Francis Bacon

[bluemoon24]

(2) Kuramsal düzeyde devrim niteliğini taşıyan atılımlarıyla tanınanlar

(Newton, Darwin, Maxwell, Einstein, vb.); (3) Çalışmalarında pratik

sorunların çözümüne ağırlık verenler (Archimedes, Pasteur, vb.). Katkısı

bu üç tür çalışmadan hiç birine girmeyen, ama bilimsel yöntem anlayışım, bilimin

uygar yaşam için önemini, uygulamaya yönelik bilginin güç ve değerini işleyen

yapıtları; kısır diye nitelediği skolastik düşünce geleneğine karşı yüreklice

ortaya koyduğu tepkisiyle bilim tarihine yön çizen bir öncü vardır: Francis

Bacon. Bacon, dar anlamda bir bilimadamı olmaktan çok, kendisine özgü

yaklaşımıyla bir bilim yorumcusu, öngördüğü bilgi dünyasını kurma misyonuyla

tabuları kırma savaşımı veren bir düşünürdü. İçine doğduğu dünya, çelişkilerle

dolu bir dönemden geçmekteydi: bir yanda insanoğlunun yeni keşiflerle

bilinmeyene açıldığı, bilgi arayışına girdiği; öte yanda büyü, fal türünden

aldatıcı uygulamaların yaygınlık kazandığı, kilise buyruğuna ters düşünenlerin

yakıldığı bir dönem!Rönesansla birlikte sanatta belirginlik kazanan

coşkulu atılım, 16. yüzyılda doğayı anlama, olup bitenleri açıklama arayışına

dönüşmüştür. Bacon'un bu dönüşümü yorumlama ve yönlendirme tutkusu, aydınlanma

çağını henüz yakalayamamış toplumlar için bugün de geçerli bir örnektir. Bacon,

İngiliz Kraliyet Sarayı çevresinde, üst-düzey yönetici bir ailenin çocuğu olarak

büyümüştü. Amcası dönemin en etkili politikacısıydı.Daha küçük

yaşlarındayken Francis, güzel ve ciddi konuşmalarıyla Kraliçe Elizabeth'in

ilgisini çekti. Kraliçe, ziyaretçi ve misafirlerine, saçlarını okşamaktan

hoşlandığı bu çocuğu, Saray'ın Minik Lordu diye tanıtırdı. Çok yönlü bir

eğitimle yetişen delikanlı, 18 yaşına geldiğinde diplomatlar arasına katılmaya,

elçilerle birlikte Avrupa başkentlerine gidip gelmeye başladı.Ne var ki,

bu parlak başlangıç uzun sürmedi. Babasının erken ölümü, yarattığı politik

skandal nedeniyle ağabeyinin ölüm cezasına çarptırılması, aileyi çökertti.

Annesinin geçim sorumluluğunu üstlenen Francis, bir yandan aile borçlarını ödeme

uğraşı verirken, bir yandan da kendi geleceğini kurma çabasını elden

bırakmıyordu. Başta Kraliçe olmak üzere, hiç kimse yüzüne bakmıyordu

artık!Ama hüsrana dönüşen yaşamında onu ayakta tutan ve yaşam boyu

sürecek bir inancı vardı: Uygar geleceğe giden yolda aydın kesime bilimin

önemini kavratmak, bilimsel araştırmaya kurumsal bir kimlik kazandırmak! İlgi

alanımda yalnızca bilgi, bilgiye yönelik araştırma vardır, diyordu

Bacon.Deneyimci (ampirik) felsefenin öncüsü olan Bacon, temelde somut

sorunlara ağırlık veren pragmatist bir düşünürdü. İnsanlığın mutlu ve aydınlık

geleceğine ilişkin, biraz ütopik ve iyimser bir beklentisi vardı. Ona göre, bu

geleceğin başlıca güç kaynağı güvenilir bilgiydi. İlerlemeyi tıkayan tek engel,

idolamentis dediği yerleşik tabulardı. Öncelikle aklı teolojinin

tutsaklığından kurtarmak, kapıları deneysel araştırmalara açmak gerekiyordu.

Bacon, militan bir tutum içindeydi; yaşamını, tasımsal argümanlarını laf

cambazlığı saydığı skolastik bilginlerin yetkisini kırmaya

adamıştı.Bacon'un önerdiği bilim, seçkin kişilerin bireysel etkinliği

olmaktan çok, örgün, kurumsal nitelikte bir girişimdi. Bunun için tüm dillerde

yazılmış değerli kitapları da içine alan zengin bir kitaplık, geniş botanik ve

hayvanat bahçeleri, görkemli bir müze ve her türlü deneye yeterli büyük bir

laboratuvar kurulmalıydı. Doğanın gizlerinin çözülmesi ve özlenen uygar dünyanın

kurulması, ancak bu kuruluşlardan oluşan kompleks bir bilim merkeziyle

gerçekleştirilebilirdi. Bacon, seçkin bilimadamlarını bünyesinde toplayan

Kraliyet Bilim Akademisi'ni (The Royal Society) de bu amaçla kurmuştu.

Bacon, bilimin önemini vurgulamakla kalmamış, bilimsel yöntemi açıklama

işini de üstlenmişti. Doğayı tanımak, doğa güçlerini denetim altına alma yolunda

istenen sonucu verecek yöntemi belirlemek, başlıca amaçlarından biriydi. Ona

göre gözlem ve deney, bilimsel araştırmanın asal özellikleriydi. Olgusal

verileri toplayarak bunları belli bir düzen içinde işlemek dışında, doğayı

tanımanın bir yolu yoktu.Skolastik yaklaşımda olduğu gibi, doğruluğu

sorgulanmaz birtakım peşin ilkelerden tümdengelimle olguları açıklamaya çalışmak

kısır bir çabaydı. Doğru olan yöntem, gözlem veya deneyle olguları saptamak,

toplanan verilerden indüksiyonla genellemelere gitmek, ulaşılan genellemelerden

en kapsamlı olanları aksiyom (öncül ilke) olarak seçmekti. Tümdengelim

(dedüksiyon), ancak bu aşamadan sonra yararlı olabilirdi. Bacon, yöntem

anlayışını ilginç bir benzetmeyle ortaya şu şekilde koymuştur: Bilimadamı ne

ağını içinden çekerek ören örümcek gibi, ne de çevreden topladığıyla yetinen

karınca gibi davranmalıdır. Bilimadamı topladığını işleyen, düzenleyen bal ansı

gibi yapıcı bir etkinlik içinde olmalıdır.Bacon'un, olgusal içerikten

yoksun dedüktif çıkarımı yararsız saymakta haksız olduğu söylenemez. Gerçekten

de Aristoteles'in tasımsal mantık yöntemiyle bilimde bir adım bile ileri

gidilemeyeceği bilinmeliydi artık. Ama Bacon'un önerdiği tümevarım yönteminin de

yeterli olduğunu söylemek güçtür. Tümevarımla yapılan genellemeler, olguları

açıklayıcı değil, betimleyicidir.Örneğin, tüm bakır tellerin iletken

olduğu genellemesi, bakır telin neden iletken olduğunu açıklamamakta, yalnızca

gözlemlenen bakır tellerin ortak bir özelliğini belirtmekle kalmaktadır.

Betimleyici genellemelerin bilimde önemli yer tuttuğu elbette yadsınamaz. Ancak

bilimin, olguları betimlemenin ötesinde daha önemli işlevi, olguları veya

olgusal ilişkileri açıklamaktır.Boyle'un yasasını alalım. Sabit

sıcaklıkta, gazların hacimleri ile basınçlarının ters orantılı olduğu

genellemesi, gözlemsel bir ilişkiyi dile getirmekle kalmaktadır. Bu ilişki ise

ancak daha sonra, gazların kinetik teorisi olarak bilinen kuramsal ilkeyle

açıklanabilmiştir. Bacon, gözleme dayanan genellemeler gibi açıklayıcı ilkelere

de tümevarımla ulaşılabileceği yanılgısı içindeydi.Oysa, hipotez ya da

kuram oluşturmanın bilinen bir yöntemi yoktur. Bu bağlamda, bilimadamının

deneyim, sezgi veya yaratıcı hayal gücünden sözedilebilir; ama indüktif,

dedüktif ya da başka türden bilinen bir yöntemden kolayca söz edilemez,

herhalde.Bacon'un bilimsel yöntem anlayışındaki bir yetersizlik de,

matematiğin bilimdeki işlevini kavrayamamış olmasıdır. İleri sürülen bir hipotez

ya da kuramın olgusal olarak yoklanması, öncelikle o hipotez ya da kuramdan

öndeyi denen test edilebilir önermelerin çıkarımını gerektirir. Bu ise uzun

süreçli mantıksal bir işlem olup çoğu kez ancak matematiğin tümdengelim

tekniğiyle olasıdır.Ayrıca matematik, bilim için etkili bir dildir;

özellikle fizikteki, yasa ve ilkelerin matematiksel denklemlerle dile

getirilmesi, çıkarım işlemlerini kolaylaştırmanın yanısıra bilime daha güvenilir

ve açık bir ifade gücü de sağlamaktadır. Bacon, deneysel bilimin inançlı

bir savunucusu, bilimsel yöntem bilincini ön plana çıkaran bir öncüydü. Ne var

ki, onun kendi yaşam dönemindeki bilimsel çalışmaları yeterince izlediği

söylenemez. Kepler'in ortaya koyduğu doğrulayıcı sonuçlara karşın, Kopernik

dizgesini içine sindirememesi, üzerinde durulacak bir noktadır.Çağdaşı

Galile'nin, deneyle matematiği birleştirerek bilimsel yönteme kazandırdığı yeni

kimliğin farkına varmamış olması da ilginçtir. Aynı şekilde, modern anatominin

öncüsü Vesalius'un çalışmasına gereken ilgiyi göstermediği gibi, kendi hekimi

Harvey'in, kan dolaşımına ilişkin buluşlarını da bir bakıma görmezlikten

gelmiştir. Değindiğimiz tüm yetersizliklerine karşın, Bacon'un bilimsel

gelişme için gerekli ortamın hazırlanmasında oynadığı büyük rolün önemi

tartışılamaz. Unutmamak gerekir ki, Bacon bir bilim adamı olmaktan çok, bilimi

bağnazlığın tekelinden kurtarma savaşı veren bir düşünürdü. Bilimin daha sonraki

gelişmeleri üzerindeki etkisi, bu gelişmelerin uygar yaşama yönelik

kazanımlarına ilişkin öngörüleri gözönüne alınacak olursa, Bacon daima övgüyle

anılacaktır. Bacon, bilgi kudrettir, demiştir. Ancak yüzyılımıza

gelinceye dek yalnız o değil hiç kimse, bilgelikle birleşmeyen bilginin, aynı

zamanda bir yıkım aracı olarak da kullanılabileceğini düşünebilmiş değildir.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre