' olmaktan çıkarıp 'dekoratif (süsleyici) unsur olarak kullanmayı

düşünüyorlardı. Köprüler, gemiler, araç-makineler, kubbeler gibi yararlı

teknik uygulamalara rağmen, XVIII. yüzyılın sonunda madenin başlıca kullanıldığı

yer hâlâ savaş sanayisiydi. Silah imalâtçılarıyla top dökümcülerinin sanayide

yerleri kamu işleri mühendislerinden önce geliyordu. Fransız Devrimi'nin

Avrupa'yı karşı karşıya getireceği bütün büyük çarpışmalarda demir, madenlerin

kralı oldu. Ordunun ihtiyaçları nedeniyle de olağanüstü gelişimini sürdürdü.

Çelik alanında tüfek, Vauban'dan bu yana değişmemişti. Fransızlar,

Devrim ve İmparatorluk savaşlarını 1777'de kullanılan silahlarla

sürdürmekteydiler. Bunlar, hâlâ ağızdan döktürülüyorlardı. Tüfeğe

karşılık, top yapımı ilerleme kaydetmişti. Gösterdiği balistik (atış uzaklığı)

sorunlardan ötürü matematikçilerin dikkatini çekmiş, bu sayede sağlam bilimsel

temellere kavuşmuştu. İngiliz Benjamin Robins (1701-1751), mermilerin silahtan

çıkış hızını ölçmek için bir balistik sarkaç icat etmiş ve iç balistiğin

temellerini atmıştı. İsviçreli Johann Sulzer (1720-1779) da, 1755'te havanın

direnci üzerine ilk deneyleri yaparak dış balistiğin esaslarını buldu. Bu

direncin 1781'de matematik kanununu koyan, Prusyalı Georg von Tempelhof

(1737-1807) ve İngiliz Charles Hutton'dur (1733-1824). Bu kuramlarla

kişisel gözlemlerin gösterdiği yoldan ilerleyen Fransız Jean-Baptiste de

Gribeauval (1715-1789), yarım yüzyıl boyunca Avrupa savaş alanlarında gürleyecek

olan maddeyi buldu. Ondan önce top hâlâ tunçtan yapılıyor, ama önce dolu

dökülüyor, sonra delinip perdahlanıyordu. Namlu dibi kapalı olduğundan gülleler

hartuçla atılıyor, nişan da nişan çizgisi' ve 'nişangâh'la alınıyordu.

Aracın, 'sefer topu' ve 'kuşatma topu' olarak ikiye ayrılması,

parçaların uzatılması ve kısaltılmasının yanısıra getirilen tek yenilik

standardizasyonuydu. Araçların bölümlerinin aynı ölçüler üzerine imal edilmesi

kolayca parça değiştirilmesini sağlıyordu, İngiliz Henry Shrapnel'in (1761-1842)

icat ettiği 'obüs,' topu daha öldürücü bir araç haline getirdi. İspanya

seferinde bu silâhla ilk karşılaşan Napolyon orduları büyük kayıplar verdiler.



Şevket Süreyya Aydemir..toprak UyanırsaŞevket Süreyya Aydemir..tek AdamH.bülent Demirbaş&musul Kerkük Olayı Ve Osmanlı İmparatorluğunda Kuveyt Meselesi.Alexander Dumas "demir Maske"Demir MaskeSiyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )Simyacı (Özdemir İnce )Sessiz Çığlık (Kenzaburo Oe / İlknur Özdemir)The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer Enerji